אַז דער פֿידל שווײַגט, פּויקט די פּויק (ערשטער טייל)

When the Fiddle's Silent, You Can Hear the Drums (Part 1)

פֿון באָריס סאַנדלער

(Page 4 of 5)

זאַכאַר האָט פֿונעם שלאָף געקרעכצט, און זײַנע קרעכצן, איבערגעמישט מיט די כראָפּנדיקע קלאַנגען, האָבן אַרײַנגעבראַכט אין דער הייסער זומער־נאַכט אַן אומרו. מאַניע, שוין צוגעוווינט צו דער טראָמבאָנירנדיקער שלאָף־מוזיק פֿון איר מאַן, האָט געהאַט קעגן דעם נאָר איין מיטל — אַ קורצער שטורץ מיטן עלנבויגן אין זאַכאַרס פּלייצע. די קורצע ווײַלע פֿון שטילשטאַנד איז איר גענוג געווען זיך ווידער אײַנצוזינקען אינעם זיסן חלום… זי זיצט אין מיטן אַ ריזיקן קאָנצערט־זאַל. אַרום איז פֿינצטער, נאָר די סצענע איז פֿאַרגאָסן מיט ליכט. און אָט גייט אַרויס אַ באַיאָרטע פֿרוי, אין אַ שוואַרצער, אַלטמאָדישער קלייד און רופֿט אויס הויך אויף אַ קול: “קאַמיל סען־סאַנס, אינטראָדוקציע און ראָנדאָ קאַפּריטשיאָזאָ. סאָליסט אײַזיק כײַמאָוויטש…” — און אײַזיק כײַמאָוויטש באַווײַזט זיך פֿון הינטער די קוליסן, מיט זײַן אומגעלומפּערט גענגעלע, ברייט צעשטעלט די פֿיס… ער בלײַבט שטיין פֿאַרן אָרקעסטער, הייבט אויף דעם פֿידל און קוקט זיך איבער מיטן דיריגענט… בלויז איין סעקונדע, ביז דער דיריגענט גיט אַ פֿיר מיט זײַן שטעקעלע; אָבער אין דער דאָזיקער סעקונדע פֿילט מאַניע, אַז איר האַרץ קלאַפּט אין איין ריטעם מיטן זונס האַרץ, ווי דעם נאַפּלשנור וואָלט מען נאָך אַלץ נישט איבערגעשניטן…

און זאַכאַר, אין זײַן חלום, פֿירט נאָך אַלץ אַ מלחמה… ער ליגט אינעם אָקאָפּ. דער שׂונא האַלט אין איין באַשיסן זייער פּאָזיציע. ער ווייסט שוין, דער קאָמאַנדיר האָט זיי געזאָגט, אַז אין פֿינף מינוט אַרום הייבן זיי זיך אויף אין אַן אַטאַקע. וואָס טראַכט אין דער מינוט צווישן לעבן און טויט אַ סאָלדאַד? ער דערמאָנט זײַנע טײַערע ליבע פּנימער: מאַניען, זײַן בן־יחיד, אײַזיק, וואָס איז אויך אויף דער מלחמה, פֿאַרטיידיקט זײַן פֿאָטערלאַנד… נישט אומזיסט האָט זאַכאַר זיך אַזוי פֿיל יאָר געאַמפּערט מיט זײַן פֿרוי, אַז אַ ייִנגל דאַרף וואַקסן אַ שטאַרקער און דרייסטער, מיט איין וואָרט, אַ סאָלדאַט, אַ פֿאַרטיידיקער פֿון זײַן היים און לאַנד. אַ שאָד, וואָס זיי קעמפֿן אויף פֿאַרשיידענע פֿראָנטן. ער איז דאָך אַ היציקער קאָפּ, זײַן אײַזיקל, קריכט גלײַך אין פֿײַער אַרײַן… און דאָ הערט זאַכאַר, ווי עמעצער טאָרקעט אים אין דער פּלייצע און רופֿט: “אַבאַ, אַבאַ…” זאַכאַר קוקט זיך אום — זײַן אײַזיק. אָבער פֿאַר וואָס רעדט ער אַזוי? עפּעס אַ מאָדנע שפּראַך… “אַבאַ, קדימה! האויב לא ישן!” און דאָ דערפֿילט זאַכאַר שוין גאָר אַ שטאַרקן זעץ אין פּלייצע און ער שרײַט אויס, ווי דעמאָלט, אונטער קעניגסבערג: “וופּעריאָד, זאַ ראָדינו, זאַ סטאַ**…”

ער כאַפּט זיך אויף. זומער זײַנען די נעכט קורץ און פֿײַכט. מאַניע זיצט אויפֿן געלעגער. זי קוקט אַפֿילו נישט אויף אים, ער הערט נאָר איר שלעפֿעריק קול: “נו, וויפֿל איז דער שיעור צו מלחמהווען?”

מײַן מאַמע האָט מסתּמא געזען נישט איין מאָל איר שיינעם חלום, ביז זי האָט דערלעבט אויף דער וואָר צו הערן מיך שפּילן דאָס באַרימטע פֿידל־ווערק פֿון קאַמיל סען־סאַנס. איך האָב זיך שוין געלערנט אויפֿן צווייטן קורס אין קאָנסערוואַטאָריע, ווען כ’האָב מײַנע עלטערן פֿאַרבעטן אויפֿן קאָנצערט פֿון מײַן פּראָפֿעסאָרס קלאַס. אמת, איך האָב געשפּילט נישט מיטן אָרקעסטער, נאָר באַגלייט פֿון אַ פֿאָרטעפּיאַנע. מײַן מאַמען האָט עס די שׂימחה נישט פֿאַרמינערט. דאָס איז געווען איר נצחון־טאָג, און דער טאַטע האָט מיט איר די פֿרייד צעטיילט.

זאַכאַר כײַמאָוויטש האָט שטיל שטאָלצירט מיט זײַן זון, כאָטש אויפֿן האַרצן איז אים געווען קאַלעמוטנע. אַוודאי, לעבט יעדער מיט זײַן קאָפּ און מיט זײַנע געדאַנקען, אָבער אַזאַ דריי האָט זאַכאַר נישט דערוואַרט פֿון חבֿר בראָנשטיין. דער קלאַנג, אַז דער הויפּט־פּראָפּאַגאַנדיסט אויף זייער שוך־קאָמבינאַט גייט אײַנגעבן די פּאַפּירן אַרויסצופֿאָרן אין “איזראַיִל”, האָט אַלעמען געפּלעפֿט. זאַכאַר האָט בײַם אָנהייב נישט געגלייבט, געמיינט, אַז די שׂונאים־אַנטיסעמיטן פֿאַרשפּרייטן בכּיוון אַזאַ קלאַנג. ווען מ’האָט אָבער געמאָלדן, אַז אויף דער נאָענטסטער פֿאַרזאַמלונג פֿונעם קאָלעקטיוו וועט מען אַרומרעדן דעם “פּערסאָנאַלן ענין פֿונעם געוועזענעם פּאַרטאָרג, מ. י. בראָנשטיין”, — איז שוין קיין שום צווייפֿל נישט געבליבן, אַז בראָנשטיין איז אַ פֿאַררעטער. נאָך מער, עס איז אין גאַנצן נישט אויסגעשלאָסן, אַז די אַלע יאָרן האָט ער זיך נאָר פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ געטרײַען סאָוועטישן בירגער, אויסנוצנדיק דערבײַ דאָס הייליקסטע וואָס עס קאָן נאָר זײַן — דעם צוטרוי פֿון דער פּאַרטיי און פֿאָלק — אָבער אַליין “זיך פֿאַרקויפֿט צו די ציוניסטן”.

אַזוי האָט מען טאַקע גערעדט אויף דער פֿאַרזאַמלונג — פֿאַרשעמט אים און פֿאַראורטיילט. איינער אַן אַרבעטער, אַ שוסטער פֿונעם צווייטן צעך, בפֿירוש אַ ייִד, האָט אַפֿילו פֿאָרגעלייגט: אַזוי ווי עס גייט אָן אַן אומברחמנותדיקע קאַלטע מלחמה, זאָל מען, לויט די געזעצן פֿון “הייסער מלחמה”, בראָנשטיינען צעשיסן. אָבער דער דירעקטאָר פֿונעם שוך־קאָמבינאַט, חבֿר מונטיאַן, האָט דעם היציקן שוסטער באַלד איבערגעריסן און דערקלערט, אַז אַזעלכע זאַכן “זײַנען נישט אין דער קאָמפּיטענץ” פֿון דער פֿירערשאַפֿט פֿונעם שוך־קאָמבינאַט…

זאַכאַר כײַמאָוויטש איז די גאַנצע פֿאַרזאַמלונג געזעסן און געשוויגן. דאָס הייסט, ער האָט טאַקע נישט אַרויסגעבראַכט קיין וואָרט אויף דער צונג, אָבער אין אים גופֿא האָט אַלץ געשריִען: געוואַלד! אַזאַ קלוגער מענטש — אַ פֿעסטונג אויף דער וואַך פֿונעם פֿונאַנדערגעוויקלטן סאָציאַליזם, זאָל פּלוצעם נעמען און אָפּטאָן אַזאַ אַנטי־געזעלשאַפֿטלעכע אַקציע! וואָס זשע זאָל שוין זאָגן אַן אומפּאַרטיייִשער עקספּעדיטאָר?! בײַ וועמען זאָל ער איצט זוכן אַן ענטפֿער אויף די אַלע פֿראַגעס, וואָס געבן אים נישט קיין רו שוין אַ היפּשע צײַט?!.. סײַדן, בײַ זײַן לעצטן וואָרט האָט בראָנשטיין פֿאַרזיכערט דעם קאָלעקטיוו פֿונעם שוך־קאָמבינאַט, אַז ווי עס זאָל נישט זײַן, בלײַבט ער טרײַ דער קאָמוניסטישער אידעאָלאָגיע, און ווי נאָר ער קומט קיין “איזראַיִל”, טרעט ער אײַן אין דער קאָמוניסטישער פּאַרטיי אין שפּיץ מיט דעם חבֿר מאיר ווילנער.

צו דער צײַט וואָס איך האָב פֿאַרענדיקט די קאָנסערוואַטאָריע, האָט מײַן טאַטע גרינטלעך געביטן זײַן אידעאָלאָגיש קוקווינקל. דאָס מיינט, חלילה, נישט, אַז ער איז געוואָרן אַ “דיסידענט”, אַן אָפֿענער קעגנער פֿונעם סאָוועטישן רעזשים. ניין! ער האָט געפֿירט אַן אינערלעכן קאַמף מיט זיי, אָבער דאָס איצטיקע “זיי” איז געווען גאָר אַ היפּוך צו זײַן אַמאָליקן אַנטי־אימפּעריאַליסטישן “זיי”. דאָס איז געווען זײַן פּערזענלעכע “קאַלטע מלחמה” קעגן דער סאָוועטישער ביוראָקראַטיע. ווי יעדער אַזאַ קעמפֿער, האָט אויך מײַן טאַטע געהאַט זײַנע אייגענע מיטלען אויסצודריקן זײַן פּראָטעסט. ער האָט זיך פֿאַרלאָזט אויף זײַן אײַנגעבוירענעם געווער — צו להכעיס און קללות.