נטרונא: פאררעטער אדער קליינע מוחות?
The Anti-Zionist Hasidim – Traitors or Fools?
פֿון ואיה וענה
אין די לעצטע טעג האט מען געקענט הערן איבער די נייעס-קאנאלן אויף דער ראדיא א מעסעדזש פון דער “נטרונא” ארגאניזאציע וואס האט זיך געהערט בערך אזוי: “מדינת ישראל געפינט זיך אינמיטן אן אפעראציע קעגן די פאלעסטינער, און דאס לייגט אריין אידן איבער דער גאנצער וועלט אין א סכנה. דערפאר איז וויכטיג די וועלט זאל וויסן אז ציוניזם דארף ווערן אפגעטיילט פון אידישקייט. מדינת ישראל האט נישט דאס רעכט צו רעדן אין נאמען פון דעם אלוועלטליכן אידנטום וויבאלד מיר דערקלערן אפן אז זיי זענען נישט אונזערע פארטרעטער. להיפוך פון די ציוניסטן, זענען מיר דוקא געטריי פאר’ן פרעזידענט אבאמא און זיין שליח זשאן קערי, און מיר זענען געטריי צו דער אמעריקאנער רעגירונג. אויב איר ווילט וויסן מער וועגן דעם, באזוכט אויף אונזער וועבזייטל…”
גענוג געקריגט, צייט עפעס אויפצוטאן
Enough Quarreling. It’s Time to Do Something
פֿון בן זומא
שטעלט זיך פאר ווען דאס גאנצע געלט און כוח וואס זענען פארשוואונדן געווארן אדאנק די קהילה קריגערייען ביי אונזערע קרייזן, וואלטן געווידמעט געווארן אויף קאנסטרוקטיווער ארבעט לטובת די פראבלעמען ביים זעלבן עולם. מיט צענדליגער מיליאנען דאלארס און יארן ווערט אין שעות, וואלט דאך ממש יעדער יחידישער און ציבורשער פראבלעם ביים חרדישן עולם שוין לאנג געווען געשליכטעט.
דאס געלט איז פאראן. והא ראי’, ווען מען האט זיך דערין גענויטיגט, איז עס אפירגעקומען. ווען איין צד האט ענדליך צעקייט דעם ביטערן פיל און אנערקענט אז ער האט פארלוירן, זענען אויף אמאל אפירגעקומען ריזיגע סכומים געלט, געווידמעט דעם צוועק פון אפקויפן שטחים און בויען בנינים פאר שולן און מוסדות. אויך די כוחות זענען דא, ווייל ווען דער קאלעקטיווער עגא האט עס געפאדערט, זענען זיי ארויסגעשפרונגען פון דער העלער הויט. מענטשן האבן ארויפגעשארצט די ארבל און זיך גענומען צו דער ארבעט.
גיט מיר צוריק מיין אידישקייט!
Give Me Back My Jewish Identity!
פֿון ואיה וענה
אידישקייט ווייסן מיר דאך איז נישט בלויז א רעליגיע, נאר אויך א פאלקשאפט. אזוי איז עס באשטימט אין דער תורה, און אין אלע תפילות וואס מיר זאגן שוין צוויי טויזנט יאר. איז אבער דא עפעס וואס פארבינדט אונז טאקע מיט אונזער פאלקס וועזן? די אידישע היסטאריע האט מען מיט אונז אין חדר נישט געלערנט, דעם דקדוק פון אונזער שפראך האט מען גע’פסל’ט, די לידער מעגן אויך נאר האבן א רעליגיעזן אינהאלט, און צו זינגען א פשוט פאלקס-ליד איבער א בלומעלע וואס וואקסט אין גארטן, איבער א פייגעלע וואס פליט פארביי אין הימל, איבער א ליבע פון א יונג פארפאלק, אדער אפילו א ליד פון די „שירי ציון‟, ווי ס’האבן עס די לויים געזינגען אויף די טייכן פון בבל, איז פאר אונז צו פרעמד.
דער מלך איז נאקעט און דער המון מורמלט
The Emperor's Naked and People are Whispering
פֿון בן זומא
א סך מענטשן האלטן אז דער אנטי-עסטאבלישמענט עלעמענט אין אונזער לאגער באשטייט פון אנגעגעסענע מענטשן, וואס וואלטן לעולם געוואלט אראפווארפן דעם גאנצן יאך פון תורה און אידישקייט; היות זיי זענען למעשה שטעקן דא, פרובירן זיי צעברעכן דאס געשעפט פון אינעווייניג.
אזוי וואלט מען אויבנאויף געקענט מיינען. לעבן מיר אבער היינט אין אן אפענער וועלט, אין וועלכער די דיסטאנץ פון ארויסלאזן א שקר ביז’ן אים דעמאסקירן איז אזוי גרויס ווי פונעם מענטש ביז’ן נאענסטן קאמפיוטער. מחוץ למחנת האינטערנעט הערט מען נאר וואס די קאנטראל וויל פארקויפן. אויפ’ן אינטערנעט הערט מען אבער וואס דער עולם האט באמת צו זאגן. און דארט הערט מען זינגען גאר אן אנדערן ניגון.
זענען מיר סאטמארער אדער אידן?
Are We Satmars or Jews?
פֿון ואיה וענה
זייער א סך זאכן האבן פאסירט במשך די לעצטע צוויי וואכן. ס’קומען כסדר פרישע נייעס פון ארץ ישראל, איינס מער אומאנגענעם פונעם צווייטן, און איין גאט ווייסט וויאזוי דאס וועט זיך אויסשפילן אינעם עתיד. צוערשט זענען א גרופע פון אידישע בחורים פארכאפט געווארן און צעריסן די הערצער פונעם אידישן פאלק, און דערנאך איז געקומען א נקמה-אקט פון א גרופע עקסטרעמע מיליטאנטן וואס האבן זייער כעס אויסגעגעבן אויף אן אראביש קינד פון דער ירושלימ’ער אומגעגנט. אויב מיר זענען נישט גענוג משוגע געווארן פון דער עצם טראגעדיע וואס האט זיך געטראפן מיט די דריי בחורים, האבן מיר זיכער געפילט ווי מיר ווערן משוגע ביים הערן איבער דעם ברוטאלן, אומ’אחריות’דיגן נקמה-אקט.
יציאה לשאלה קעגן יציאה לחירות
Off the Derech vs. a Path to Religious Freedom
פֿון בן זומא
מיר זענען אין דער לעצטער תקופה עדות צו אן אויפשטייג אין דער צאל “יוצאים בשאלה”, אידן וואס פארלאזן דעם חרדישן לעבנסשטייגער און ציען זיך אריבער צו דער סעקולערער וועלט. א ווידעאו וואס איז אין די לעצטע וואכן פארעפנטליכט געווארן ווייזט וויאזוי א גאנצע משפחה אין ארץ ישראל האט אינאיינעם גענומען דעם שריט און אויפגעטוישט אידישקייט פאר סעקולאריזם.
מענטשן זענען אנטוישט אין דעם חרדישן לעבנסשטייגער. מילא. עס זענען אין אונזערע רייען פאראן א סך אזעלכע. א סך פילן זיך דערשטיקט; נאך מער פילן זיך סתם אומבאקוועם. דער חרדישער חינוך סיסטעם איז זיך נוהג צו מאכן איין גרויסן קוגל פון אלעם וואס די קולטור שטעלט מיט זיך פאר. די תוצאה פון אזא מהלך איז, אז אידישקייט איז פון א “פיראמיד”, וואס פארמאגט א הויכפונקט, א שפיץ, פארוואנדלט געווארן אין א פלאכן, איין-שטאקיגן בנין, פול מיט אלערליי אומזינען און אמונות טפילות. יעדע מסורה, מנהג, און גזירה – אריינגערעכנט אזעלכע וואס זענען געבוירן געווארן דורך קרימע קעפ און הערצער פארשוואנגערט מיט פריוואטע חשבונות – בויט צו נאך א פליגל צו דעם דאזיגן משוגעים-הויז. און וואגן זאלסטו צו שטעלן א טראט אהין אדער אהער, אפילו אין דער געביידע זעלבסט.
היט אייך פון אידישער געשיכטע, עס בייסט!
Studying Jewish History is Toxic
פֿון ואיה וענה
אויב ווילט איר האבן א רואיג לעבן, איז מיין עצה צו אייך: רירט נישט צו צו קיין אידישער געשיכטע. ס’הייסט אזוי, איר מעגט אוודאי ליינען היסטאריע אויבערפלעכליך, אביסל פון דא אביסל פון דארט, זיך באקענען מיט די גרויסע געשעענישן פון אונזער פארגאנגענהייט, נאך בעסער איז אויב איר גייט מתחילה צו צו דעם מיט אן אולטרא-שטחיות’דיגן, און מיט א שטארקן זעלבסט-צענזורירנדן בליק וויאזוי אלעס אויסצוטייטשן.
אבער אריינקריכן טיף אין אונזער היסטאריע, זיך באקענען גוט מיט די פארשידענע אידישע גלות’ן, אט דאס זאג איך אייך אן איר זאלט נישט טון. קיינמאל זאלט איר דאס נישט טון! לאמיך אייך זאגן פארוואס. אז איר וועט ליינען וואס מיטן אידישן פאלק האט זיך געטראפן מיט יארן צוריק, אנגעהויבן מיט די צרות פונעם מיטלאלטער, ביז צו דעם בארבארישן אנטיסעמיטיזם פון דער מאדערנער תקופה, וועלכע האט גארנישט דאס גלייכן, וועט איר נאטירליך זען דעם אידישן היינט אינעם קאנטעקסט פון א גרעסער בילד, און דערמיט וועט איר אנקומען צו א מצב ווי אייער הארץ וועט פאר’ן אידישן פאלק אויסגיין פון פחד און צער.
ווען קנאות ווערט אויפגענומען צו ערנסט
When Zealotry is Taken Too Seriously
פֿון בן זומא
שטעלט זיך פאר א מציאות אז די קנאות ספרים אויף דער טעמע פון ציונות וואלטן געדרוקט געווארן מיט בלויז די הלכה’דיגע ביאורים, אן אויספירן די פרטים אויף וואס און וועמען זיי באציען זיך. לאמיר זאגן: מיר וועלן איבערדרוקן דעם ספר “ויואל משה”, און פון דארט ארויסנעמען יעדעס ווארט איבער ציונים און ציוניזם. מיר וועלן פאר דעם צוועק אפשר אויך אביסל ענדערן דאס לשון און ארויסנעמען אלע מליצות, אדיעקטיווען און אנדייטונגען וועמען דער גרויסער מחבר האט מיט זיינע ביאורים און און פסקים געמיינט.
לאמיר זיך ווייטער פארשטעלן, אז די באנייטע און אויפגעפרישטע מהדורא פונעם „ויואל משה‟ און „על הגאולה‟ האבן זיך פארוואלגערט אונטער די הענט פון עפעס א תמימות’דיגן גר אדער בעל תשובה, וואס האט אלע זיינע יארן געוואוינט ערגעץ וואו אפגעריסן פון דער פרום-אידישער וועלט — לאמיר זאגן, א פארווארפן אינזל נעבן גרינלאנד. יענער „געווארענער‟ דורשט נאך א אידיש ווארט, און לערנט דורך יעדן ספר וואס קומט אים נאר צו דער האנט. אט האט זיך אים אונטערגעווארפן א ויואל משה מהדורת „ארטסקראול‟ (פינאנצירט דורך א מאדערן ארטאדאקסישער משפחה אין לאנג איילאנד, און גערופן על שמם ולכבודם פון זייערע עלטערן, וועלכע שטאמען פון דורות סיגוטער חסידים). הקיצור, אונזער איד ווייסט נישט פון קיין חכמות און זעצט זיך אוועק לערנען דעם ספר מיט גרויס פלייס און עיון.
קוהלת: דער מענטשליכער פלאנטער (צווייטער טייל)
Koheles: The Human Dilemma (Part II)
פֿון ואיה וענה
די זון-שטראלן האבן דורכגעבראכן די שפאלטנס פונעם פענסטער און געברענגט א נייעם טאג אויף ירושלים. קוהלת האט זיך דערוועקט מיט קאפווייטאג און די מאטערנישן אין וועלכע ער האט זיך נעכטן געפלאנטערט האבן אים נישט געגעבן קיין מנוחה. אינעם שלאפצימער איז געהאנגען מיט פראכט א בילד פון א יונגערמאן מיט לאנגע שווארצע לאקן וואס נעמט אן ביי דער האנט אן אריענטאלישע מויד מיט שטראלנדע אויגן. איבערן קאפ פונעם יונגערמאן איז געווען אויפגעשריבן דער נאמען „שלמה‟ און איבערן מיידל איז געווען געשריבן „שולמית‟. קוהלת האט זיך איינגעקוקט אינעם בילד און געמורמולט צו זיך אליין: „זע נאר ווי זיס זענען יענע צייטן געווען, ווען ס’האט מיין הארץ נישט געקימערט קיין זאך אויסער דאס פייער אין דער מענטשליכער נשמה. ווי ביטער און מאט זענען מיינע יעצטיגע פלאנטערנישן קעגן דעם אמאליגן עמפינדליכן פלאם!‟
קוהלת האט ארויסגעקוקט פון פענסטער און דערזען א גרופע פייגל דורכפליען. „גוטע פייגל פון הימל, האט קוהלת אויסגערופן, פליט אוועק ווייט ווייט צו מיינע פארלאפענע טעג, און ברענגט זיי מיר צוריק אלס מתנה. נעמט פון מיר אוועק דעם אומער, נעמט פון מיר אוועק די נוצלאזע גריבלען, און אויף זייער פלאץ שענקט מיר ווידעראמאל א יונג פרייליך הארץ וועלכע ווערט צעברענט אינעם פייער פון מענטשליכער ליבשאפט…”
די לעבעדיגע טויטע חסידים
Those Lively "Dead Hasidim"
פֿון בן זומא
„טויטע חסידים‟ איז א צונאמען וואס איז אנגעטשעפעט געווארן צו די ברעסלאווער, נאך דער פטירה פונעם רבי’ן און גרינדער פון דער באוועגונג, רבי נחמן ברעסלאווער. ווי די חסידים זיינע האבן אפגעלערנט זיין רצון, האט רבי נחמן נישט געוואלט אז עמיצער זאל איבערנעמען זיין פלאץ נאך אים. האט ברעסלאוו טאקע קיינמאל נישט געהאט נאך א רבי’ן זינט דעמאלט. די חסידישע וועלט, וואס איז צוגעוואוינט אז דאס רבי-שטול בלייבט אייביג באזעצט מיט א לעבעדיגן מענטש, האט דעם פענאמען א נאמען געגעבן „טויטע חסידים‟.
חסידות איז א לעבעדיג וועזן. די דאזיגע באשעפעניש איז אויף דער וועלט אראפגעקומען פאר’ן צוועק פון אויפלעבן א פארגליווערטע אידישקייט. יהדות איז במשך די יארן אריינגעפאלן אין הינערפלעט. דער אופן פון איר עצם עקזיסטענץ איז געווען ווי א לועג-לרש געלעכטער פונעם „וחי בהם‟. יהדות און קיום המצוות דארפן פירן דערצו, אז דער מענטש זאל אנקומען וואס נאענטער צו א מצב פון „להתענג על השם‟ און פילן אלץ שטארקער יענעם דביקות, וואס ברענגט מיט זיך אן איבערוועלטישע הנאה און מתיקות. דער עסטאבלישמענט פון דער ערב-חסידות תקופה איז אבער אזוי פארנומען געווען מיט די מיטלען, די „טעכנישע‟ חלקים פון אידישקייט, אז זיי האבן פארגעסן דעם עיקר ציל. דער מיטל איז אומבאוואוסטזיניג פארוואנדלט געווארן אין דעם עצם ציל, בלי המשך צום אמת’ן ענדגילטיגן פונקט, וואוהין די מיטלען דארפן דערפירן. איז געקומען דער בעל שם-טוב, און האט א מיש געגעבן אינעם טאפ. דער גייסטיגער גיבור האט אפגעשיילט דעם פארהארטעוועט שיכט פון אויבן, און א פארע האט אנגעהויבן גיין. אידן האבן אויפאמאל דערשמעקט דעם גערוך פון אידישקייט, און האבן אנגעהויבן לעבן אויף דער וועלט ווי ג-ט האט געבאטן…
קוהלת: דער מענטשליכער פלאנטער (ערשטער טייל)
Koheles: The Human Dilemma (Part I)
פֿון ואיה וענה
קוהלת איז געווען א קעניג איבער ירושלים. ער האט געהאט גרויסע רייכטומען, פיל פעלדער און פיל וועלדער, פאלאצן און בריקן ומכל מילי דמיטב. וואס איר קענט זיך נאר פארשטעלן אינעם חלום, וואס איר קענט נאר אויף דער פאנטאזיע ברענגען, אט דאס אלעס האט קוהלת געהאט. ווילט זיך אייך א פויגל וואס פליט אין הימל און שלעפט מענטשן אויפ’ן רוקן? ווילט זיך אייך א קוועלכל וואס גיסט פון זיך גאלד עלעהיי פון א וואסער? ווינטשט איר זיך אפשר אן אלטן וויין פון א יאר דריי טויזנט? א מיליאן יאר אלט? מילי מיליאסן יאר? נאך איידערן וועלט-באשאף? ביי קוהלת’ן אין קעלער וועט איר דאס אלץ טרעפן.
מיינען מענטשן אז ביי קוהלת’ן איז יום טוב פינף הונדערט טעג א יאר. ביי אים קומט מען זיך צוזאמען ניין טאג א וואך און מ’שיכור’ט אויף וואס די וועלט שטייט. נאר זעט איר, דאס איז א טעות. קוהלת שיכור’ט נישט, קוהלת זאמלט שוין נישט, קוהלת זיצט זיך אליין אין זיין צימער, קוים ווארפט דארט א ליכטל, די פינסטערניש ווארפט אן אימה’דיגע שאטנס, פון די שניצונגען אויף דער וואנט קוקן אראפ פאר’חושכ’טע פנימ’ער פון מצרישע גייסטער וועלכע ס’האט די בת-פרעה געלאזט אויסארבעטן, פונעם דאך קוקט ביטערליך אראפ אן אויסגעמאלטע פרעסקא, אדער כמו-פרעסקא, אין אן אראבישן סטיל - דאס האט א מלך פונדערווייטנס געשיקט זיין מאלער אהין צו קוהלת אין פאלאץ. און קוהלת זיצט איבערגעבויגן ביים טיש און קריצט איין זיין שניידנדיגע רעאליטעט אינעם שטיקל פארמעט.
זאת תורת הקנאות...
The Torah of Fanaticism
פֿון בן זומא
ווען דער סאטמארער רבי האט געפרעדיגט זיין שיטה פון קנאות קעגן ציונית, זענען אידן געווען צו ארץ ישראל צוגעבונדן מיט דער גאנצער נשמה. זיי האבן אין הארצן זיך ארומגעטראגן מיט א בענקשאפט, וואס איז געטריבן געווארן פון דער גאנצער ענערגיע וואס צוויי-טויזנט יאר צער און האפענונג האבן אנגעהויפנט. ס’איז אויך געווען נאך דער שואה, ווען דאס גייסט פון די איבערלעבערס איז אינאיינעם מיט דעם אידיש לעבן פון מזרח-אייראפע געלעגן אין חורבות. ס’איז דעמאלט שווער געווען נישט צו זען אינעם ציונית א ישועה, און היות ציונית איז געווען אנטי-דת, און ווערן א ציוני האט מער אפטער ווי נישט געמיינט אראפווארפן דעם עול פון אידישקייט, האט דער רבי פארשטאנען אז דאס מוז באקעמפט ווערן.
היינט איז אנדערש. דאס ציונית איז שוין נישט יענע ציונית און דאס קנאות איז ווייט נישט די אייגענע זאך. ציונית — הגם נישט ציונים — איז היינט נאענטער צו דת ווי סעקולאריזם. די פאן-טרעגער פון דעם נאציאנאליזם איז דער פרומער, אדער כאטש טראדיציאנאלער עלעמענט פון דער ישראל-באפעלקערונג. קנאות, ווידער, איז אויך פון א שיטה מיט א ציל און פלאן געווארן א טראדיציע, וואס די סאטמארער קהילות זעען אלס טייל פון זייער קאלעקטיווער אידענטיטעט. קנאות האט כמעט ווי פארלוירן דעם טעם, און איז היינט סתם ראבאטישער המשך צו וואס איז געווען, אויפ’ן נוסח ווי ספאדיקס אין גור און נגינה אין מאדזיץ.
צווישן קונסט און קונסט
Between Art and Art
פֿון ואיה וענה
ס’איז נישט גלייך איין שאפן צו אן אנדער שאפן, און ס’איז נישט גלייך איין מין קונסט צו אן אנדערן. די אופנים פון שרייבעריי, למשל, גלייך מיט זייערע פארשידענע קלאסיפיצירונגען, איז אנדערש אין גייסט פון איין סארט שרייבעריי צו אן אנדער סארט. אויב למשל באשרייבן א געשיכטע, אן אמת’ע אדער נישט אמת’ע, קען געטון ווערן מיט גלייכגילטיגקייט, איז עס אבער כמעט אוממעגליך אין א פאעטיש געשטימטער פראזע. דער לעצטער מין איז לכאורה צו ערנסט, אז ס’זאל קענען אויסגעפירט ווערן אן א באזונדערער השראה. אזוי אויך, אויב שרייבן קאמעדיע קען זיין אין א גוט געלוינטן, נישט דוקא ערנסטן כאראקטער, איז עס ווייניגער אזוי ווען עס קומט צו פאעזיע.
מיר דאכט זיך, אז דאס איז איבערהויפט נוגע שיינער פראזע, וואס איז אייגנטליך א מין פאעזיע, ווען ס’איז טיפזיניג און דערוועקט די נשמה. דער כלל, אז „דברים היוצאים מן הלב נכנסים אל הלב‟ איז גילטיג אויף ביידע וועגן. אויב עס איז אזא מין שרייבן וואס גיט דעם מענטש א טרייסל, איז דאס א סימן, אז ס’איז ארויס פונעם הארץ. און וויבאלד, אז קיין ווערטער קענען נישט ארויסגיין פון א מענטשנ’ס הארץ אין דער צייט וואס ער איז גלייכגילטיג, מוז בהכרח זיין, אז ס’האט דעם שרייבער איבערגענומען א געפיל וואס האט אים מאמענטאל אויסגעריסן פונעם טאג-טעגליכן און דערמעגליכט, אדער אפשר גאר אים געצוואונגען, איינצוקריצן זיין באגייסטערונג אין שריפט.
א כשר דור מיט א הינטיש פנים
A Kosher Generation With a Nasty Face
פֿון בן זומא
יודעי היסטאריע דערציילן, אז צווישן די צוויי וועלט-מלחמות פלעגן ארבעטערס זייער אויסגענוצט ווערן דורך זייערע אידישע באלעבאטים. פעקטארי-אייגנטימער פלעגן אויסנוצן זייערע אנגעשטעלטע ביז’ן מאקסימום און זיי געצוואונגען צו ארבעטן כמעט ביז דאס דם התמצית איז פון זיי אויסגעשעפט געווארן. פרומע אידישע באלעבאטים האבן מיט דער הילף פון כל-מיני הלכה’דיגע דריידלעך געהאלטן די פאבריקן זייערע אפן דורכאויס שבת, און נישט דערלויבט צו באפרייען די אידישע ארבעטערס זייערע. יענע זענען טאקע געווען פריי און האבן דעם שבת במילא נישט געהיטן; פארט, האט דער רעיון דערפון, אז א שומר-שבת זאל צווינגען א צווייטן איד מחלל-שבת צו זיין קעגן זיינע אייגענע איבערצייגונגען, ארויסגערופן שנאה און עקל. די בא’עוולה’טע און אויסגעניצטע ארבעטערס פלעגן זען די רייכע פאבריק-אייגנטימער זיצן אויבנאן ווי שיינע אידן ביי די רבי’ס און רבנים פון ווארשע פאר דער קריג, און דאס בלוט האט אין זיי געקאכט. זיי האבן אלס תוצאה אנטוויקלט א שרעקליכע האס קעגן דת און פרומע אידן, און פון זייערע קינדער, זאגן די וואס ווייסן, איז שפעטער געבוירן געווארן דער לינק-סאציאליסטישער אנטי-דת עלעמענט אין ישראל.
די עסטעטיק פון מענטש
Pondering Human Aesthetics
פֿון ואיה וענה
ס’האט מיך א מענטש געפרעגט: צי מוז זיך א מענטש אויסקלויבן צו זיין א געוויסער סארט מענטש? מוז ער זיין דוקא א איד, א פראנצויז, א דייטש? מוז ער זיין דוקא א קריסט, א מוסולמענער אדער א איד? מוז ער זיין דוקא א רעכטער אדער א לינקער? מוז ער זיין דוקא אן אשכנזישער איד, א ספרדי’שער, א ליטוואק אדער א חסיד? מוז ער זיין דוקא א סאטמארער, א וויזניצער אדער א ליובאוויטשער? מוז ער זיין דוקא א כאניאק, א בן-תורה אדער א ביזנעסמאן? מוז ער זיך אויסקלויבן צו זיין א מאמין אדער אן אפיקורוס? מוז ער זיך אויסקלויבן צו זיין וועלטליך אדער פרום? מוז ער זיין דוקא א חרדי אדער א מאדערנער? מוז דער מענטש זיך קענען אויסשרייבן פונקטליך און גענוי וואו און ווען און וואס ער דארף געהערן?
ווען שגעון איז פארט בעסער
Sometimes, Insanity is Preferable
פֿון בן זומא
אין פאריגן ארטיקל האב איך אייך דערציילט וועגן דעם “אומוועג”, וואס מיין משוגענער פילאסאף האט גענומען אינעם עולם המחשבה און ווי דאס האט אים ענדגילטיג אריינגעפירט אין משוגעים-הויז.
ביים יעצטיגן שטאפל אין אונזער באקאנטשאפט, האב איך פארשטאנען אז דער פילאסאף איז לעולם טאקע גארנישט אזוי משוגע. ס’איז מיר נישט גרינג אנגעקומען צו פארדייען און נאך שווערער איז געווען דאס מודה זיין; אבער איך האב משלים געווען מיט’ן פאקט, אז אפגעזען פון זיין געזעלשאפטליכער אנגעהעריגקייט, רעדט דער דאזיגער משוגענער גארנישט אזעלכע שטותים.
יום־טובים מיט א אידישן טעם
Celebrating the Jewish Way
פֿון ואיה וענה
הורא! ס’איז שוין צוגעפאלן די נאכט פון פסח. גיט אהער די וויין און לאזט גיסן אין די גארגלען. אין דעם טאג איז דאס אידישע פאלק געקומען צום ערשטן מאל אין דער געשיכטע צו א נאציאנאלן מציאות. דאס איז אונזער טאג פון אומאפהענגיקייט. נעמט ארויס די פייער-ווערק און לאזן די הימלען רויט ווערן פון דער אידישער שמחה. רייסט אויף איינס נאכ’ן אנדערן אז ס’זאל די וועלט אפדונערן פון דעם אידישן געזאנג, און טאקע פארשטיין וויאזוי איינס פון די עלטסטע פעלקער אויף דער וועלט קען פייערן איר געבורטסטאג.
דער משוגענער פילאסאף (2)
The Mentally Ill Philosopher II
פֿון בן זומא
אין מיין פאריגן ארטיקל האב איך אייך דערציילט, וועגן מיין באגעגעניש מיט יענעם משוגענעם פילאסאף. כ’האב אייך איבערגעגעבן זיינע געדאנקען איבער מענטשן, בנינים, און בכלל דער וועלט. כ’וועל אייך אבער זאגן דעם אמת: מיינע שמועסן מיט אים האבן מיך איבערגעלאזט מיט אזא כמו-ספק, צי ער איז ווירקליך אזוי משוגע, אז זיין פלאץ זאל זיין אין אזא אנשטאלט.
יא, ער איז מאדנע, קוריאז, און זיין טראכטן איז היפש אריבער יענער זייט גרעניץ. פון דער אנדערער זייט אבער: זענען דען אויף דער פריי פאראן ווייניג מאדנע מענטשן מיט אויסטערלישע מחשבות? אין מיין לעבן זענען פאראן עטליכע, וועמענס קאפ איז פארדרייט נישט ווייניגער ווי יענעמס. איך קען מענטשן, וועמענס חשבונות זענען מער לאגיש פארקרימט ווי יענעמס. מיט וואס איז יענער אזוי קוואליפיצירט פאר א משוגעים-הויז מער ווי אזויפיל אנדערע?
קען געאגראפיע באשטימען מיין אידענטיטעט?
Can Geography Define My Identity?
פֿון ואיה וענה
ס’איז פאראן א אידיש ליד פון יום-טוב ערליך וואס שילדערט מתן-תורה אין היינטיגע טערמינען. אינעם ליד פארלאזט דער מלאך דעם הימל מיט דער תורה אין דער האנט, ער וואנדערט אויס איבער דער וועלט צו זוכן וועלכעס פאלק ס’איז גרייט אנצונעמען די תורה. יעדעס פאלק ווארפט אפ דעם פארשלאג צוליב אן אנדער סיבה. די דייטשן געפעלט נישט דעם „לא תרצח‟, די פראנצויזן פארשטייען זיך נישט מיט „לא תנאף‟, די אראבער מיט „לא תגנוב‟, און אזוי ווייטער. ווען דער מלאך קומט ענדליך אן צו די אידן נעמען זיי אים הערצליך אויף, דער מלאך פליט צוריק אין הימל א צופרידענער פונעם געשעפט.
איך האב אין א נאכט גענוצט דעם ליד אויף צו לייגן שלאפן מיינע קינדער, און אויסגענוצט די געלעגנהייט צו געבן זיי א שיעור אין געאגראפיע. אז די שטאט פאריז איז דערמאנט געווארן אינעם ליד האב איך זיי דערציילט אז דאס איז די הויפט-שטאט פון פראנקרייך, און אז די שטאט בערלין איז דערמאנט געווארן האב איך זיי דערציילט אז דאס איז די הויפט-שטאט פון דייטשלאנד. איך האב מיך אפגעשטעלט ביי די פרעמדע ווערטער אינעם ליד, דייטשיש צי רוסישע ווערטער (וועלכע אימיטירן דאס רעדן פון די פעלקער וועלכע האבן אפגעזאגט די תורה) און איך האב זיי איבערגעזעצט דעם באדייט זייערן. דער דיכטער פונעם ליד האט קענטיג געהאט א ברייט הארץ צו אנטראפאלאגישער פילפארביגקייט און ער האט דאס אריינגעשטעלט אינעם ליד.
דער משוגענער פילאסאף
The Mentally Ill Philosopher
פֿון בן זומא
עס איז מיר לעצטנס אויסגעקומען צו באזוכן א משוגעים-הויז. א נארן-אנשטאלט איז איינס פון די מערקווירדיגסטע פלעצער, וואו מען קען הערן סאמע אריגינעלע חידושים. כ’האב דארט באגעגנט א צאל טשעקאווע און קוריאזע פיגורן, און כ’בין אויך – לאכט נישט – היפש קליגער געווארן.
שפאצירנדיג דורכ’ן קארידאר, האב איך באמערקט עמיצן זיצן און רויכערן. יענער איז געווען מסודר’דיג אנגעטאן, און פון זיין האלטונג וואלט איך געדרינגען אז דאס איז א גאנץ-נארמאלער מענטש. ער איז געזעסן, דעם קאפ אנגעשפארט אויף א האנט-פלאך, און געקלאצט אויפ’ן ווייטן הימל מיט א מינע פון אן עקסטצענטריסטישן פילאסאף.
-
אַהיים
Home -
רעקלאַמעס
Advertise -
אַבאָנעמענטן
Subscribe -
תּנאָים און באַדינגען
Terms and Conditions -
פּריוואַטקייט־פּאָליטיק
Privacy Policy -
וועגן „פֿאָרווערטס‟
About -
וועבזײַט־מאַפּע
Sitemap -
אָפּטיילן
Sections -
ר. ס. ס.
RSS
Copyright © 2020, The Forward Association, Inc. All rights reserved.
