Yiddish with an Aleph

February 22, 2013, 5:42pm

פרעמדע קלאנגען

Foreign Sounds

פֿון ואיה וענה

צוויי חדשים צו דער חתונה פון בעריש, האט ער פארטשעמעוועט א שמועס מיטן טאטן איבער דער אנקומענדער פייערונג. “ביי מיין חתונה,” האט בעריש געזאגט, “וואלט איך געוואלט אז די מוזיק זאל אפשפילן א שטיקל פון טשאיקאווסקי’ס א באלעט (באלעי).”

“וואס?” האט דער טאטע, א חסידישער איד מיט א קליינעם צוויי-שפיציגן גרויען בערדל, נישט פארשטאנען.

“שוואנען-טייך פון טשאיקאווסקי,” האט דער בחור געענטפערט. “א באלעט, טאטע, דאס איז זייער א לאנג ליד, אייגנטליך א טאנץ וואס ציט זיך אויף פילע לידער, א קלאסישע סימפאניע געשריבן לויט סצענעס אין א דראמע. דאס גאנצע איז זייער לאנג אודאי, נאר כאטש א טייל דערפון וואלט איך געוואלט…” 

Read more


February 22, 2013, 1:37pm

שמחה - א יתום פון משמעות

Celebration - An Orphan of the Obvious

פֿון בן זומא

געווענליך ווען מיר רעדן פון שמחה, מיינען מיר דערמיט דעם אקט שבו: דאס זיין פרייליך, אויפגעהייטערט. מיר ניצן דאס ווארט ווי א ווערב, א טאט-ווארט, א שם פועל. מיר זענען בשמחה.

עס זענען פאראן געלעגנהייטן וואס רופן ביי מענטשן ארויס שמחה. א חתונה אדער א ברית זענען צוויי ביישפילן. די משפחה פרייט זיך לכבוד דער געשעעניש. זיי זענען פריידיגע צייטן, וואס רופן ביי די באטייליגערס ארויס שמחה. דער וואס מאכט די חתונה, גיט פאר עולם טיילנעמערס גוט צועסן און טרינקען, וואס הייטערט ווייטער אויף די געמיטער. ווען די פריידיגע שטימונג וואקסט, קומט זי צום אויסדרוק מיט א ניגון, וואס עולם אנוועזנדע נעמט זיך זינגען. די שמחה קען ארויפגעטראגן ווערן אויף נאך העכערע שטאפלען, ביז דער עולם זאל זיך ארויסלאזן אין א פרייליכן טאנץ.

Read more


January 28, 2013, 3:10am

”מיין פייער וועט ברענען ביז משיח וועט קומען„

"My Fire will Burn Until the Coming of the Messiah"

פֿון בן זומא

איינע פון די וויכטיגסטע זאכן וואס דער בעל שם טוב האט בשעתו אויפגעטאן, איז געווען דאס אויפלאזן די פארפרוירנקייט וואס האט זיינער-צייט איינגענומען אידישקייט אין מזרח אייראפע. אידישקייט אין דער תקופה פאר דער בעש״ט האט זיך באוויזן, איז באשטאנען פון טעכנישע פארמאליטעטן און טרוקענע פארמולעס. דאס הארץ, די געפילן, די איבערלעבעניש, די אינערליכקייט פון דאווענען-לערנען און מקיים זיין מצוות, איז עפעס ווי באזייטיגט געווארן. דאס הארץ איז פון א וויכטיגן ארגאן אינעם אידישן קערפער אפגעריקט געווארן אין א זייט — קוים באמערקט צו ווערן.

איינער פון די קאנסעקווענצן פון דעם קאלט-הארט-טרוקענעם מהלך איז געווען, אז די פשוטע עמך-אידן פון די דערפלעך און שטעטלעך זענען ביסלעכווייז אוועקגעפאלן. לערנען האבן די ישובניקעס נישט געקענט; אין בעסטן פאל, האט אזא דארפס-איד געקענט דורכשוויצן דעם עברי פונעם דאווענען. דעם טייטש פון די ווערטער האט ער נישט געוואוסט; שוין אפגערעדט פון דעם מיין, די טעמים פון די מצוות מעשיות.

די אידן פון די גרויסע שטעט, די לומדים און עובדים, האבן דעם ישובניק אנגעקוקט מיט א ביטול. זיי האבן די דארפסאידן באטראכט ווי שטיפברידער, אדאפטירטע קינדער ביים אויבערשטן. די אידן פון די שטעטלעך זעלבסט האבן זיך אויך אזוי אנגעקוקט. זיי האבן געהאלטן, אז זייער געכאפטער דאווענען, צעקאליעטשטער עברי, און שלעכט-אויסגעפירטע מצוות מעשיות האבן נישט קיין טעם וריח. די מלאכים, האבן יענע אידן געגלייבט, נעמען זיך מיטאמאל די מי א קוק צו געבן אויף אזא קאליבער סחורה; שוין אפגערעדט פון אפטראגן דעם ביליגן מאטעריאל צו גאט.

Read more


January 28, 2013, 3:05am

מאמע־לשון אדער רבי-לשון?

פֿון ואיה וענה

ס׳איז פאראן אן אוצר וואס דער חסידישער חינוך האט אונז געשאנקען און וואס מיר וועלן דערפאר מעגליך קיינמאל נישט קענען גענוג אפצאלן. דאס איז די אייגנארטיגע נשמה אונזערע. טראץ אונזער וואוינען אין ניו יארק, די הויפשטאט פון דער מאדערנער וועלט אין דער טעכנאלאגישער עפאכע, און טראץ אונזער צוזאמגעלאפענער סביבה פון אימיגראנטן מיט אירע פארשידענע השפעות, דאך האט זיך דעם חינוך איינגעגעבן אונז צו ערציען אין דער אידישער שפראך אין רעלאטיוו ווארעמע היימען, אין שטיבער וואו ס׳לויפן נישט די טעלעוויזיעס פיר-און-צוואנציג שעה דורכאנאנד, וואו די עלטערן זענען נישט פארפרוירן אין דער פאסיווקייט פון די טעכנאלאגישע מאשינען, אין שטיבער וואו ס׳שאקלען זיך מוטערליכע ליפן אין תפילות מיט תמימות, און ס׳אטעמט נאך די לופט פון דער אידישער נשמה.

אז מיר הערן דאס ווארט «אידיש» קומט אונז אין געדאנק דער רבי אין חדר (נישט בהכרח פון די גוטע זכרונות…), די מאמע ביי די ליכט, דער טאטע ביי קידוש, און נאך פיל ענליכע היימליכע מחשבות. דאס מאטעריאליסטישע לעבן אין דער ניו יארקער סביבה באדראט אפט די תמימות צו פארשוועמען, נאר ווען ס׳קומט אויס צו הערן אן אלט פאלקסליד אויף אידיש, דערוועקט זיך דאס געפיל גענוג שארף, טענהנדיג אז גענוי דאס איז געווען דער טעם פון דער מאמע׳ס מילך. אזוי גענוי זענען געווען די מאמע׳ס ברוסטן פארגלעט אין אידישער צערטליכקייט און אין אט די טענער האבן אירע גוטע אויגן זיך פארגלייזט ביי די שבתדיגע זמירות.

Read more


January 28, 2013, 2:15am

וואָס איז «אידיש מיט אן ׳א׳»?

The editor of this Hasidic blog explains what to expect from it

אין לויף פון דער 115-יעריגער היסטאריע פון דעם «פארווערטס» איז די צייטונג פאריבער פארשידענע גלגולים. אין דער צייט וואס פאר זיבעציג יאר צוריק איז דער «פארווערטס» געווען דער פאן-טרעגער פון דער אמעריקאניזירטער סעקולערער אידישקייט, איז ער היינט א נאציאנאלע אידישע צייטונג, געווידמעט כלל-ישראל אין אלע זיינע קרייזן און דענאמינאציעס, און דינט ווי א וועכנטליכער קורת-רוח אויף צו לייענען איבער אידישער קולטור און דער אידישער שפראך. 

ווי די עלטסטע אידיש-שפראכיגע צייטונג אין דער וועלט, איז נישט מער ווי רעכט אז דער «פארווערטס» זאל קביעותדיג אנערקענען די גרעסטע אידיש-רעדנדע קהילה אויף דער וועלט: די חסידישע קרייזן. די חסידישע געמיינדע איז א גרויסע און א וויברירנדע, און געניסט פון א שטארקן יערליכן וואוקס, בליע״ה. אז מען ספק׳ט זיך איבער דער צוקונפט פון דער אידישער שפראך, וועט א רייזע קיין וויליאמסבורג אדער בארא-פארק אנטשיידן די ספיקות. אין דער דאזיגער קהילה איז פאראן א ברייט-אנטוויקלטע קולטור, כסדרדיגע געשעענישן, און אזוי אויך וואריאציעס פון אידעען און שיטות. דער אלגעמיינער קולטור-צונויפשטויס צווישן קאנסערוואטיווע און ליבעראלע, פונדאמענטאליסטן און משכילים, היפט נישט איבער די פארמאכטע געטא פון די חסידים, טראץ דעם מאנאליטישן אימאזש וואס עס גיבן מחנות און מחנות פון שווארץ-באקליידעטע.

Read more


About אידיש מיט אן „א”