די ליבאַוויטשער און סאַטמאַרער רביס: גאָר אַנדערע שיטות

Lubavitch and Satmar Rebbes: Opposite Worldviews

פֿון זלמן חסיד

דעם פארגאגענעם חודש, חודש כסליו, האבן חסידים ביי די צוויי גרעסטע קהילות אין ברוקלין געפראוועט צוויי גרויסע „ימים טובים‟.

דאס ערשטע איז י״ט כסלו [19 טאג אין כסלו] — דער טאג וואס דער ערשטער ליבאוויטשער רבי, רבי שניאור זלמן זצ״ל פון ליאזנא, ווייסרוסלאנד [1749 - 1812] איז באפרייט געווארן פון תפיסה און דערביי ניצול געווארן פון טויט. מיט דער גאולה פונעם רבין איז דאס א חג הגאולה פארן גאנצען דרך החסידות פון בעל שם טוב זצ״ל.

אין דעם טאג וועלן זיך חסידים אנטון די שבת׳דיגע קאפאטעס, מען וועט מאכן א פארברענג לאנגע שעה׳ען, טרינקען וואדקע, און אפילו ווערן בגילופנ׳דיג, רעדן „חסידות‟, חזרן די גרונדפרינציפן פון חב״ד. די הימנע פון חב״ד איז דאס „ליד פון 4 פעלערס״ [ארבע בבות], דאס וועט מען נישט זינגען אבי ווען, נאר ווען א חתן - כלה גייען אונטער די חופה, אדער אין דעם יום טוב.

דער צווייטער יום טוב איז כ״א כסליו, 21 טאג אין כסליו, דער טאג וואס דער ערשטער סאטמארער רבי, רבי יואל טייטלבוים זצ״ל פון סאטמאר, רומעניע [1887 - 1979] איז באפרייט געווארן פון די נאצישע נעגל ביים צווייטן וועלט קריג קיין שווייץ. דאס איז א יום טוב פאר צענדליגער טויזענטער יידן וואס גייען אין דעם וועג פון פשרה׳לאזער יידישקייט: סיי ביי די חסידים פון רבי אהרן סיי ביי די חסידים פון רבי זלמן־לייב

אין דעם טאג וועט קינד און קייט זיך פילן דערהויבן. יינגלעך וועלן קומען אין חדר שבת׳דיג, מיט ווייסע העמדער. קליינע קינדערלעך וועלן אהיימברענגען א בילד פון א באן — א זכר פונעם נס וואס עס איז געשען ווען די באן איז באפרייט געווארן. אלע סאטמארער קהילות וועלן פייערן דעם אווענט צוזאמען מיט זייערע טויזענטער אנהענגער, און חזרן די גרונדפרינציפן פון סאטמאר. מען וועט זינגען דאס באקאנטע ליד פון דעם טאג: „חסדי ה׳ כי לא תמנו‟.

די צוויי גרויסע חסידישע רביים אין אמעריקע, רבי יואל טייטלבוים און רבי מנחם מענדל שניאורסאון, זענען ווייט פון „דעם זעלבן‟ סארט. זייערע קהילות זענען אנדערש איינע פון דער אנדערער, סיי ביי מענער סיי ביי פרויען.

ליבאוויטש זענען די וואס צעשפרייטן דעם דרך הבעל שם טוב. ביי די סאטמארער איז דאך נישט דא קיין דרך הבעל שם טוב. דער סאטמארער רבי שרייבט: עס איז פארגעסן געווארן אינגאנצען דער דרך.

דאס ווערטעל גייט: חסידות האט געלעבט בלויז איין טאג. ווייל אז י״ט כסלו [19 טאג אין כסלו] איז חסידות אויסגעלייזט געווארן, און כ״א [21] איז עס שוין אונטערגעגאנגען נו, ווי לאנג האט עס געלעבט? בלויז איין טאג!

דאך, איז דא גרויסע ענליכקייטן אין די צוויי פערזענליכקייטן.

ביידע פירער זענען געווען „ריזן‟, חכמים, גאונים וואס אלע קוואלן פון תורה איז געווען אפן פאר זיי.

ביידע זענען געווען אנדערש ווי אלע אנדערע רביס, דערמיט וואס ביידע האבן נישט געדארפט קיין געלט. דער ליבאוויטשער רבי האט נישט נהנה געווען פון קיין געלט, דער סאטמארער רבי וואס מען האט אים יא געגעבן א סך געלט, האט אלעס פארטיילט פאר ישיבות מוסדות און פריוואטע צדקות פאר יידן.

אבער דאס מערסטע וואס זיי האבן געענדעלט איז דערמיט וואס ביידע זענען די זיילן פון חסידות אין אמעריקע. ביידע זענען געווען געטרייע מנהיגים, אנגעוואנדען אלע כוחות צו דערהייבן תורה, אוועק שטעלן יידישקייט אין דער „טריפה׳נער‟ אמעריקע. א דאנק זיי זענען דא צענדליגער טויזענטער פרומע יידישע משפחות וואס רעדן א היימישן געשמאקן יידיש.

דער ליבאוויטשער רבי האט גענומען אויף זיך צו צעשפרייטן יידישקייט צווישן די ברייטע מאסן אמעריקאנער יידן. מיטן כח החסידות האט ער אריינגעשיינט אין יידן וואס זענען זייער ווייט פון תורה. ער האט אנגעצינדען אין זיי א פונק פון יידישקייט, אמונה. דערפאר וועט איר טרעפן א „בית חב״ד‟ אין אלע עקן אמעריקע. אין יעדן פארווארפן ווינקעל ווי ס׳איז קוים דא א ייד, איז דארט דא א בית חב״ד.

דער סאטמארער רבי האט גענומען אויף זיך פונקט א פארקערטע גאנג, ער האט זיך אפגעלאזט פון דער וועלט, ער האט קיינמאל נישט געוואלט משפיע זיין אויף אנדערע, נאר זיך קאנצעטרירט, אז פרומע יידן זאלן זיין אינגאנצען פרום, הונדערט פראצענט מקיים זיין די תורה און אירע מצות. אפהיטען די געזעצען פון די תורה „בקלה כבחמורה‟ די גרינגסטע און די שווערסטע.

מע קען בעסער פארשטיין דעם חילוק מיט א משל.

ווען עס ברעכט אויס א פייער, אויב קען מען עפעס ראטעווען פון דעם הויז איז זיכער גוט. אויב דער פייער שטארקט זיך און באדראעט שוין צו פארברענען אלע שכנות׳דיגע הייזער, וועט מען דאס ערשטע זיך אנשטרענגען מיט אלע כוחות צו ראטעווען די הייזער ארום, דורך גיסן וואסער אז דער פייער זאל זיך נישט אריבערכאפען צו די אנדערע הייזער. ערשט נאכדעם וואס די הייזער ארום זענען פארזיכערט, וועט מען פרובירן ראטעווען וואס עס לאזט זיך פונעם ארום.

דאס איז געווען די שיטה פון סאטמאר. די ערשטע אויפגאבע איז אכט געבן אויף זיך אליין, דאס פייער פון דער פרייער גאס זאל זיך נישט אריינכאפן אין דער פרומער געגענט. ערשט דערנאך קען מען טראכטן פון ראטעווען אנדערע.