תּנכישע נעמען זענען פֿאָרט שענער

Biblical Names Are Simply More Beautiful

פֿון יהושע כּהנא

די תנכישע נעמען האבן ביי מיר תמיד געהאט א חשיבות. שטענדיג נאך א געבורט פון א ברידערל אדער שוועסטערל האב איך געהאפט אז מען וועט דאס קינד געבן א ביבלישן נאמען. א נאמען וואס ווערט דערמאנט אין חומש, פארמאגט דעם ביבלישן שטעמפל. דאס זעלבע איז מיט א לאנד, א חיה אדער פלאנצונג. איז עס פון תנך האט עס מער געוויכט.

דער תנך איז קאנאניזירט, געדריקט מיט גרויסע אותיות, געפינטלט, יעדעס ווארט פארמאגט א חשיבות, מיט פירושים. אבער אויך לשון הקודש, וואס רוב פונעם תנך איז געשריבן אין דעם, מאכט דא אויס. לשון הקודש איז א שיינע שפראך, לשון הקודש ווערטער זענען קורץ סאליד און קלאר. נעמט למשל די נעמען, יצחק, משה, יעקב, אברהם, אדער (אין די ווייבער שיל) דבורה, פנינה, שרה, מיכל, ווי שיין און קלאר זענען זיי. 

אז מען נעמט אראמישע אדער גריכישע נעמען, אזוי ווי אנטיגנוס, דוסתאי, בוסתנאי, ריש לקיש, הורקנוס, זיי זענען איבערשפיציג אדער געדריידלט. אז מען ריקט זיך שפעטער צו די אידישע אדער סלאוויזירטע (פוילישע, רוסישע) נעמען, קלינגען זיי ווי פון א גרופע לצים פון א שענק הויז, גימפל, חאצקל, פינטשיק, הערצקע, אדער ביי די ווייבער, שפרינצע, דבאשע, טשארנע, הענטשע, אזעלעכע וואס ווייסן נישט עפעס אנדערש נאר אפקאכן א קאשע. קיין ספרדישע נעמען פון לאדינא אדער אראביש קען איך נישט, אבער איך שטעל זיך פאר אז זיי זענען נישט אזוי גלאטיג ווי די לשון הקודש נעמען. 

איך וועל זיך נישט נארן. אויך לשון הקודש פארמאגט גאנץ טשיקאווע נעמען: יחצאל, סוסי, ופסי, צורישדי, חבקוק, און אפילו צלפחד. אבער א תנכישער נאמען, זאל עס זיין אזוי טשיקאווע אדער פארפלאכטן ווי שישק, נבוכדנצר, רבשקה, אחשדרפנה, איז עס פארט ביבליש.

גראדע ווייסט מען “ביי אונז” היימישע צו ניצן בלויז די שיינע נעמען פון דער תורה. הגם נישט אלע ביבלישע נעמען, אפילו די שיינע, זענען אנגענומען ביי חסידים אדער אשכנזים בכלל, האט איר שוין געהערט אן היימישער יונגערמאן מיט דעם נאמען אהוד, יפתח, מיכה, חגי, מלאכי? זיי זענען נעמען פון שופטים און נביאים, אבער פאר סיי וועלעכער סיבה זענען זיי נישט אריין אין דער ליסטע היימישע נעמען. ספרדים, ספעציעל מזרחים, ניצן א ברייטערער אויסוואל פון ביבלישע נעמען. 

הכלל, שענערע נעמען, מיאוסערע נעמען, אלעס וואס ווערט דערמאנט אין תנ”ך איז ביי מיר געווען ספעציעל, א חיה,  פלאנצונג, אן אבן טובה, א שטאט א לאנד, איז עס ביבליש איז דאס חשוב. איך האב גוט פארשטאנען פארוואס א סך אמאליגע חכמים און שרייבער האבן אלעס שייך געוואלט העבריזירן, פארפאקן אין א לשון קודש נאמען. גאנצענע ביכער זענען פאראן בלויז צו רעדן איבער די מקומות און אביעקטן פונעם תנך.

מצרים (עגיפטן), כוש (סודאן), לבנון, ירדן, הודו (אינדיע), פרס, יון (גריכנלאנד), און נאך עקסעסטירנדע לענדער מיט העברעאישע נעמען איז אונז מער אינטערעסאנט ווי טונעסיע, נייגעריע, יוגעסלאוויע  ארגאנטינע, פארטוגאל, איי, קיין שום ביבלישן טעם נישט. נאך גוט וואס מען האט העבריזירט צרפת (פראנקרייך), אשכנז (דייטשלאנד), ספרד (שפאניע) און אפילו תוגרמה (טערקיי). 

אז איך האב ערגעץ געליינט איבער ביבלישע באזוכן אין פרעמדע לענדער, יואב בן צרויה האט באזוכט טוניס, די גרגשים האבן אויסגעוואנדערט נאך מאראקא, די עבדי שלמה האבן גאר באזוכט אמעריקא, האט דאס כאטש פארשענערט די פלעצער. ווי א ביין אין האלז זענען מיר די פארגריכישטע נעמען אין ארץ ישראל און ארום, פון ארם געמאכט סוריה, פון כנרת געמאכט טבריא, און ווער דארף א קסריא אדער אנטיפטרוס אין ארץ ישראל. 

א נשר (גייער-וואלטור), יען (שטרויס), עיט (אדלער) עורב (ראב), איז ביבליש, א טורקי, א קאנאדור, וואס א טעם האט עס? אן אריה (לייב), דוב (בער)  צבי (אינד), נמר (לעמפערט), פיל (עלעפאנט) קוף (מאלפע), א מחייה, ביבליש. א טשיטא, דזעגוואר, דזיראף, הייאינע, ס’איז נישט.

אז איך ווייס נישט וואס דער חז’לישע קלי אילן קאליר, נישקאשע, אבער תכלת, ארגמן, פון תנ”ך, וואס זענען זיי??? אז איך ווייס נישט וואס דער תלמודישער טיגריס באשעפעניש איז, נו שוין, אבער וואס איז דאס דער ביבלישער תחש? וואו געפונען זיך די תלמודיסטישע קפוטקיא אדער לודקיא, אפילו פומפדותא, איז נישט אזוי וויכטיג, אבער וואו געפונען זיך די הונדעטער אומבאוויסטע לענדער וואס ווערן אין תנ”ך דערמאנט? 

אופיר און תרשיש, די צוויי פלעצער האבן שטענדיג געצויגן מיין נייגער. דארטן האט דאך שלמה המלך געשיקט נאך גאלד און עקזאטישע חיות. וואו געפינען זיי זיך? אז אופיר ווערט דערמאנט אין א געפינטלטער פסוק איז עס פונקט אזוי חשוב ווי מצרים אדער בבל. עס קומט איר אז מען זאל וויסן וואו זי געפינט זיך, עס איז פון די שיינענדיגע ווערטער אין תנ”ך.

חנוכה איז ביי מיר געווען אביסל א פארנעפלטער יום טוב. דער נס האט טאקע פאסירט אינעם ביבלישן ארץ ישראל, אבער א יום טוב אן א תנכישן מקור?!… אז איך האב אנטדעקט אמאל אין א פארשטויבטער שאפע דעם מגילת אנטיכוס איז מיר דער גריכישער יום טוב מער אריין אין קאפ. מע האט גענומען די חנוכה מעשה און עס קאנאניזירט מיט געפינטלטע פסוקים: “און עס איז געווען אין די צייטן פון אנטיוכוס”. פארט, די שווערע גריכישע נעמען פון די שרי יוון פארהרגענען אביסל דעם טעם.

ווען איך קען וואלט איך געשריבן די גאנצע אידישע היסטאריע נאך די תנך צייטן אין פסוק לשון, “ויהי בימי פרדיננד מלך ספרד” אדער “ויהי איש אחד בארץ הריין ושמו יוסלמן”. די שווערע שפאנישע אדער דייטשע נעמען וואלט איך פארקירצט מיט אן העברעאישן טעם.

ווי שיין איז דער תנ”ך.