קאסינאו אדער נישט קאסינאו: דאס איז די פראגע
Casino or No Casino: That is the Question
פֿון בן זומא
היינט, דעם נאוועמבער 5 ווערט אפגעהאלטן א רעפערענדום, אין וועלכן די וויילערס וועלן באקומען די געלעגנהייט צו באשטעטיגן אדער אפווארפן דאס עטאבלירן „געמבלינג קאַסינאָוס‟ אין דעם קעטסקיל-ראיאן. די „קעטסקילס‟ איז א פלאץ וואו טויזנטער פרומע משפחות וויילן יערליך דורכאויס צוויי חדשים פונעם זומער-סעזאן. שטיצערס פונעם קאסינאו-געדאנק זאגן, אז דער פראיעקט וועט אויפלעבן די לאקאלע עקאנאמיע און דאס לעבן דארט בכלל. קעגנערס טענה’ן, אז קאסינאוס ברענגען אויך פארברעכנס, זנות, און אנדערע אנשיקענישן.
באריכטן פון פאליש
Reports from the Polish (anteroom of a synagogue)
פֿון ואיה וענה
חיים ווייס האט זיך אפגעווישט די שנויץ פון דער איינגעזאפטער קאווע, אפגעברעקלט עס פונעם לעקעך, און באלד אריינגענומען א פרישן שטיקל לעקעך אין מויל. די טלית האט אים נאך געהאנגען פון די פלייצעס און דאס גארטל האט זיך געשלעפט אויף דער ערד, און צווישן איין לעקעך און דעם אנדערן האט חיים דערציילט וועגן דעם וואס עס טוט זיך איבער עולם ומלואו, ווי די וועלט פירט זיך און וויאזוי אמעריקע האנדלט נישט ריכטיג, וואס דער פרעמיער פון מדינת ישראל וואלט געדארפט טון און נאך אזעלכע זאכן. ווען חיים רעדט, איז דער עולם ארום שטיל, מ’קוקט מיט נייגער אויף זיין רעדן, דא און דארט ווארפט מען אויך אריין שאלות. בלייבן אומוויסנדיק צי ס‘טויג צי נישט, מ’מוז דאך וויסן וואס ס’טוט זיך אלץ נישט אפ צווישן די גויים, און אז מ’קומט אין שול, מ’הערט פון חיים’ען זיינע באריכטן, ווייסט מען שוין אז מ’געפינט זיך ערגעץ אויף דער וועלט.
אז חיים רעדט וועגן דעם נוקלעארן חשש איבער איראן, די כעזבאללא, און נאך אזעלכע אנשיקענישן, שטייט דער עולם מיט אן איינגעהאלטענעם אטעם און ביי חיים’ען שיינען די אויגן פון תענוג. וואלט עס די עף-בי-איי געזען ווי דאס הארץ וואקסט אים ביים דערמאנען דאס ווארט „נוקלעארע‟, וואלטן זיי זיכער חושד געווען אז ער האט אין דעם גאנצן ענין א יד. מיינט איר אודאי, אז ער איז אזוי פרייליך נאר צוליב דעם וואס מ’הערט זיך צו צו זיינע ווערטער, און ער נעמט אן א חשוב’ן מקום צווישן די קאווע-טרינקערס אין פאליש? אזוי מיינט איר? נו אודאי, פארוואס זאלט איר נישט מיינען אזוי? איר קענט אפשר זיין גערעכט אויך, נאר ס’ענדיגט זיך נישט ביי דעם.
חיים האט שוין אויסגערעכנט מיט אותיות און מופתים, און ער קען דעם ענין אונטערשטיצן מיט א שלל פון מקורות, אז דא הייבט זיך אן וועבן, נישט עפעס אנדערש ווי די מלחמה פון גוג און מגוג. דאס אז גוג איז איראן איז ביי חיים’ען קיין ספק נישט, און אז מגוג איז אמעריקע איז אויך שטארק מסתבר, צוליב דעם אליין וואס זיי זענען די אפאנענטן פון גוג. און אזוי קומט חיים שטענדיג אין שול מיט פרישער ערווארטונג און שפאנונג איבער דעם סוף פון דער וועלט וואס דערנענטערט זיך, ס’קומט אן דער גרויסער טאג, משיח וועט קומען, גוג ומגוג, צעטומלען, צעטרעסען, די פרסיים, און אזוי ווייטער. דער ספר דניאל איז ביי אים שטענדיג אפן ביים דאווענען, אפילו ביי שמונה-עשרה קען ער זיך נישט איינהאלטן אריינבליקן אהין, און אין דער זייט ליגט אים דער זוהר וואס זאגט אז איראן וועט אין א טאג איבערנעמען די וועלט. דאס אלעס, זאגט חיים, שטימט זייער מיטן אור החיים הקדוש וואס מאכט קלאר, אז די וועלט וועט אין גיכן קומען צו אן עק.
פרובירט עמיצער מיט אים זיך איינ’טענה’ן, אז אפשר איז עס נישט דער זעלבער פֿרס, סנחריב האט דאך פארמישט די וועלט, שווערט זיך חיים ביי אלעם הייליגן, אז סנחריב האט אין פרס קיינמאל נישט איינגעטרעטן און די איראנער זענען נישט מער ווי די זעלבע פרסיים. היינט, אז איראן איז גוג און מגוג איז אמעריקע, וואס בלייבט נאך צו צווייפלען וועגן דעם ענין? מ’זעט דאך דאס קלאר, זאגט חיים, ווי אכמעדינעזשאד [דעמאלט איז נאך אכמעדינעזשאד געווען פרעזידענט..] טוט ממש דאס וואס די ספרים האבן פאראויסגעזאגט, און ווער ס’זעט נישט דעם ענין אזוי איז עס איינס פון די צוויי, אדער ווייל ער איז א פאר’עקשנ’טער אפיקורוס אדער פשוט טחו עיניו מראות.
איז אמאל אויסגעקומען, אז שמערל דער מרה-שחורה’ניק האט זיך געשטעלט פונקט קעגנאיבער חיים’ען און האט גענומען מיט אים זיך אמפערן אז, כאטש טאקע מ’זעט ווי ס’קומט די וועלט צו אן עק, איז אבער נישטא וואס צו פרייען זיך. דא שארפט מען זיך די שווערדן, מ’ווייסט נישט וואס מארגן וועט זיין, פאר אידן איז ביטער ווי א גאל, קוים האבן מיר זיך אריינגעשטופט אין א מדינה’לע וויל מען אונז מיט כח ארויסטראסקען, און ביי חיים’ען איז ששון ושמחה. געהערט שוין אזוינס? משיח טאקע, ווייסט מען נישט פארוואס ער קומט נישט אזוי לאנג, נאר אז דער עק פון דער וועלט וועט ברענגען די גאולה איז ביי שמערל’ען אזוי ווי מ’זאל זאגן, אז פון שעכטן א קאץ וועט ארויסוואקסן א לעמעלע.
קוים הערט חיים וועגן דעם פראבלעם פון דער ציוניסטישער מדינה, פארגעסט ער זיך וועגן וואס מ’האט פריער גערעדט, און הייבט אן מיט שמערל’ען צו טענה’ן, אז דאס גאנצע איז בכלל נישט קיין פראבלעם, מחמת מתחילה האט מען דאך געפלאנט צו גרינדען א מדינה אין אוגאנדע. ובכן, אויב שטעלט זיך ארויס אז מ’גיט זיך נישט קיין עצה אין ארץ-ישראל, זאגט דער שכל, אז מ’זאל זיך אויפהייבן, איבערלאזן דעם גאנצן געשעפט און איבערפעקלען זיך קיין אוגאנדע. שמערל מאכט מיט דער האנט אז דאס איז נישט קיין עסק, אבער חיים נעמט אים מסביר זיין גענוי וויאזוי אזא זאך דארף בכלל נישט זיין קיין פראבלעם. היינט צוטאגס, זאגט חיים, ווען די וועלט איז אזוי פארגעשריטן איז איין קלייניגקייט אויפצוהייבן א פאק מיט מענטשן און מאכן שבת פונדאסניי ערגעץ אנדערש… ס’איז גארנישט מיט נישט און ס’איז א שאד יעדן טאג וואס מ’טוט דאס נישט, וויבאלד די פראבלעמען וואקסן נאר לכבוד דעם אלץ העכער.
שמערל קוקט אים אן ווי ער וואלט פון דער לבנה געפאלן, אבער דאס לעצטע ווארט אין עניני מלוכה ופאליטיק האט חיים, נישט שמערל. אזוי למשל האט חיים פאראויס געזען ווען אמעריקע איז אריין אין מלחמה מיט איראק, אז ביז א צוויי וואכן וועט גאנץ איראק אפגעמעקט ווערן פון דער מאפע, און מיר ווייסן דאך אז אזוי איז געווען. למעשה האט חיים אויך פאראויס געזאגט אז א שווארצער פרעזידענט וועט אריינפירן אמעריקע אזוי טיף אין באד אז מ’וועט נישט קענען ארויסקריכן. בכלל גלייבט ער אז די טעראריסטן מאכן איין ווען זיי הערן נאר דעם נאמען פון אמעריקע. דאס וואס ס’דאכט זיך אמאל אנדערש איז נאר צוליב דעם וואס די אמעריקאנער רעגירונג מאכט אזוי דעם אנשטעל כדי לערבב את השטן.
דער עולם שטייט און הערט חיים’ס ווערטער מיט נייגער, מ’לערנט זיך ווי צו אנאליזירן א זאך ריכטיג. נישט וויסן טויג דאך נישט, איז דאך א מזל וואס מיר האבן א חיים’ען. נישט נאר איין חיים, נאר א סאך אזעלכע חיים’עך, אין די קאווע-שטיבלעך, אין די פאלישעס, אין די מקוה’ס, און אייגנטליך וואו נישט? זענען מיר ברוך השם געדעקט מיט דעם וואס מיר דארפן וויסן. און איר זאגט נאך אז מ’דארף א ראדיא?… זאל גאט רחמנות האבן און בעסער ברענגען משיח אויף אנדערע אופנים.
ווען היסטאריע מאכט חוזר-חזרה
When History Repeats Itself
פֿון בן זומא
מענטשן האבן א טענדענץ צו פאגלייכן תקופות, צו ציען פאראלעלן צווישן עבר און הווה, און לפי-זה דרינגען מסקנות: היות די געשעענישן און אומשטענדן זענען ענליך, איז מסתבר, אז דער אויסגאנג וועט אויך זיין עפעס כעין דעמאלט. די דאזיגע נויגונג דריקט זיך אויס אינעם באקאנטן זאג: „היסטאריע חזר’ט זיך איבער.‟
דאס פארגלייכן איז אבער צום מערסטנסטייל פארפירעריש. והא ראי’, אויב זאל עס זיין אויסגעהאלטן, פארוואס זשע טאקע לאזן מענטשן עס צו, אז שלעכטע שטיקער היסטאריע זאלן זיך איבערשפילן איינמאל און ווידעראמאל? דער תירוץ איז, אז די געשעענישן זעלבסט חזר’ן זיך נישט איבער. וואס שפילט זיך יא איבער זענען די מאטיוון, די סיבות וואס האבן גורם געווען די געשעענישן זיך אויסצושפילן. ביים מאכן א חשבון הנפש נאך א שרעקליכער געשיכטע, שטעלט מען בדרך כלל זיך אפ אויף די עצם לויף פון די געשעענישן; מ’פאררעכט און רעפארמירט די אומשטענדן אזוי, אז מען זאל זיין אפגעהיטן קעגן א חזרה. און טאקע, הגם די סיבות בלייבן די זעלבע — דער זעלבער שמאלער ספעקטרום פון סיבות און חשבונות, וועט די איבערשפיל תמיד טראגן אן אנדערן פנים.
דער עלעקטראנישער אויבנאן
Our Electronic Leader
פֿון בן זומא
עס לייקנט היינט שוין כמעט קיינער, אז צווישן דער פירערשאפט און דעם עולם איז פאראן א באלעבאטישער שטח פריי פלאץ. וואס א דור שפעטער, אלץ גרעסער ווערט דער מרחק און וואס מער מענטשן ווערן אלץ ווייטער אפגעריקט פון די וועגווייזערס אין אונזער דור. מענטשן פילן, אז די עיני העדה פארשטייען נישט צו די “היינטיגע יונגעלייט” און זייערע פראבלעמען, שוועריגקייטן, ראנגעלנישן, און בכלל זייער מענטאליטעט.
פּאסט אנטי-ציוניזם
Post-Anti-Zionism
פֿון בן זומא
ווען מען קוקט זיך ארום אויפן „מצב האומה‟ אין ישראל און די גלות-לענדער, פילט זיך ווי די עקסטרעמע אנטי-ציוניסטישע סאטמארער שיטה איז דורכגעפאלן. ווי א לאנד און ספעציפיש טאקע ווי א אידיש לאנד לעבט ישראל אויף אלע באקן. שוין נאך אלע מוטשענישן און מיט אלע פראבלעמען, מאכט דאס לאנד גרויס פארשריט, און איר רעפוטאציע ווי א סאפיסטיקירטער, מוצלח’דיגער שטאַט האלט אין איין וואקסן. די באפעלקערונג בכלל ווערט פרומער און קומט אלץ נאענטער צו יהדות און דער אידישער מסורה. די צאל פון באַקאַפּלטע קעפ אין דער כנסת וואקסט און שנאת הדת (כ’רעד דווקא פון דת, נישט חרדיזם) ווערט זעלטענער און ווייניגער. די עקאנאמיע גייט בארג ארויף און נאציאנאליזם — אין זיין ריינער פארעם: נישט שנאה כלפי אנדערע, נאר ליבע און איבערגעגעבנקייט צום לאנד ווי א אידיש לאנד — קריכט אלץ ווייטער און טיפער אריין אפילו אין די חרדישע רייען.
מיין שטומער על-חטא
My Silent Atonement
פֿון ואיה וענה
אז איך גיי אריין אין שול און דערזע ווי חסידישע אידן שמועסן און פארברענגען, אין א רואיגקייט וואס נאר א מאמין אין סיפורי צדיקים קען האבן, פיל איך א קנאה אין הארצן. איינער דערציילט דעם חבר א מעשה, וואס גענוי קען איך נישט הערן, דער חבר הערט זיך איין מיט נייגער און ווען די מעשה ענדיגט זיך, לאזט ער ארויס פונעם מויל „מורא׳דיג!‟ אדער „מעשה נורא!‟ האט ער דערציילט א מעשה פון א צדיק? אדער סתם אזוי וועגן א השגחה פרטית? מסתמא איינס פון די צוויי. ווי עס זאל נישט זיין, בין איך די שמוסערס מקנא.
דער עתיד פונעם חרדישן חינוך
The Future of Ultra-Orthodox Education
פֿון ואיה וענה
חומרות און פרומקייט איז נישט אין א טאג אראפגעפאלן פון הימל. א טייל האט די געזעלשאפט אליין אנטוויקלט, און א גרויסער טייל האבן די אידישע מנהיגים פון פריערדיגע דורות בכיוון אריינגעאטעמט אינעם אידישן קערפער. איז אבער די ברכה געווען וואס די רבנים האבן געוואוסט אונטערצושיידן צווישן לכתחילה און בדיעבד. ווי למשל, די עקסטרעמע פארהייליגונג פון „מסורה‟, די קעגנערשאפט צו וועלטליכער בילדונג (אפילו צוליב פרנסה), א.ד.ג. איז געווען א רעזולטאט פון א הוראת שעה, א רעאקציע צו דער ערשיינונג פון השכלה, קעגן וועלכער אן אנדערע הוראת שעה האט געקענט קומען און עס אויפלאזן אביסל.
חוצפה ווי א הכנה צו דער גאולה
Boldness as a Preparation for Messiah‘s Coming
פֿון בן זומא
ביים שילדערן די תקופה פאר ביאת הגואל, רעכענען חז”ל אויס א ריי אייגנשאפטן מיט וואס יענער דור וועט זיך אויסצייכענען. איינע פון די זאכן איז, חוצפה. „בעקבתא דמשיחא חוצפא יסגי‟ איז א גאר-פאפולערער זאג, וואס ווערט גענוצט בגדול דורך אלערליי דורשי רשומות און מוסר-זאגערס דורכאויס די לעצטע דורות.
די חסידישע רביים, די תלמידים פונעם בעל שם טוב, האבן שוין לאנג אנגעוויזן אז די קללות פון דער תוכחה וואס ווערן דערמאנט אין דער תורה, זענען אין אמת’ן דווקא ברכות, וואס זענען מחמת זייער גרויסקייט פארשטעלט געווארן אלס קללות. מסתמא לאזט די זעלבע לאגיק זיך אנווענדן כלפי די נעגאטיווע שילדערונגען פון ערב ביאת הגואל.
נאקעטקייט: די אידעע פון נאכט
Nakedness: The Wonders of the Night
פֿון ואיה וענה
נאכט. די לבנה צעווארפט אירע בלאסע שטראלעכלעך אויף דער ערד, דער הימל איז שווארץ פארצויגן, און דער אימה’דיגער יקום, די אייביגע און ענדלאזע הויכן, לאזט זיך ארויסזען דוקא אין דער צייט וואס ס’ווערט פינסטער אויפ’ן ערד-קוגל. דעמאלט ווען די זון הערט אויף שיינען, דעמאלט ווען די אויגן קענען נישט זען, דעמאלט ווען דער מענטשליכער עקספערימענטיזם, אזא וואס דערשרעקט זיך מיטאמאל איינצושניידן אין די קישקעס פונעם מארס, איז יעצט אויפדערנאכט אפגעשוואכט, דעמאלט ווען די חושים באזיצן מער נישט די וואכזאמקייט פונעם טאג, דער מוח איז מיד און די חושים פארשלאפט, אט דעמאלט שארפט זיך דער יקום איבערן מענטש, דעמאלט גייט ער ארויס פון באהעלטעניש, און דערציילט דעם מענטש אז די וועלט ענדיגט זיך נישט מיט דער ליכט פון דער זון.
די חכמת שלמה פונעם ”וועד האישור”
Solomonic Wisdom of the Approval Authority
פֿון בן זומא
א נייע מכה איז אונז באפאלן, „וועד אישור‟ שמה. רוב גרעסערע, עטאבלירטע מוסדות האבן אהיימגעשיקט צו די עלטערן בויגנס, וואס פרעגן אלערליי משונה’דיגע פראגן איבער די עלטערנ’ס אינטערנעט באנוץ און צוטריט. די שטראף פאר’ן נישט צוריקשיקן דעם בויגן אויסגעפילט איז, אז די קינדער וועלן אהיימגעשיקט ווערן פונעם מוסד.
אין מאנסי האט די זאך אנגענומען א גאר סאפיסטיקירטע סיסטעם. ביים צוריקשיקן דעם בויגן, פאדערט די „אישור‟-ארגאניזאציע מיטצושיקן דעם סכום פון פינף-און-צוואנציג דאלאר, וואס וועט אנגעבליך גיין צו דעקן די קאסטן פון אויפהאלטן דעם „וועד‟.
דער געדאנק פון אזא „וועד‟ איז אייגנטליך זייער אין איינקלאנג מיט דעם בת-היענה אופן ווי די גאנצע אינטערנעט-מערכה לויפט, אנגעהויבן פונעם ערשטן טאג. געווענליך, נוצן מיר דעם משל מיט’ן בת היענה אנצודייטן, אז עמיצער פארמאכט זיך די אויגן, כדי נישט צו מוזן קוקן דאס מציאות אין פנים. די בת היענה פויגל האט אבער נאך שטריכן, און אין דעם פאל זענען זיי אויך נוגע. א גרויסער, שלאבעריקער גוף וואס שלעפט זיך וואקלדיג אויף צוויי אומגעלומפערטע פיס, מיט פליגל אן א מעגליכקייט צו פליען, שטייט די מערכה — ניין, נישט אויף הינערנע פיס, נאר גלאט אין דער לופטן. דער „וועד‟-קערפער באשטייט פון א מיאוס’ער פארזעעניש, וואס ווייסט נישט וואס זי וויל און וואוהין זי וויל אנקומען, אבער טופעט מיט קרימע פיס און פלאטערט מיט אומפראקטישע פליגל, דעם קאפ טיף אריינגעשטעקט אין הייסן, טרוקענעם מדבר-זאמד.
איך וויל זיך נישט אפשטעלן אויף דער לעכערליכקייט פון דער מערכה קעגן אינטערנעט (בעיקר, דעם אופן ווי זי ווערט אויסגעפירט און דעם מהלך המחשבה אונטער איר), נאר ליבערשט ספעציפיש אויף דעם טפשות אונטער דעם אישור-בויגן און דעם אויספרעסן פון מענטשן געלט (נישט קיין חילוק וויפיל). דאס באצווינגען די קרבנות צו פינאנצירן א טפשות-רשעות קאמפיין, איז א חידוש אויף וועלכן סדום-ריכטער וואלטן אונטערגעהויבן די ברעמען.
זאל שוין זיין אז אינטערנעט איז א פראבלעם, איז דאס נעמען יענעמס לעבן אין די הענט און פון יענעם אוועקנעמען די בחירה אן עוולה. ווען די תורה זאגט „ובחרת בחיים‟, רעדט זי נישט צו עטליכע מאכט- און געלט-גייציגע מאניאקן, נאר צו יעדן איד. און היות מיר ווייסן די תורה איז נצחי, איז דער „ובחרת בחיים‟ פארשלאג, געשריבן בלשון יחיד, געזאגט געווארן אויך פאר דער אינטערנעט-תקופה.
דער אינטערנעט איז אבער נישט קיין פראבלעם. יא, ער ברענגט פראבלעמען, פונקט ווי דעם אויטאמאביל, טעלעפאן, און יעדער אנדערער ערשיינונג און ערפינדונג וואס באווייזט זיך אויף דער וועלט. יעדע זאך קען גענוצט ווערן אויף מערערע אופנים, נישט אלע פון זיי גוטע. די גמרא דערציילט אונז וועגן א צדוקי’שן כהן, וואס איז דורך די מאסן פארשטיינערט געווארן מיט אתרוגים. וועמען וואלט איינגעפאלן, אז אן אתרוג קען גענוצט ווערן אלץ א טויטליך וואפן? אינטערנעט איז א געצייג, א גאר-מאכטפול געצייג. איינער יאגט דורך אים אן דעם „דף‟, און א צווייטער בלאנזשעט אין פארנאגראפישע וועבזייטלעך. גוטס און שלעכטס, ביידע פון זיי זענען מיט’ן אינטערנעט אומפארגלייכליך מער צוטריטליך ווי סיי ווען פריער. דאס מאכט אבער נישט דעם אינטערנעט „שלעכט‟, און זיכער נישט ערגער ווי מענטשן וואס נוצן אים אלץ אויסרייד צו טעראריזירן א ריזיגן ציבור יראים ושלמים.
און אפילו אינטערנעט זאל יא בעצם זיין שלעכט און דאס באצווינגען מענטשן מיט פסול’ע מיטלען זאל יא זיין אויסגעהאלטן, איז דער צע’אישור’טער מהלך סתם אזוי מלא טפשות כרימון, ווייל יעדער, אריינגערעכנט דעם פחדן וואס שטייט אונטער דער המצאה, ווייסט אז דער צוגאנג וואס זיי האבן גענומען, פירט אין ערגעץ נישט און איז ווערט א זעץ אין דער ערד. קיינער האט נישט און וועט נישט אויפגעבן דעם אינטערנעט. קיינער וועט זיך מיט גארנישט טוישן לכבוד דעם אנגעפירקלטן פינף-און-צוואנציג דאלארדיגן בויגן. קיינער און גארנישט.
דער אינטערנעט איז דער סימבאל פון אולטימאטיווער פרייהייט, ווייל דאס איז גענוי וואס ער איז: פרייהייט. דו קענסט סטראשען פון היינט ביז’ן קומענדיגן קידוש החמה; יעדער געפינט א וועג ארום דעם טעראר. יעדער גיט זיך אן עצה, ווייל דער הכרח צווינגט דערצו. אינטערנעט איז נישט בלויז א פאקט פון לעבן, נאר א נויטווענדיגקייט. כמעט יעדער אספעקט פון לעבן איז אנגעוויזן, אויף איין אופן אדער דעם אנדערן, אויפ’ן אינטערנעט. דער איינציגער אויסנאם איז דער „וועד-האישור‟ אפיס, וועלכער נוצט טייפרייטערס אויף צו שרייבן און טייבעלעך אויף אפצושיקן בריוולעך. (די 25$ קומט דעקן די הוצאות פון טינט און שטריק.)
און אויב שוין יא אזוי, פארוואס בלויז לגבי אינטערנעט? אידישקייט און חרדישקייט איז דאך סך גרעסער ווי אינטערנעט. פארוואס נישט דארפן אויספילן א בויגן אז כ’מאך נישט קידוש אויף יין נסך; אז מיר היטן טהרת המשפחה; אז איך האב קיינמאל אינעם עבר און וועל קיינמאל אינעם עתיד נישט (זייט מיר מוחל) אשר-יצר’ן פאר’ן בעל פעור; אז כ’וועל נישט מאניפולירן רבנים און רביים זיי זאלן מיר העלפן משוגע מאכן דעם ציבור און פון אים אויספרעסן געלט — און ווייטער פאר אלע תרי”ג מצוות און תשר”ק חרדישע עשרת הדברות?
ווי האט נאר יענער ראש ישיבה נאכ’ן דורכקוקן די צוריקגעשיקטע בויגנס אויסגערופן? „‘סארא טייערער ציבור! זיי זענען אנגעזאגט געווארן נישט צו נוצן דעם אינטערנעט, און אלע, אן אויסנאם, האבן אן קשיות געפאלגט…‟
מצוות און עבירות: א מעשה
Good Deeds and Bad: A Fable
פֿון ואיה וענה
אז ס’קומט תשעה-באב דארף מען טרויערן, מ’דארף געדענקען דאס בית המקדש, קלאגן און פאסטן. און וויבאלד אז תורה דערפרייט דאס נפש פונעם איד, איז א הלכה אז מ’טאר אין תשעה באב נישט לערנען קיין תורה. קומט אבער תשעה באב, ווערט הערשט נתגלה וואס ס’טוט זיך אפ ביי אידישע קינדער אין הארצן. א טאג אן תורה קענען זיי נישט. מילא א גאנץ יאר איז מען פאריאגט, האט מען קוים צייט איבערצואטעמען, א דעכע צו טון, אבער אז ס’קומט תשעה-באב, ווען דאס בית המקדש איז ליידער פארברענט געווארן, נעמט אידן אן א תשוקה צו לערנען, אזא וואס זעט זיך נישט א גאנץ יאר. די גמרא… איי, די זיסע גמרא, ווי עס בענקט זיך, ווי עס ציט. נאר מ’טאר דאך נישט, מ’דארף דאך קלאגן, האלטן זיך אידישע קינדער איין און מ’לערנט נישט קיין גמרא.
מעסיגקייט און עקסטרעמיזם
Moderation and Extremism
פֿון בן זומא
עקסטרעמיזם איז א מאדנע באשעפעניש. אויבנאויף, איז כמעט יעדער סארט עקסטרעמיזם באזירט אויף שכל – און דווקא שכל. עקסטרעמיזם נעמט דעם געווענליכן קוק אויף א ספעציפישער זאך, מענטש, אדער געשעעניש, און קוועטשט פון איר אויס די גאנצע מעסיגקייט. וואס עס פארבלייבט איז דאס קערנדל געדאנק, אן געפיל און באלאנץ. דאס איז מידת “גבורה”, מידת הדין: טרוקענע לאגיק און שכל, אן קיין געפילן.
כְּ’מאטוועיעוו’ וְעוֹד לִקְרָא?
Like Matveeyev: Something to Call Out?
פֿון ואיה וענה
ער איז א טייערער מענטש מאטוועיעוו און דער „עליהום‟ פון אונזערס א שרייבערל קעגן דער פילפארביגער פערזענליכקייט האט מיך אביסל פערזענליך צוגעטרעטן צום הארץ, בפרט נאך, אז ער האט דאס אויסגעפירט אינעם נאמען פונעם „אידיש מיט אן אלף‟, מוז איך זיך מיט א ווארט צושטעלן.
מאטוועיעוו האט אנומלט מפרסם געווען אן ארטיקל אין דער „רוחניות‟ אפטיילונג, אין וועלכן ער האט געצויגן א פאראלעל צווישן פראפעסאר לעבאוויטש און דעם סאטמארער רב. אין קורצן, וואס שייך נאציאנליזם האבן זיי געהאט געוויסע ענליכע שטריכן, אבער אינעם ברייטן בילד פון אידישקייט זענען זיי שטארק אנדערש געווען. מאטוועיעוו זעט אינעם סאטמארער רב א מער פאזיטיוון כח און האלט דעריבער, אז מ’וואלט פון אים מער געדארפט רעדן אין דער אלגעמיינער וועלט. מ’וואלט געדארפט זיין פיגור מער אנערקענען און ארויסהייבן.
בריוו אין רעדאַקציע
Letter to the Editor
פֿון פֿײַוויש בריף
חשובֿער רעדאָקטער,
אל כבוד האי גברא רבא ספרא דעמא מר. באריס סאנדלער הי״ו, קודם א דאנק פארן פובליקירן דעם טייערן איד ר’ יואל מאטוועיעוו, זיין פרומער פרא רעליגיעזער אמונה און לעבנ’ס שטייגער טוט אוודאי צוציען פרומע אידיש רעדער צו חכמה ודעת. אבער „רוחניות” דארף אויך א רעדאקטאר…
סדר אין הפקרות
Finding Order in Chaos
פֿון בן זומא
א גוטע נישט-נייעס: דער אינטערנעט איז א שטח הפקר.
נישט-אזא-גוטע נישט-נייעס: די וואס ווילן זען די חרדישע קהילה אין דר’ערד, ניצן דעם אינטערנעט אונז אונטערצוהאקן די פיס.
א גוטע נייעס: די וואס ווילן מתקן זיין די סיסטעם — שרייבן, פאדערן, שמועסן, עקספערימענטירן, און ארגאניזירן — קענען טאן דאס זעלבע.
פארוואס איז דאס יא א נייעס? איך ווייס נישט. לכאורה א דבר פשוט, אבער מען זעט אבער נישט אויפ’ן אינטערנעט קיין סך פון דעם מין — פון אונטערנעמונגען אדער אפילו פרואוון צו מתקן זיין, צו אויפטאן, צו פארבעסערן.
און ס’איז א שאד. ס’איז א שאד, ווייל יעצט איז די צייט דערפאר.
אויף די טרעפ פונעם דריטן בית־המקדש
On The Steps of the Third Temple
פֿון ואיה וענה
י.ל. גאָרדאָן, דער העברעאישער שרייבער און דיכטער, זאגט אין זיין שיר „קוצו של יוד‟, אין שייכות מיטן מנהג פון צעברעכן א גלאז אונטער דער חופה: „חורבן העיר אלפי שנה נזכורה, ולחורבן האומה נקשיח לבנו‟ — דעם חורבן פון דער שטאט געדענקען מיר טויזנטער יאר, נאר צום חורבן פונעם פאלק זענען מיר פארטעמפט… אינעם אלטן לאנד האבן זיך אידן ווידער באזעצט, די אלטע שפראך האט מען אפילו אויפגעלעבט, נאר די ווערטער פון גארדאן הענגען צווישן הימל און ערד, סיי ווי א באווייז אויף דעם נביאישן כח פונעם משורר, און אויך ווי א מוסר צו דערזען זיך ווי עס קוקט אויס, ווען מ’פארריכט די שטוב פאר די איינוואוינער.
קאפקאיסטישע מרה-שחורה
Kafkaesque Melancholy
פֿון בן זומא
אינעם שמועס-צימער „קאווע שטיבל‟ האט זיך געמאכט א דיסקוסיע איבער פראנץ קאפקא. ספעציפיש, רעדט זיך דארט איבער זיין בארימט ווערק, The Metamorphosis. פון קאפקא’ן האב איך פריער שוין געהערט; וועגן דעם ספעציפישן בוך — נישט. אין יענעם שמועס האב איך זיך דערוואוסט וועגן דעם בוך, ווי אויך דעם פענאמענאלן אינטערעס וואס מענטשן און פארשערס האבן צו דעם בוך ארויסגעוויזן. נו, האב איך דעם בוך אפירגעזוכט אויפ’ן אינטערנעט, און אנגעהויבן לייענען.
כ’האב דאס בוך ערשט אנגעהויבן, און כ’בין נישט קיין גרויסער קענער פון ליטעראטור. א פשיטא שוין, אז קיין קריטיקער בין איך זיכער נישט. כ’קען אבער איבערגעבן דעם איינדרוק, וואס דאס ווערק האט געמאכט אויף אזא פשוט’ן, אמאטארישן, שלוש-סעודותדיגן ליטעראט ווי איך.
חרדיזם ווי א סיבה פאר סעקולאריזם
A Reason To Be Secular
פֿון פייוויש בן-גוריון
אויפן „זיק‟ וועבזייטל וואס איז אפיליאירט מיטן ענגלישן „פארווערטס‟, האט שלום דין געשריבן א לענגערן ארטיקל, וואו ער ערקלערט פארוואס ביים פארלאזן דעם חרדישן לעבן איז ער געווארן גענצליך סעקולער, און האט נישט אויסגעקליבן צו פארבלייבן פרום, נאר מיט א מעסיגערן סארט אידישקייט. אמת טאקע, אז חרדיזם איז פאנאטיש, פונדאמענטאליסטיש, עקסטרעם; חרדישע אידישקייט באגרעניצט טאקע דאס לעבן פאר די אלע, וואס ווילן עפעס מער ווי דאס וואס קאנפארמיטעט שטעלט צו. אבער פארוואס אינגאנצן פארלאזן דאס פרומע לעבן? אזוי האבן פיל געפרעגט פון שלומען. די באגרעניצונגען זענען דאך נאר א רעזולטאט פון דעם חרדישן לעבנסשטייגער, טא, פארוואס נישט בלייבן אן ארטאדאקסישער איד, נאר פירן א מאדערנעם לעבן און נהנה זיין פון גאט’ס גרויסער וועלט?
מורישקעס קעגן שפינען
Ants vs. Spiders
פֿון ואיה וענה
אין א פרימארגן, קומענדיג אין שול, באגעגנט מיך א באקאנטער, נישט דוקא אין מיינע יארן, נאר אביסל עלטער. איך געדענק נישט גענוי וואו מיר האבן זיך דאס ערשטע מאל באקענט, צי ס’איז געווען אינעם פּאָליש אויף א גלעזל קאווע, ביי די צייטונג-אפטיילונג אינעם קראָם, אדער גלאט אזוי אין שול. אפשר גאר איז דאס געווען אמאל ביי אן עצרת וועגן די סעלפאנען מיט טעקסטן. געדענק איך נישט גענוי, יעדנפאלס האב איך אים ערגעץ שוין געזען, און געדענקט האב איך אז יענער האט ליב צו רעדן. אז ער עפנט דאס מויל, לויפט עס אזוי לאנג און אזוי ברייט, ביז די פיס ווערן אים מיד. וואונדערט זיך נישט וואס א שייכות די פיס האבן מיטן רעדן, וויבאלד דער באקאנטער מיינער האט א טבע צו רעדן גייענדיג, שפאצירנדיג, און צו טופען מיט די פיס פון צייט צו צייט. דאס איז א גוטע זאך, לויט מיין מיינונג, וויבאלד דאס גאראנטירט, אז דאס רעדן זאל נישט קענען אריינציען זיך אין דער אייביקייט.
דער כמעט-געבוירענער גולם
An Almost-Formed Golem
פֿון בן זומא
אין 19טן יארהונדערט איז ארויס א נאוועלע מיט’ן טיטל „פראנקענשטיין‟. די מעשה, בקיצור נמרץ, איז וועגן א וויסנשאפטלער, וויקטאר פראנקענשטיין, וואס באשאפט אזא סארט אינטעליגענטן „גולם‟, איבער וועלכן ער פארלירט תיכף דעם קאנטראל. דער גולם-מאנסטער טוט דורכאויס דעם מעשה’לע אפ שאדנס און מארדעט עטליכע פון וויקטאר’ס נאענטע. ביים סוף פון דער נאוועלע זיצט דער מאנסטער און וויינט נעבן דעם טויטן קערפער פון וויקטאר, זיין באשאפער.
יענער גולם קומט אויפ’ן געדאנק ביים זיך אומקוקן, וואס עס קומט פאר אין דער חרדישער געזעלשאפט. פון א באשיידענער גרופע פרומע אידן, האט דער סעקטאר זיך אנטוויקלט אין א באוועגונג פון צענדליגער טויזנטער מענטשן. דער ערשטער דור חרדים האט זיך אויסגעשטעלט א מהלך החיים, וואס האט געשטימט מיט זיינע שטרעבונגען, צילן, כללים, און אספיראציעס. דאס האט פיין געארבעט, ווייל יענע וואס האבן זיך געפונען אין דעם מסגרת האבן טאקע דאס געוואלט.
-
אַהיים
Home -
רעקלאַמעס
Advertise -
אַבאָנעמענטן
Subscribe -
תּנאָים און באַדינגען
Terms and Conditions -
פּריוואַטקייט־פּאָליטיק
Privacy Policy -
וועגן „פֿאָרווערטס‟
About -
וועבזײַט־מאַפּע
Sitemap -
אָפּטיילן
Sections -
ר. ס. ס.
RSS
Copyright © 2020, The Forward Association, Inc. All rights reserved.
