פֿאַר וואָס שרײַבט מען ווייניק וועגן ה. לייוויקן?

Why has the interest to H. Leivick declined?

פֿון גענאַדי עסטרײַך

מיט כּמה-וכּמה יאָר צוריק האָט מיך פֿאַרבעטן צו זיך, קיין ווילנע, דער שרײַבער יעקבֿ יאָסאַדע. האָט ער מיר דעמאָלט, בשעת איינעם פֿון די שמועסן, געזאָגט, אַז ער האַלט ה. לייוויקן פֿאַרן גרעסטן ייִדישן פּאָעט. איך געדענק ניט, וואָס איך האָב אים געענטפֿערט. אפֿשר גאָרנישט. ווײַל צו יענער צײַט האָב איך זייער ווייניק געהאַט וואָס צו ענטפֿערן; אָבער אַפֿילו הײַנט, ווען איך בין מיט אַ פֿערטל יאָרהונדערט עלטער און מער אָנגעלייענט, קען איך ניט זאָגן, אַז לייוויק איז, אין מײַן היעראַרכיע, דער גרעסטער ייִדישער דיכטער.

אַזוי האָט זיך שוין באַקומען, אַז דאָס דאָזיקע אָרט, פֿון דעם גרעסטן דיכטער, בלײַבט אין אונדזער ליטעראַטור ניט פֿאַרנומען. פֿרעגט אַ רוסן די זעלבע פֿראַגע, און ער וועט, בדרך-כּלל, גלײַך ענטפֿערט: „אַלעקסאַנדער פּושקין‟. אין דער העברעיִשער ליטעראַטור איז עס, גלייב איך, חיים-נחמן ביאַליק, בײַ די אוקראַיִנער — טאַראַס שעווטשענקאָ. אין אַ סך ליטעראַטורן, אָבער ניט אין דער ייִדישער, איז דאָ אַ געקרוינטער נאַציאָנאַלער דיכטער.

ה. לייוויק (לייוויק האַלפּערן), וואָס זײַן 125סטן געבוירן־טאָג פֿײַערן מיר אין די טעג, איז אַוודאי איינער פֿון די גרעסטע ייִדישע דיכטערס, ווי אויך איינע פֿון די גרעסטע פּערזענלעכקייטן אין דער ייִדישער קולטור. קוקט און הערט:

מיט הונדערט יאָר צוריק, זומערצײַט 1913, איז לייוויק געקומען קיין אַמעריקע, און פֿון דעמאָלט אָן איז עס געוואָרן זײַן היים. אין די מיט-1920ער האָט ער געטראַכט וועגן אַריבערפֿאָרן אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד, אָבער, גאָט צו דאַנקען, איז דער פּלאַן ניט מקוים געוואָרן.

ווען מע לייענט זכרונות, בריוו און צײַטונגען פֿון דער ערשטער העלפֿט 20סטן יאָרהונדערט, הייבט מען אָן צו פֿאַרשטיין, ווי פּאָפּולער איז ער געווען אויף דער ייִדישער גאַס. מע האָט אין אים געזען און געפֿילט ממש עפּעס נבֿיאישס. דער דרך-ארץ צו אים איז געווען זייער גרויס. ס’איז גאָר ניט קיין צופֿעליקייט, למשל, וואָס די ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן פֿון ישׂראל האָבן פֿאַר זייער „שטאַב-קוואַרטיר‟ אין תּל־אָבֿיבֿ אויסגעקליבן דעם נאָמען „לייוויק-הויז‟.

דער אינטערנעץ-מאָנסטער Google האָט איצט אַ שפּילעכל, וואָס הייסט, Ngram Viewer. עס ווײַזט, ווי אָפֿט ווערט אַ וואָרט דערמאָנט אין די ביכער, קודם-כּל, ענגלישע, וואָס זײַנען אין אַ דיגיטאַלער פֿאָרעם פֿאַרגעדענקט געוואָרן אין דעם ריזיקן „גוגל‟-זכּרון. פֿאַר לייוויקן זעט אויס דאָס בילד אַזוי: זײַן נאָמען איז געווען באַזונדערס אָפֿט דערמאָנט אַרום יאָר 1970 און דערנאָך ווידער אַ אַמאָל — אין די שפּעטע 1980ער. לעצטנס, אָבער, איז דער אינטערעס היפּש געפֿאַלן און איז שטאַרק אָפּגעשטאַנען, אַ שטייגער, פֿונעם אינטערעס צו דוד בערגעלסאָן, כאָטש ביז די 1990ער יאָרן זײַנען זיי געווען מער אָדער ווייניקער אין דער זעלבער „ליגע‟.

איך קאָן ניט פֿאַרענטפֿערן, פֿאַר וואָס מע שרײַבט אַזוי ווייניק וועגן לייוויקן. אפֿשר האָט עס צו טאָן מיט דעם וואָס פּאָעזיע איז בכלל „אַרויס פֿון דער מאָדע‟. צוריק גערעדט, באַווײַזט זיך נאָך אַלץ אויף דער בינע לייוויקס דראַמאַטישע פּאָעמע „גולם‟. אַ פֿאָרלייענונג פֿון דער פּאָעמע קען מען הערן אויף //www.youtube.com/watch?v=PEo-d6e29HY.

לייוויקס לעבנסוועג איז פֿול מיט היסטאָריש וויכטיקע געשעענישן, אין וועלכע ער האָט געשפּילט קאָנטיקע ראָלעס. אַזוי אַז עס בלײַבט נאָר צו האָפֿן, אַז דער אינטערעס צו לייוויקן וועט זיך אין קורצן באַנײַען.