Vayter

פֿאַרשלאָסן דאָס מזל

Good Fortune Locked Away

אין אַ סך שטעט הײַנט, וווּ עס איז דאָ אַ טײַך, קען מען זען אויף די בריקן, ווי אויף די אײַזערנע פּאָרענטשן הענגען הונדערטער שלעסלעך. די חתן־כּלות האָבן זיך גענומען אַ טבֿע צו פֿאַרשליסן דאָס שלעסל און דעם שליסל וואַרפֿט מען אין טײַך אַרײַן. אַזוי, טראַכטן זיי, האָבן זיי זיך סימבאָליש צוגעשלאָסן איינער צום צווייטן, און נאָר דער טויט איז מסוגל זייער צוזאַמענלעבן אויפֿשליסן.

גאָר אַנדערש האָט מען געהאַלטן אין מײַן באָבעס שטעטל מאַרקולעשט. אַז עמעצער האָט געוואָלט עמעצן אָפּטאָן שלעכטס אויף תּמיד, פֿלעגט ער, בשעת יענער שטייט אונטער דער חופּה, צושליסן אַ שלעסל, און דעם שליסל אַרײַוואַרפֿן אין וואַסער. איז אָט, געלעבט האָט אין שטעטל מאַרקולעשט אַ ייִד מיטן נאָמען מאַרצאָק. בשעת ער איז געשטאַנען אונטער דער חופּה, האָט זײַן חבֿר, וואָס ער אַליין האָט בפֿירוש אַרויסגעקוקט צו שטיין אונטער דער חופּה מיט מאַרצאָקס כּלה, פֿאַרשלאָסן אַ שלעסל, און דעם שליסל אַרײַנגעוואָרפֿן אינעם אָרטיקן טײַכל רעוט.

Read more


פֿאַרגעסענע ווערטער

Forgotten Words

פֿון גענאַדי עסטרײַך

אין יעדער שפּראַך, בפֿרט אויב די רייד גייט וועגן אַ לעבעדיקער שפּראַך, ווערן כּסדר געשאַפֿן נײַע ווערטער, אָדער אַלטע ווערטער באַקומען אַ נײַעם באַטײַט.

דאָס לעבן אַליין פֿאָדערט פֿרישע לינגוויסטישע מיטלען. אייניקע ווערטער באַווײַזן זיך אויף אַ טאָג צי אויף אַ ביסל מער צײַט, און דערנאָך גייען זיי אַוועק און לאָזן נאָך זיך ניט איבער קיין שפּור. אַנדערע האָבן אַ בעסערן מזל. זיי לעבן לענגער, און די סאַמע געראָטענע פֿאַרנעמען אַ פֿעסט אָרט אין דער שפּראַך. אָבער אַפֿילו אַזעלכע „פֿעסטע ווערטער‟ קענען, סוף־כּל־סוף, פֿאַרגעסן ווערן, אַפֿילו אויב זיי זײַנען שוין פֿאַרשריבן געוואָרן אין ווערטערביכער.

Read more


„אַז ער איז אַ כּלבֿ, איז זי אַ צויג‟

“If He’s a Dog, Then She’s a Bitch”

פֿון באָריס סאַנדלער

הײַנט צו האַלטן אַ הינטל אין שטוב, איז ווי צו האָבן נאָך איין קינד. נאָך מער: כ׳ווייס נישט ווייניק יונגע פּאָרלעך, וואָס אַ הינטל פֿאַרבײַט זיי אַ קינד. ערשט ניט לאַנג צוריק האָב איך געזען אויף דער גאַס, ווי אַ יונג פּאָרפֿאָלק האָט אויסגוליאַיעט זייער הינטל, אַזאַ ווײַס קוטשעראַווע באַשעפֿעניש, מיט אַ רויט טשיפּיקל אויפֿן קעפּל, אַז נאָר די אויערן זאָלן אַרויסשטעקן; און אויף די פֿיר פֿיסלעך אָנגעטשעפּעט שוואַרצע לעדערנע שיכעלעך. ממש אויף געלעכטער.

דאָס הינטל איז געלאָפֿן פֿאַרן פּאָרל, ממש אונטערגעטאַנצט, און יעדעס מאָל זיך אומגעקוקט, ווי באַרימט זיך פֿאַר אירע באַלעבאַטים. די יונגע פֿרוי האָט געשײַנט פֿאַר גליק. געכאַפּט דאָס הינטל אויף די הענט און עס צו זיך צוגעדריקט, געקושט און אָנגעקוועלט:

— מײַן וווּנדערקינד! די מאַמע וועט דיר קויפֿן אַ צוקערקעלע צו דערקוויקן זיך דאָס הערצעלע!

דווקא אין דעם מאָמענט האָב איך זיך דערמאָנט אין אַ געשיכטע, געהערט מיט יאָרן צוריק, נאָך אַ קינד, אין דער שטאָטישער באָד נומער 3. יאָ, איך געדענק נאָך די צײַטן, ווען עס זײַנען געווען געזעלשאַפֿטלעכע בעדער. איך פֿלעג אַהין גיין מיט מײַן זיידן, זאָל זיך מיִען, יעדן פֿרײַטיק אין דער פֿרי. דעם אמת געזאָגט, ניט אַזוי צוליב דעם באָדן זיך, ווי צוליב די מעשׂיות, וועלכע די נאַקעטע, אָנגעזייפֿטע און צעפּאַרעטע באַזוכער האָבן ליב געהאַט דאָרט צו דערציילן.

טאַקע דאָרט, אין דער באָד נומער 3, אונטערן זשום פֿון די וואַסער־קראַנען און דעם געקלאַנג פֿון די בלעכענע בעקנס, האָט געריסן דעם גאָרגל איינער אַ געלער ייִד, מיט צוויי גרויסע אויסגעגלאַנצטע גרינע אויגן. נאָך יעדע צוויי דרײַ ווערטער פֿון זײַן מעשׂה האָט ער אַרײַנגעשטעלט, צי מ׳האָט עס יאָ געדאַרפֿט, צי ניט: „דער רוח נעמט זיי!‟

— אין אַ פֿירהויז האָבן געוווינט צוויי שכנים, דער רוח נעמט זיי! — אַ שנײַדער און אַ הענדלער. דעם שנײַדערס ווײַבל איז געווען אַ חצופֿה, זי האָט געלעבט מיטן הענדלער, דער רוח נעמט זיי! פֿאַרשטייט זיך, אַז דער שנײַדער האָט גאָרניט געוווּסט. אָבער אויך דאָס זינדיק פּאָרעלע, דער רוח נעמט זיי, האָט זיך גוט אויסגעהיט פֿון אַ פֿרעמד אויג. מער ניט אַ קליין הינטל דעם הענדלערס, דער רוח נעמט זיי, האָט עס געזען פֿון אונטער דער בעט.

עס דויערט ניט קיין סך צײַט, דער רוח נעמט זיי, און דער הענדלער פֿאַלט אַוועק אַ טויטער. די חצופֿה האָט אים געוויס פֿאַרמוטשעט, דער רוח נעמט זיי. אויפֿן צווייטן טאָג נאָך דער לוויה, גייט דער שנײַדער אַרויס פֿונעם הויז און טרעפֿט בײַ זײַן טיר אַ שוואַרצן כּלבֿ, דער רוח נעמט זיי. פֿאַרשפּאַרט ער שוין גוט די טיר און טרײַבט אַוועק דעם כּלבֿ. אָבער איין מאָל, אין אײַלעניש, האָט ער פֿאַרגעסן צו פֿאַרשפּאַרן די טיר, דער רוח נעמט זיי. איז דער שוואַרצער כּלבֿ אַרײַן אין צימער און האָט צעביסן דעם שנײַדערס ווײַבל, די חצופֿה.

דער שנײַדער איז געקומען פֿון דער אַרבעט און דערזען, וואָס ס׳איז געשען, איז ער גלײַך אַוועק צום פּאָליציאַנט, דער רוח נעמט זיי. ער האָט שוין פֿאַרשטאַנען, אַז דער שוואַרצער כּלבֿ איז נישט קיין פּשוטער הונט, אַז ניט אומזיסט האָט ער זיך געריסן אין שטוב אַרײַן, דער רוח נעמט זיי. דער פּאָליציאַנט האָט דעם שנײַדער אויסגעהערט, דרייענדיק זיך אַ וואָנציע, דער רוח נעמט זיי, און הייסט אים רופֿן זײַן צעביסענע פֿרוי.

ווען דעם שנײַדערס ווײַבל איז געקומען צום פּאָליציאַנט, האָט ער זי גענייט צו דערציילן ווי אַלץ ס׳איז געווען, ניט מיטן שוואַרצן כּלבֿ, נאָר מיטן פֿאַרשטאָרבענעם הענדלער, דער רוח נעמט זיי. דערנאָך האָט ער אַרײַנגערופֿן דעם שנײַדער און האָט אים געזאָגט אַזוי: „אין דעם שוואַרצן כּלבֿ איז טאַקע אַרײַן דער דיבוק פֿונעם הענדלער — דאָס איז אַ פֿאַקט! אָבער אַ פֿאַקט איז אויך, אַז דײַן ווײַבל זאָלסטו האַלטן אויף אַ קייט, ווי אַ צויג!‟

אויפֿן וועג אַהיים האָט דער זיידע געזאָגט, ווי צו זיך אַליין: „דער געלער איז טאַקע אַ גראָבער־יונג, אָבער דער אמת איז, אַז מיטן בעסטן הונט איז ניט גוט קיין עסקים צו האָבן‟.


דאָס „בינטל בריוו‟ מיט אַ יאָרהונדערט צוריק

The “Bintl briv” a century ago

פֿון גענאַדי עסטרײַך

אַ סך איז שוין אָנגעשריבן געוואָרן וועגן דער „פֿאָרווערטס‟־קאָלומנע „בינטל בריוו‟. אין משך פֿון יאָרצענדליקער האָט מען אין דער רובריק געדרוקט האַרצרײַסנדיקע בקשות צו העלפֿן מיט אַן עצה, אונטערזאָגן, ווי אַזוי צו האַנדלען אין אַ צוזאַמענשטויס מיט שווערע פּראָבלעמען פֿון פּערזענלעכן לעבן.

אַן אויסקלײַב, אפֿשר ניט דער בעסטער, פֿון די בריוו איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף ענגליש און ווערט גאָר ניט זעלטן ציטירט אין כּלערליי פּובליקאַציעס. ס’איז אָנגענומען געוואָרן צו האַלטן די בריוו פֿאַר אַ ווייניק־פֿאַרלאָזלעכן קוואַל, ווײַל זיי זײַנען געווען אַנאָנימע, אונטערגעשריבן מיט עפּעס אַ נאָמען פֿון דער הפֿטורה. צוליב דעם האָט מען אַ חשד, אַז די בריוו, לכל־הפּחות אייניקע פֿון זיי, זײַנען אין דער אמתן אַרויס פֿון אונטער דער פּען פֿון מיטאַרבעטער פֿון דער רעדאַקציע.

Read more