קריטיק פֿאַרן אופֿן װי חסידים זענען מחנך זייערע קינדער

Criticism of the Way Hasidim Educate Their Children

פֿון בן ציון אדלער

אין רעאקציע צום בריוו פון א. לייענער. ווי ער פרעגט: צי ברויך מען זאגן ליגענס פאר די וועלט אז „אלעס איז גיט‟.

אין מיין ארטיקל האב איך נישט געשריבן, צי דער חסידישער חינוך טויג; צי די קינדער׳ס עתיד ווערט באראבעוועט; צי עלטערן האָבן דאָס רעכט צו שיקן די קינדער אין װעלכן מוסד זײ װילן. איך האב זיכער נישט געזאגט אז „אלעס איז גוט‟ ביי חסידים. אייביג איז דא װאָס צו פארעכטן. ווי זאגט מען: משיח איז נאך אלץ נישט געקומען…. איך האב זיך בלויז באצויגן צו טרוקענע פאקטן, און וויאזוי איך האלט מען דארף זיך אומגיין מיט קינדער וואס גייען אראפ פונעם דרך.

אבער אויב שוין יא, וועל יא עפעס שרייבן דערוועגן.

קודם א שמועס וואס איך האב לעצטנס געהאט מיט א סעקולערן מאן. א נישט־יידישער מענטש האט ער זיך פאראינטערסירט אינעם חסידיש לעבן. שטעלט ער מיר א פראגע: פון וואס שעפט א חסידישע משפחה חיות? עס פעלט אייך אזויפיל פון וואס א דורכשניטליכער „סעקולערער‟ מענטש האט. איר לעבט פארן יידישן גלויבן, יידישע תורה, שווערע געזעצן. דאס איז אייך זייער שווער!

מיין ענטפער צו אים איז געווען אזוי:

א הנאה און תענוג האט מען, אויב מען קומט אן צו זיין ציל. דאס הייסט, אויב איינער האט א געוויסע ציל און שטרעבן, און ער דערגרייכט עס, איז די שמחה גרויס. ספעציעל אויב מען האט זיך זייער געפלאגט, ביז מען קומט אן דערצו, איז די שמחה און הנאה נאך גרעסער.

די גרעסטע שמחה און תענוג פון א חסיד איז: זיין א גוטער ייד. אפשר זעט עס אויס פאר א סעקולערן מענטש איבערגעטריבן. א סך וועלן טענה׳ן, אַז געװיסע חסידים ווילן פארלאזן די חסידישע וועלט, נאר ווערן אריינגעצווינגען דערצו. ספעציעל יונגע פרויען און יונגעלייט ווערן אריינגעצויגן נאך איידער זיי קומען צום „ריכטיגן שכל‟, האבן חתונה יונגערהייט, און קענען זיך בכלל נישט פארשטעלן צו לעבן „אין דרויסן‟.

ווער עס קען די חסידישע וועלט, ווייסט, דאס איז ווייט פון אמת! די גרעסטע מערהייט פון חסידים ווילן זייער לעבן אַזוי װי עס איז און ווילן עס נישט אויפגעבן פאר קיין שום געלט.

ווען מען איז יונג, וועט א בחור און מיידל נישט וועלן עפעס אנדערש, נאר קענען וואס מען לערנט אין סקול - חדר.

ווען ער ווערט אלט אכצן - ניינצן יאר, וויל יעדער בחור און מיידל טרעפן א שידוך.

נאך דער חתונה איז די גרעסטע שמחה און הנאה פון דעם פרישן פּאָרל: צו האבן א קינד.

דערנאך איז די גרעסטע שמחה און הנאה, צו טרעפן א פרנסה, יעדער זיין פאך וואס אים געפעלט.

א טאטע-מאמעס גרעסטע הנאה איז, צו געבן א פרומען חינוך פאר זייער יונגעל און מיידל, זיי זאלן האבן א ״הכשר״ אויף זייערע סמארטפאנ׳ס, אלע קינדער זאלן גיין אנגעטון פרום און צניעות׳דיג. די חסידישע רביים און מנהיגי קהלות פירן צענדליגער טויזענטער חסידישע משפחות, פירן איין תקנות, שטעלן אויף „פריוואטע‟ מוסדות התורה. לויט זייער אפשאצונג וואס פרום און עהרליך מיינט, טראגט יעדער רב הונדערט פראצענט אחריות אויף זיין מוסד אז דער חינוך זאל זײַן גוט! יעדער ראש המשפחה האט זיך זיין אויסוואל צו וועלכע שול ער וויל שיקן זיינע קינדער, צו וועלכע קהילה ער געהערט.

ווען מען קומט אן צו די דאזיגע צילן, איז דאס א חסידס גרעסטע הנאה. ער שפירט זיך גליקלעך און צופרידן.

ביז דא איז געווען מיין שמועס. יעצט צום פינטל.

א. לייענער שרייבט: „קיין איין חסידישער רב זאגט נישט אז אונזער מוסדות האבן יא א געהעריגן חינוך.‟ דער ענטפער אויף דעם: כמעט אלע חסידישע מוסדות החינוך אין ברוקלין שטייען אונטער א רבי א רב – א הויפט פון חסידות, אדער א תורה׳דיגע קערפערשאפט. יעדער רב אדער רבי, נעמט הונדערט פראצענט אחריות אויף זיין מוסד אז עס זאָל געבן די תּלמידים א געהעריגן חינוך. נו, פארוואס פעלט אויס צו שרייבן אזא ליגן?

מיר נעמען אן קריטיג מיט אפענע ארעמס. יעדער מאנטאג און דאנערשטאג הערן מיר מוסר דרשות פון רבנים. מיר לערנען אלע סארט מוסר - ספרים, רייד פון די נביאים וואס קרטיקירן אונז ביטערליך.

צי אונזער חינוך סיסטעם דארף „תיקונים‟?, זיכער איז דא א פלאץ צו מאכן בעסער, מער עפעקטיוו, און זיך לערנען פון די טעותים. די מנהלים, מחנכים און געטרייע עסקנים זיצן טאג טעגליך אויף מיטינגען כדי צו פארבעסערן און פארשענערן דעם חינוך פֿון אונזערע קינדער. קריטיג מוז מען הערן פון יעדען און אויב עפעס טויג נישט זענען די חסידים די ערשטע צו הערן און צו פאררעכטן. אבער צו מאכן תיקונים ווילן די טויזענטער טאטעס פון די קינדער אננעמען בלויז פון א „תורה׳דיגע אויטאריטעט‟, נישט פון עטליכע יחידים וואס ווילן איבערדרייען א גאנצע מוסד פון טויזענטער טאטעס און קינדער! ארויפצווינגען אויף זיי זאכן וואס זיי ווילן בכלל נישט.

יעדער רב און תורה׳דיגער אויטאריטעט [אריינגערעכט הרב יששכר כ״ץ, און הרב יואל אשר לאבין] האט א רעכט אויפבויען מיט בלוט און שווייס אן ערליכן מוסד לויט זיין ציל, יעדער טאטע האט א רעכט אהין צו שיקן זיינע קינדערלעך. זאלן זיי לייגן גרינגערע תקנות, און פרובירן צוציען צו זיך תלמידים און תלמידות. ווען זיי וועלן אנקומען צום ״ציל״ וועט עס אויך פאר זיי זיין די גרעסטע שמחה און הנאה.