וואָס באַטײַט ליפּאס תּשובֿה טאָן פֿאַר די אַראָפּ־פֿון־דרכניקעס?

What Does Lipa's "Return" Mean For Those Off the Derech?

פֿון יהושע כּהנא

א פריידיגער התרגשות’דיגער געפיל האט ארומגענומען א סך היימישע מוזיק ליבהאבער און מחנכים. ליפא שמעלצער, דער אמאליגער צולאזענער שטערן, איז צוריק! ליפא שמעלצער וואס איז געווען די בשורה פון חסידישע רעוואלוציע, האט איינגענומען א רואיגקייט, מער נישט די רעוואלוציאנערע מלבושים, מער נישט די צינישע רעדעס אויפן געוועב. ווי א וואויל קינד איז ער צוריקגעקומען צום היימישן מקור, גייט געקליידעט אין שווארצן, רעדט מיט שעצונג וועגן די רבנים און וועגן זיין מסורה.

דאס איז א נצחון פאר היימישקייט. אפילו אזעלעכע וועמען עס פלעגט ליפא’ט מוזיק קיינמאל נישט אינטערעסירן, זענען יעצט באגייסטערט פון זיין תשובה.

ליפא איז פון שטענדיג אן געווען א דראונג פאר דער חסידישער עדה ווייל ער האט שטארק צוגעצויגן די יוגנט. פון זיינע ערשטע טעג איז ער געווען א גייסט פאר יוגנטלעכער חוצפה, די נייעסטע צילאזענסטע מוזיק און געזאנג וואס ער האט אריינגעברענגט, צינישע גראמען און קולות, און טאקע מיט א היימישן אידיש און לשון הקודש, אלץ מיט א גייסט פון דורך־ברעכן גרענעצן.

למשל, ער זינגט אפ א שנעל טעמפישע מעלאדיע אויף די פארכטיגע ווערטער „ותשובה ותפילה וצדקה‟, וואס יעדער זאגט אין שיל אום ימים נוראים מיט א הארצרייסנדיקער געשריי. אויף אנדערע ווערטער פון תשובה אדער טהרה האט ער צוגעפאסט מעלאדיעס וועלעכע פארמאגן א שמעק פון גויאישער ראמאנטישקייט, די סארט וואס מען הערט אומווילנדיג אין א באן סטאנציע. אנדערע מנהגים און געפירעכצער וואס זענען פארהייליגט ביי היימישע אידן, אזויווי כפרות און עין הרע, האט ער אפגעמאלן ווי סתם פֿירעכצן אן א באטייט, גלייך ווי די אמאליגע משכילים פלעגן טון.

עס האט אויסגעזען ווי ליפא האט נישט קיין גבולים, ער האט זיך געשאפן ריזיגע קרייזן אנהענגער פון יונגע לייכטזיניגע בחורים און אויכעט מיידלעך. מיט די יארן האט ער זיך אפגעשיידט פון זיין היים קהילה ניו סקווירא און געווארן א פרייער פויגל. זיינע פארשטעלונגען האבן שטענדיג געטראגן א רעוואלוציאנעלער כאראקטער פול מיט לייכטזיניגקייט און שפאט. א בילד פון זיין פנים איז געווארן דער סימבאל פון חסידישער „ניו איידזש‟.

מיט די יארן אבער, האט זיך אונטער ליפא’ס לעבנס לוסטיקער ענערגיע אנגעזען סימנים פון ביטערניש און צעפארנקייט. זיין געזאנג, קליידונג און געפירעכץ איז געווארן ארויס פון פראפארציע, עס האט זיך אזוי דערקייקלט אז מען האט שוין באלד מער רחמנות געהאט איף אים ווי זיך געשראקן פון אים. א דרואונג איז ער אבער געבליבן, געפרעדיגט אויפן געוועב מאדערנקייט, און פרץ גדר זיין אין אלטע אידישע מנהגים. ער האט זיך אליין א נאמען געגעבן „א חסיד מיט א טוויסט‟, עס האט אט אט אויסגעזען ווי ער ווערט פון די שלוחי א.ט.ד. (אראפ פון דרך געמיינדע).

נאר פלוצלינג, האט דער אמאליגער מחוצף זיך דערקייקלט פון דער „טונא בייגל רבי‟ (א כינוי פאר געוויסע ניו־יארקער חסידישע יוגנט וואס נאר זיי ליגן און עסן) און זיך אריינגעגליטשט אין „אונזערע הענט‟ אן קיין שאס. מיט א ווייכקייט בויגט ער זיך צו די אנגעזארגטע מחנכים און רבנים. „ו’החזרינו ב’תשובה ש’לימה ל’פניך איז ר”ת לבוש!‟ שרייט ער אויס מיט זיין נייער תשובהדיגער אויסזען.

עס איז א געפיל פון ערהוילונג, כבוד פאר אונזער באזעצנקייט. איז דען דא א גרעסערע דידן נצח, א גרעסערער זיג אנטקעגן דעם צולאזענעם יוגנט? די טונא־בייגל, די ליידאקעס זענען אצינד לעקיש מיט די צינג אינדרויסן. וואס? ליפא איז פרום?? די גאנצע טונא בייגל האוקעס פאוקעס איז צובלאזן.

נאך דא אזעלעכע וואס שרייען אז מען זאל דעם ליפאן נישט אננעמען, ער האט פארלוירן צוטרוי, אבער זיין צוציונג כוח, זיין טאלאנט, צוזאמען מיט זיין תשובה אויסזען, מאכט נאך אלעם א רושם.

לעומת זאת איז עס א שטיקל פאטש אין פנים פאר די OTD (אראפ פון דרך) געמיינדע. הייסט עס, עס איז היינט פשוט נישט מעגליך זיך צו האלטן OTD? און אז יא, מוז מען צוריקקומען? אט האבן מיר שוין געמיינט אז מיר באקומען דעם קוראזשפולן זינגער צו אונז, צו זיין פאר אונז א מוסטער, און יעצט… פארמאגט טאקע דער שווארצער לבוש אזא צויבער?

דער אמת איז, אז יא, דער שווארצער לבוש מיט זיין קולטור פארמאגט א צויבער, א צוציאונגס קראפט. דערין ליגט סטאבילקייט, סטאטוס, און א תמימות, א פאפולערער פיגור אין שווארצן געניסט פון א סך כבוד און חשיבות.

אן אפגעפארענער פון דער אנדערער זייט איז א שווער געשעפט, עס איז ארויס פון משפחה, פון אלטע געזעלשאפטן, ארויס פון ווירדן און געוואוינהייטן צו וואס מען איז כאטש טיילווייז באהאפטן.

ליפא’ס צוריקקער איז אבער פארט נישט קיין מוסטער פאר א געווענדליכן א.ט.ד., פארוואס?

קודם כל, איז ליפא קיינמאל נישט געווען אן א.ט.ד.. יא, ער איז געווארן צעלאזט, געווארן א שטיקל היפי, אנגעפייפט די חרדישע הייליקייטן, אפילו געפרעדיגט קעגן פרויענס אפשערן. מיט דעם אלעם, האט ליפא זיך אבער קיינמאל נישט אויסגעשלאסן פון ארטאדאקסיע. מיט די אלע משוגענע לבושים איז ער שטענדיג געגאנגען א קאפל, אפילו א שטריימל, זיך געהאלטן מיט זיין משפחה, און געוואוינט צווישן היימישע אידן. בסך הכל פאר געציילטע חדשים האט ער אראפגענומען די פאות, בפרהסיא געהאלזט פרויען ווי עס איז נוהג ביי מאדערנע אידן, ווי א קולטורעלע אויסדרוק פון ידידות. ער איז געגאנגען אין קאלעדזש, דאס איז טאקע רחוק פון חסידישקייט, אבער פארט נישט אומארטאדאקסיש.

ליפא איז צוריקגעקומען, אבער נישט קיין ניו סקווירא, נישט קיין וויליאמסבורג, אויכעט נישט אין די היימישע געגנטער אין מאנסי אדער בארא פארק. ער האט זיך באזעצט אין פאמאונא, ווייט פון אן איינגעצוימטן פלאץ. זיינע קינדער זענען שוין אטאמאטיש איינגעפלאנצט אין דער מאדערנער וועלט.

צווייטנס, ליפא איז געגאנגען צוריק צו א פלאץ וואו עס לוינט זיך אים באמת צו זיין, סיי פינאנציעל און סיי סאציאל. ליפא ציט זיין חיונה ביי די חרדים, דארטן ווערן זיינע טאלאנטן אממערסטנס אפגעשאצט.

הייסט עס, ליפאס „צורוקקומען‟ באשטייט בסך הכל דערפון וואס ער האט נאכגעלאזט פון זיין רעוואלוציענערן עקזאטישן אויסזען. ער האט געקראגן א געוויסע צוגעלאזנקייט. אבער קיין מחלל שבת איז ער פריער נישט געווען און א געוויינטליכער פאלגעוודיקער חרדי איז ער נישט געווארן.

איך וועל עס אבער נישט אוועקמאכן, עס ווייזט אויף א פראבלעם אינערהאלב די א.ט.ד’ניקעס. טראץ די צענדליגער טויזנטער אט”ד’ניקעס וואס געפינען זיך ארום דער וועלט, סיי אפענע סיי באהאלטענע, האט זיך אבער נאך נישט געפארעמט א מהלך אויף וואס עס זאל זיך לוינען צו פארלאזן דעם דרך. די אראפ־פון־דרך’ניקעס זענען צעווארפן און גלייכגילטיג, ניטא קיין איין צייטונג דערווייל וואס טוט פרעזענטירן זייער געמיינדע. נישט אין ענגליש, נישט אין יידיש, נישט אין עברית. וועבזייטלעך און קערפערשאפטן זענען דא, אבער ווי מען זאגט אין אידיש „שוואכע מעשיות‟.

דער אפיציעלער אויסרייד מצד די אט’ד’יעקער איז: „נו, אזוי איז עס אין דער פרייער וועלט.‟

דאס איז אבער לדעתי א נארישער ארגומענגט, כאילו אראפ פון דרך דארף צו זיין עפעס א שאך שפיל אדער ספארט. קען זיין אז מען זעט נעבעך איין אז ס’איז ביטער, האט מען עס פארוואנדלט אין א כאילו ספארט. איז עס דען? איז דאס די סיבה פארוואס מענטשן פאלאזן אידישקייט, די טראדיציע און משפחה?

„מען גייט ארויס ווייל מען וויל זיך אליינס אויסקלויבן אן אייגענע וועג, און נישט אויף זיך איינצושליסן אין א קיבוץ.‟ דאס איז נאך א פוילער תירוץ וואס מען הערט. מיט הונדערטער יארן צוריק זענען מענטשן וועלעכע זענען מיד געווארן פון די באגרעניצונגען פון זייער לאנד, אנטלאפן קיין האלאנד און אמעריקא צו זייער פרייהייט. אלע פליטים, פרייהייט ליבהאבער, האבן זיך אבער פאראייניגט אין קהילות און גרופעס אויף דעם פרייעם באדן.

דער ערשטער באקאנטער אטעאיסט, דער גריכישער פילאזאף „אפיקורס‟ טאקע דער נאך וועמען אלע אומגלויביקע ווערן אנגערופן אין אידיש, ער פלעגט זאגן צו זיינע אנהענגער: „דערפאר וואס עס איז נישטא קיין באַלוינונג און שטראָף נאכן טויט, זאל מען פראבירן הנאה צו האבן פון דער וועלט ווי ווייט מעגליך‟ און די גרעסטער הנאה אויף דער וועלט, האט אפיקורס געהאלטן איז, „זיך פאראייניגן אין גרופעס און געניסן פון א געמיינזאם לעבן.‟

היסטאריקער זאגן אז אפיקורס איז דער פיאנער פון אויפשטעלן פארזאמלונג־הייזער אין שטעט אין שטעטלעך. מען זאגט אז די שילן און קלויסטערס זענען שפעטערע גילגולים פון אפיקורס’עס פארזאמלונג־הייזער. (פאר אים איז געווען בלויז איין רעליגיעזער צענטער וואו מע האט געקענט עולה רגל זיין). די רעליגיעזע אינטערעסן און מאכט אינטערעסן האבן ווירקליך דעם געדאנק אויסגעניצט צום שלעכטן.

פון דעסט וועגן איז דער מוסטער א געזונטער. 

ווי זאגט דער חכם: „מיט צופיל פרייהייט וועט מען צעבלאזט ווערן!‟