ייִדישע שרײַבער דערציילן

March 7, 2018, 9:30am

יחיאל שרײַבמאַנס מיניאַטורן שילדערן דאָס שטעטלדיקע לעבן

Yekhiel Shraybman's Vignettes Evoke Shtetl Life

אַ ברונעם וואָס סקריפּעט, אַן אַלטער דיין וואָס וויל נישט עפֿענען די אויגן — דאָס זענען די אימאַזשן וואָס דער שרײַבער יחיאל שרײַבמאַן לעבט אויף מיט זײַנע בילדערישע מיניאַטורן וועגן זײַן מאָלדאַווישן היימשטעטל ראַשקעוו.

אין דעם ווידעאָ דערציילט ער וועגן זײַנע יאָרן אין ייִדישן טעאַטער אין בוכאַרעשט, ווען יונגע שרײַבער און טוער פֿון ראַשקעוו און טשערנאָוויץ פֿלעגן אײַנשטיין בײַ אים אין שטוב. ער דערמאָנט די טאַלאַנטירטע בעסאַראַבישע ייִדישע שרײַבער פֿון יענע יאָרן, בפֿרט זעליג בערדיטשעווער, דער מײַסטערישער פֿאָלקספּאָעט וואָס די ליטעראַרישע עליטע האָט דעמאָלט נישט אָפּגעשאַצט ווי געהעריק, כאָטש זײַנע לידער זענען געווען שטאַרק באַליבט בײַ די בעסאַראַבער ייִדן.

שרײַבמאַן דערציילט אויך וועגן די שרעקלעכע יאָרן בעת און נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה, ווען ער און זײַנע קאָלעגעס האָבן ווײַטער געשאַפֿן אויף ייִדיש, אַפֿילו אויב פּשוט דאָס אָנשרײַבן אַ בריוו דעם טאַטן האָט געקענט גורם זײַן מע זאָל אַרעסטירט ווערן. הײַנטצוטאָג, באַטאָנט ער, דאַרף דער עיקר פֿון יעדן שרײַבער זײַן אויפֿצולעבן דאָס שטעטל פֿון וואַנען ער שטאַמט ווײַל במשך פֿון דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע איז דאָס שטעטל פֿאָרט געווען „די ייִדישע מלוכהשאַפֿט אין גלות‟.

דער דאָזיקער דאָקומענטאַר־פֿילם איז איינער פֿון צען, אין וועלכע אָנגעזעענע ייִדישע שרײַבער און קולטור־טוער פֿונעם עלטערן דור רעדן אָפֿן־האַרציק וועגן זײַער לעבן. די פֿילמען זענען רעזשיסירט געוואָרן פֿונעם ייִדישן שרײַבער און לאַנגיאָריקן פֿאָרווערטס־רעדאַקטאָר באָריס סאַנדלער און פּראָדוצירט געוואָרן פֿון דער „פֿאָרווערטס‟־אַסאָציאַציע ווי אַ די־ווי־די סעריע מיטן נאָמען, „מאָנאָלאָגן פֿון ייִדישע שרײַבער‟.

A squeaky well, an old Jewish judge who refuses to open his eyes – these are the images that the writer Yekhiel Shraybman brings to life with his vivid vignettes about his Moldavian hometown, Rashkev.

In this video he describes his years in the Yiddish theater in Bucharest, when young writers and activists from Rashkev and Chernovitz would stay at his house. He mentions the talented Bessarabian Yiddish writers of that period, especially Zelig Berditchever, the masterful folkpoet whose artistry wasn‘t yet appreciated by the literary elite, although his songs were very popular among the Bessarabian Jews.

He recounts the terrible years during and after WW II when he and his colleagues continued writing in Yiddish, even though merely writing a letter to one’s father could lead to one‘s arrest. Today, he says, the essence of every writer needs to be to bring back to life the shtetl of his ancestors, since throughout the history of East European Jewry, the shtetl served as “the cradle of Jewish nationhood in the diaspora”.

This documentary is one of ten in which acclaimed Yiddish writers and cultural figures of the pre-war generation speak openly about their lives. The films (in Yiddish with English subtitles) were directed by award-winning writer and former Forverts editor Boris Sandler and produced through the Forward Association as a DVD series called “Monologues of Yiddish Writers”.

Permalink | | Share | Email | Print

February 7, 2018, 11:45am

ווידעאָ: פּיאָנער פֿון ייִדיש־ראַדיאָ אין ישׂראל

VIDEO: Pioneer of Yiddish Radio in Israel

ווייניק מענטשן ווייסן הײַנט אַז אין די 1950ער יאָרן פֿלעגן אַ האַלבער מיליאָן מענטשן זיך צוהערן יעדן אָוונט צו די ייִדישע אוידיציעס אויף דער ישׂראלדיקער ראַדיאָ. אויך אין אויסלאַנד האָט מען זיך צוגעהערט — אַפֿילו הינטערן אײַזערנעם פֿירהאַנג, וווּ ייִדן האָבן אויסגעזוכט פֿאַרשידענע מיטלען זיך צוצוהערן צו די פֿאַרבאָטענע „קעסטעלעך‟. אַ טייל פֿון די סאָוועטישע ייִדן וואָס האָבן שפּעטער עולה געווען האָבן געזאָגט אַז יענע ייִדיש־פּראָגראַמען האָבן זיי געגעבן אַ האָפֿענונג און טאַקע געשפּילט אַ ראָלע אין איבערצײַגן זיי צו עמיגרירן.

אַזוי דערציילט אין דעם דאָקומענטאַר־פֿילם דער לעגענדאַרער דיקטאָר פֿון יענע יאָרן, מיכאַיִל בן־אַבֿרהם. מיט הומאָר גיט ער איבער זײַן ענטפֿער אויפֿן „באַפֿעל‟ פֿונעם באַלעבאָס צו העברעיִזירן זײַן נאָמען „ווײַנאַפּעל‟; ווי אַזוי ער האָט אַנטוויקלט אַ ספּעציפֿישן סטיל פֿון ייִדישן ראַדיאָ, און מע הערט אַ פּרעכטיקן אויסצוג פֿון יענע אוידיציעס — אידאַ קאַמינסקאַ אין דער ראָלע פֿון יעקבֿ גאָרדינס „מירעלע אפֿרת‟. נאָך דעם לייענט בן־אַבֿרהם אַליין פֿאָר אַ קאַפּיטל פֿון מ. צאַנינס היסטאָרישן ראָמאַן, „אַרטאַפּאַנוס קומט צוריק אַהיים‟, וואָס מאָלט אָפּ דאָס שפּרודלדיקע לעבן אויף די וואַרשעווער גאַסן, פֿונעם קוקווינקל פֿון אַן אָרטיקן ייִדישן דאָקטער.

Few people today know that in the 1950s, Yiddish programming on Israeli radio had half a million listeners every evening. Even Jews from abroad would listen, including those behind the Iron Curtain, where Jews would seek out ways to listen to the banned transmissions on their transistor radios. A number of Soviet Jews who later settled in Israel said that those Yiddish programs gave them hope and actually played a role in convincing them to emigrate.

The legendary radio announcer of those years, Mikhael Ben Avraham, describes it all in this documentary about the history of Yiddish radio in Israel. With subtle humor he relates his response to the supervisor who told him to Hebraize his name “Weinappel” and how he helped develop a specific style for Israeli Yiddish radio. We hear an excerpt of one very popular broadcast: Ida Kaminska in the role of Jacob Gordin’s “Mirele Efros”. Afterwards, Ben Avraham himself reads a chapter of M. Tsanin’s historical novel, “Artapanus Returns Home”, describing the lively character of Jewish Warsaw from the perspective of a local Jewish physician.

Permalink | | Share | Email | Print

January 17, 2018, 2:48pm

ווידעאָ: דער פּאָעט און רעפֿיוסניק — יוסף קערלער

VIDEO: Yiddish Poet and Refusenik, Yosef Kerler

אין דעם רירנדיקן ווידעאָ דערוויסן מיר זיך וועגן דעם דראַמאַטישן לעבן פֿונעם גרויסן פּאָעט פֿון געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, יוסף קערלער — דורך אינטערוויוען מיט אים און מיט זײַן זון, דער ייִדישער פּאָעט — באָריס קאַרלאָף. אין איין סצענע באַשרײַבט קערלער דעם מוראדיקן מאָמענט ווען „קאַ־גע־בע‟־אַגענטן זענען איין מאָל באַפֿאַלן זײַן באַליבטסטן לערער.

יוסף קערלער איז געבוירן געוואָרן אין הײַסין, אוקראַיִנע אין 1918. שפּעטער האָט די משפּחה זיך איבערגעקליבן אין אַ ייִדישן פֿאַרם־קאָלעקטיוו. זײַנע ערשטע ייִדישע לידער זענען פּובליקירט געוואָרן אין אַן אַדעסער צײַטונג אין 1935. נאָכן אַגיטירן ענפֿטלעך פֿאַר ייִדיש אין די ביראָבידזשאַנער שולן איז ער פֿאַרשיקט געוואָרן אין גולאַג פֿאַר „אַנטי־סאָוועטישע טעטיקייטן‟ וווּ ער האָט נישט אויפֿגעהערט צו שרײַבן אויף ייִדיש.

קערלער און זײַן פֿרוי, אַניאַ, זענען געווען צווישן די ערשטע רעפֿיוסניקעס, און אין 1971 האָט מען זיי סוף־כּל־סוף געלאָזט עולה זײַן קיין ישׂראל, וווּ זיי האָבן זיך באַזעצט אין ירושלים. דאָרט האָט קערלער פֿאַרלייגט אַ ירושלימער צווײַג פֿונעם ייִדישן שרײַבער־פֿאַראיין און אײַנגעפֿירט, צום ערשטן מאָל, עפֿנטלעכע הזכּרה־צערעמאָניעס נאָך די ייִדישע שרײַבער, אַקטיאָרן און אינטעליגענטן אומגעבראַכט אונטערן סטאַלין־רעזשים.

דער דאָזיקער דאָקומענטאַר־פֿילם איז איינער פֿון צען, אין וועלכע אָנגעזעענע ייִדישע שרײַבער פֿונעם עלטערן דור רעדן אָפֿן־האַרציק וועגן זײַער לעבן. די פֿילמען זענען רעזשיסירט געוואָרן פֿונעם ייִדישן שרײַבער און לאַנגיאָריקן פֿאָרווערטס־רעדאַקטאָר באָריס סאַנדלער און פּראָדוצירט געוואָרן פֿון דער „פֿאָרווערטס‟־אַסאָציאַציע ווי אַ די־ווי־די סעריע מיטן נאָמען, „מאָנאָלאָגן פֿון ייִדישע שרײַבער‟.

In this moving video, we learn about the dramatic life of the great Yiddish poet from the former Soviet Union, Yosef Kerler – both in his own words, and through the eyes of his son, the poet, Boris Karloff. In one scene, Kerler describes the terrifying moment when KGB agents attacked a favorite teacher of his.

Yosef Kerler was born in Haysyn, Ukraine in 1918. Later his family moved to a Jewish collective farm. His first Yiddish poetry was published in an Odessa newspaper in 1935. After openly protesting the government’s ban on teaching Yiddish in the schools of the Jewish Autonomous Region, he was sentenced to 10 years in a gulag for “anti-Soviet activity”, where he continued to write in Yiddish.

Kerler and his wife, Anya, were among the first “refuseniks” and in 1979 the government finally allowed them to emigrate to Israel where they settled in Jerusalem. There Kerler organized a Jerusalem branch of the Yiddish Writers Association and helped institute, for the first time, public commemorations of the Yiddish writers, actors and intellectuals murdered by the Stalinist regime.

This documentary is one of ten in which acclaimed Yiddish writers of the pre-war generation speak openly about their lives. The films (in Yiddish with English subtitles) were directed by award-winning writer and former Forverts editor Boris Sandler and produced through the Forward Association as a DVD series called “Monologues of Yiddish Writers”.

Permalink | | Share | Email | Print

January 15, 2018, 5:41pm

ווידעאָ: יאָסל בירשטיינס באַגעגענישן אין די „אגד‟־אויטאָבוסן

VIDEO: Yosl Birstein's Encounters On the Egged Buses

יאָסל בירשטיין איז במשך פֿון זײַן לעבן געווען אַזאַ געניטער דערציילער, סײַ אויף ייִדיש סײַ אויף העברעיִש, אַז ער איז אין די שפּעטערע יאָרן געוואָרן אַ באַליבטע פֿיגור אויפֿן ישׂראלדיקן ראַדיאָ.

אין דעם ווידעאָ, פֿילמירט אין 1994, שילדערט בירשטיין מיט אַ ייִדישן חן און הומאָר די פֿאַרשידענע טיפּן וואָס ער האָט געטראָפֿן נאָך זײַן באַזעצן זיך אין ישׂראל: די שמועסן און קריגערײַען אין די „אגד‟־אויטאָבוסן; אַ סצענע מיט אַ פֿאַרליבט פּאָרל בײַם כּותל־המערבֿי; זײַנע אַנטדעקונגען בעת זײַן אַרבעטן ווי אַ פּאַסטעך אין „קיבוץ גבת‟ און די רעאַקציעס פֿון מענטשן אויף זײַנע ערשטע ייִדישע לידער.

בירשטיין איז געבוירן געוואָרן אין ביאַלאַ־פּאָדאָלסק, פּוילן אין 1920. צו 17 יאָר איז ער, מיט זײַן חבֿר, דער מאָלער יאָסל בערגנער, אַוועק קיין אויסטראַליע. נאָכן דינען אין דער אויסטראַלישער אַרמיי האָט ער חתונה געהאַט מיט אַן אימיגראַנטקע פֿון פֿראַנקפֿורט, מאַרגאַרעט ווײַסבערג, און אין 1950 האָבן זיי זיך באַזעצט אין דער נײַער ייִדישער מדינה. זיי האָבן דערצויגן צוויי טעכטער און שפּעטער האָט מאַרגאַרעט געהאָלפֿן איבערזעצן זײַנע ווערק אויף ענגליש.

Throughout his life, Yosl Birstein was such a terrific storyteller, both in Yiddish and in Hebrew, that he eventually became a legendary figure on the Israeli radio.

In this video filmed in 1994, he portrays with authentic Yiddish charm and humor the various characters he met after settling in Israel: the conversations and arguments on the Egged buses; a scene of a couple in love standing next to the Kotel; his discoveries while working as a shepherd in Kibbutz Gvat and the reactions of people to his attempts to write Yiddish poetry.

Birshteyn was born in Biala-Podolsk, Poland in 1920. At 17, he emigrated with his friend, the artist Yossel Berner, to Australia. After a stint in the Australian Army, he married an immigrant from Frankfurt, Margaret Vaisberg and in 1950 they settled in the new Jewish state. They raised two daughters and Margaret helped translate his work into English.

Permalink | | Share | Email | Print

December 5, 2017, 12:41pm

ווידעאָ: אַבֿרהם קאַרפּינאָוויטש, באַשרײַבער פֿון ווילנער אונטערוועלט

VIDEO: Avrom Karpinovitch, Chronicler of Jewish Criminals in Vilna

דער ייִדישער שרײַבער אַבֿרהם קאַרפּינאָוויטש האָט אָפּגעגעבן זײַן לעבן צו באַשרײַבן די פֿילפֿאַרביקע פּערזענלעכקייטן פֿון עמך און פֿון דער אונטערוועלט אין ווילנע ערבֿ דעם חורבן.

אין דעם ווידעאָ דערציילט ער, למשל, וועגן דעם ייִדישן גאַסנמיידל, תּמרה די הויכע; דעם פֿרעסער אַבֿרהם מאָסעווסקי, און דעם משוגענעם חזן גדל׳קע וואָס פֿלעגט אַרײַנזינגען ניגונים אין אַ טשײַניק כּדי זיי צו באַהאַלטן ביז פּסח.

„וועגן ווילנער גאון וועט מען נאָך שרײַבן דיסערטאַציעס און פֿאָרשונגען, און ד״ר מאַקס ווײַנרײַך איז פֿאַראייביקט אין דער געשיכטע וועגן דעם ייִדישן לשון,‟ דערקלערט קאַרפּינאָוויטש אין דעם פֿילם. „נאָר וואָס וועט מען טאָן מיט אַזאַ תּמרה די הויכע, וואָס איז געווען די איינציקע אויפֿן ראַנד פֿון דער פֿאַרניכטונג־גרוב אויף פּאָנאַר, וואָס האָט זיך ניט אויסגעטאָן? די דײַטשן האָבן זי אַוועקגעהרגעט אָנגעטאָן אין איר קליידל. דאָס איז געווען איר איינציקער פּראָטעסט וואָס זי האָט געקענט אויסדרוקן. און זי האָט דורך דעם אפֿשר געראַטעוועט דעם כּבֿוד פֿון דער ייִדישער פֿרוי. פֿאַר וואָס זאָל אַזאַ תּמרה פֿאַרגעסן ווערן?‟

Vilna writer Avrom Karpinovitch dedicated his life to describing the colorful personalities of the lower class and criminal element of Vilna on the eve of the Holocaust.

In this video he tells us about Tall Tamara, the Jewish streetwalker; Avrom Mosevski the glutton, and Gedalke the Mad Cantor who used to sing Jewish melodies into a teakettle to preserve them till Passover.

“The Vilna Gaon will be written about, researched and dissertated and Dr. Max Weinreich is immortalized in the history of the Yiddish language,” Karpinovich says. “But what about Tall Tamara who stood up to the Nazis at the extermination pit in Ponar? She expressed her dissent by being the only one not to take off her clothes. The Nazis murdered her still wearing her dress. That was the only protest she could express. With that one act she rescued the honor of all Jewish women. Why should Tamara be forgotten?‟

Permalink | | Share | Email | Print

November 15, 2017, 8:51am

אַ פֿרײַטיק אין בית־לייוויק

Fridays at Leyvik House

צענדליקער יאָרן לאַנג האָט „בית־לייוויק‟, דער תּל־אָבֿיבֿער לאָקאַל פֿונעם „פֿאַרבאַנד פֿון ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן אין ישׂראל‟, געדינט ווי דער צענטער פֿון ייִדישן קולטור־לעבן אין דער ייִדישער מדינה.

אין דער רירנדיקער סעריע אינטערוויוען געפֿירט מיט ייִדישע שרײַבער בעת אַ צײַט פֿון איבערגאַנג — די אָנהייב־1990ער, דערציילן אונדז מרדכי צאַנין, יצחק בראַט, רבֿקה באַסמאַן בן־חיים, יענטע מאַש, יצחק לודען און אַנדערע וועגן זייערע ערשטע יאָרן אין ישׂראל, ובפֿרט ווי אַזוי זיי האָבן באַוויזן צו דרוקן ייִדישע ביכער און צײַטונגען בעת עס האָט געהערשט אין דער ציוניסטישער באַוועגונג אַ נעגאַטיווע שטעלונג צו מאַמע־לשון.

For decades, Leyvik House – the Tel Aviv locale of the Association of Yiddish Writers and Journalists in Israel – was the center of Yiddish cultural life in the Jewish State.

In this moving documentary, based on interviews conducted during a time of transition – the early 1990s – writers and journalists Mordechai Tsanin, Yitschak Brat, Rivke Basman Ben-Haim, Yente Mash, Itzhak Luden and others reflect on their first years in Israel and particularly, how they managed to print Yiddish books and newspapers during the Zionist movement’s assault on mame-loshn.

Permalink | | Share | Email | Print

October 30, 2017, 2:44pm

שירה גאָרשמאַן: אַ שרײַבערין פֿון פֿאָלקהעלדינס

Shira Gorshman, Yiddish Writer of Women as Folk Heroes

אין דעם ווידעאָ באַשרײַבט די מײַסטערישע דערציילערין שירה גאָרשמאַן אירע פֿאַראָרעמטע קינדעריאָרן אין אַ ליטווישן שטעטל. זי מאָלט אויס מיט בולטע פֿאַרבן איר ברוטאַלן שטיפֿטאַטן, איר פֿעיִקע אָבער פֿאַרביסענע באָבע און איר ליבן זיידן וואָס האָט זי צום ערשטן מאָל באַקענט מיט דער שיינקייט פֿון דער נאַטור.

אַן אידעאַליסטקע, איז גאָרשמאַן אין 1924 אַוועק קיין ארץ־ישׂראל און געאַרבעט ווי אַ חלוץ אָבער האָט אין 1928 זיך אומגעקערט אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד כּדי אויפֿצובויען אַ צווייטן „גן־עדן‟: אַן אַגריקולטורעלע קאָמונע אין קרים, וווּ זי, אַ נישט־חתונה געהאַטע מאַמע פֿון דרײַ קינדער און אויפֿזעערין פֿון 500 בהמות, האָט זיך פֿאַרליבט און חתונה געהאַט מיטן קינסטלער מענדל גאָרשמאַן, וואָס איז שפּעטער געוואָרן דער אילוסטראַטאָר פֿון אירע מעשׂה־ביכער.

דער דאָזיקער דאָקומענטאַר־פֿילם איז איינער פֿון צען, אין וועלכע אָנגעזעענע ייִדישע שרײַבער פֿונעם עלטערן דור רעדן אָפֿן־האַרציק וועגן זײער לעבן. די פֿילמען זענען רעזשיסירט געוואָרן פֿונעם ייִדישן שרײַבער און לאַנגיאָריקן פֿאָרווערטס־רעדאַקטאָר באָריס סאַנדלער און פּראָדוצירט געוואָרן פֿון דער „פֿאָרווערטס‟־אַסאָציאַציע ווי אַ די־ווי־די סעריע מיטן נאָמען, „מאָנאָלאָגן פֿון ייִדישע שרײַבער‟. דער נאָמען פֿונעם די־ווי־די וועגן שירה גאָרשמאַן איז „שירה גאָרשמאַן: ליטע, פּאַלעסטינע, קרים‟.

במשך פֿון די קומעדיקע חדשים וועט דער „פֿאָרווערטס‟ אַרויפֿשטעלן די פֿילמען איינציקווײַז, יעדע צוויי וואָכן.

In this video, master storyteller Shira Gorshman describes her impoverished childhood in a Lithuanian shtetl. She vividly describes her brutal stepfather, her very competent but combative grandmother and her adoring grandfather who was the first to introduce her to the beauty of the outdoors.

Imbued with idealism, Gorshman settled in Palestine in 1924 as a pioneer but returned to the Soviet Union in 1928 to build another utopian community: an agricultural colony in Crimea, where she, an overseer of 500 animals and single mother of three, fell in love and married artist Mendl Gorshman who would later become the illustrator of her storybooks.

During the next several months, the Forverts will post the installments one by one, every two weeks.

Permalink | | Share | Email | Print

About ייִדישע שרײַבער דערציילן