איז אַבֿרהם סוצקעווער דער נאַציאָנאַלער פּאָעט?

Is Abraham Sutzkever the national poet?

פֿון גענאַדי עסטרײַך

אין מײַן פֿריִערדיקער “ווײַטער”-נאָטיץ, “פֿאַר וואָס שרײַבט מען ווייניק וועגן ה. לייוויקן?” האָב איך געשריבן, בפֿרט, וועגן דעם, אַז, לויט מײַן מיינונג, האָט ניט אונדזער ליטעראַטור קיין אָנערקענטן נאַציאָנאַלן פּאָעט. אויף דעם האָט שלום בערגער, אַליין אַ ייִדישער דיכטער, אָנגעשריבן: “דער נאַציאָנאַלער פּאָעט איז שוין סוצקעווער ע”ה”.

צום באַדויערן, מוז איך זאָגן, אַז איך בין ניט מסכּים מיטן פֿרײַנד בערגער. און מײַן ניט מסכּים זײַן האָט גאָרנישט צו טאָן מיטן ניוואָ פֿון אַבֿרהם סוצקעווערס פּאָעזיע. ער איז, בלי-ספֿק, דער גרעסטער דיכטער צווישן דעם דור ייִדישע שרײַבער, וועלכע האָבן געשפּילט צענטראַלע ראָלעס אין דעם ייִדישן ליטעראַרישן לעבן זינט די 1940ער יאָרן. אין אַן אַנדער צײַט וואָלט אַזאַ דיכטער געקענט ווערן אַ סימבאָל פֿון דער נאַציע.

די צרה איז, אָבער, אַז די בלי-תּקופֿה פֿון סוצקעווערס שאַפֿערישער טעטיקייט איז צונויפֿגעפֿאַלן מיט דער צײַט, ווען קיין ייִדישער שרײַבער האָט שוין ניט געקענט ווערן אַ באמת נאַציאָנאַלער ייִדישער שרײַבער, ווײַל די ייִדישע נאַציע גופֿא איז אַוועק, לינגוויסטיש בתוכם, אין אַן אַנדער ריכטונג. אַפֿילו יצחק באַשעוויס-זינגער, וואָס איז געוואָרן אַזוי געוואַלדיק פּאָפּולער, האָט ניט געקענט באַקרוינט ווערן ווי אַ נאַציאָנאַלער קינסטלער.

ווען איך רעד מיט סטודענטן פֿון ישׂראל, פֿרעג איך זיי, צי זיי איז באַקאַנט דער נאָמען — אַבֿרהם סוצקעווער. דער ענטפֿער איז, בדרך-כּלל, אַ קורצער: “ניין, קיין מאָל ניט געהערט”. אַ פּאָזיטיווער ענטפֿער קומט נאָר פֿון די וואָס באַשעפֿטיקן זיך מיט ייִדיש. וואָס שייך דעם הויפּט-עולם, וועלכער רעדט ייִדיש, איך מיין, פֿאַרשטייט זיך, די חרדים, איז אַפֿילו ניט כּדאַי צו שטעלן די דאָזיקע פֿראַגע, ווײַל זיי זײַנען זייער ווײַט פֿון דער וועלטלעכער ייִדישער ליטעראַטור בכלל און פֿון דעם ליטעראַרישן בנין, געשאַפֿן דורך סוצקעווערס “גאָלדענער קיין”, בפֿרט.

בלײַבן מיר מיט אַזאַ טרויעריקן סך-הכּל: אַבֿרהם סוצקעווער איז באמת אַ גרויסער נאָמען, נאָר צווישן זייער אַ קליינעם חלק פֿון דער הײַנטיקער ייִדישער נאַציע, ווי אויך צווישן די ניט-ייִדן, וואָס געהערן צו די “ייִדישיסטן”. אָבער אַפֿילו אין דעם קרײַז וועלן זיך געפֿינען אָנהענגער פֿון אַנדערע “נאַציאָנאַלע פּאָעטן”. למשל, איציק מאַנגער צי ה. לייוויק קענען שאַפֿן אַ קאָנקורענץ. איך האָב אַרײַנגעקוקט אין אַ פּאָר ביבליאָגראַפֿיעס פֿון אַקאַדעמישע ווערק, און עס באַקומט זיך, אַז וועגן איציק מאַנגערן שרײַבט מען מער.

און נאָך איין זאַך: אַ נאַציאָנאַלער פּאָעט דאַרף געלערנט ווערן אין די נאַציאָנאַלע לערן-אַנשטאַלטן. אין וויפֿל ייִדישע שולן לערנט מען ווערק פֿון אַבֿרהם סוצקעווער? נאָך מער: וויפֿל לערער אין די הײַנטיקע ייִדישע שולן האָבן געהערט וועגן סוצקעווער (ווי אויך וועגן אַנדערע ייִדישע פּען-מענטשן)?

הקיצור, פֿרײַנד שלום בערגער האָט אָנגערירט אַן אָנגעווייטיקטע פֿראַגע, וואָס אַנטפּלעקט די טרויעריקע לאַגע פֿון אונדזער קולטור.