דאָס „בינטל בריוו‟ מיט אַ יאָרהונדערט צוריק

The “Bintl briv” a century ago

פֿון גענאַדי עסטרײַך

אַ סך איז שוין אָנגעשריבן געוואָרן וועגן דער „פֿאָרווערטס‟־קאָלומנע „בינטל בריוו‟. אין משך פֿון יאָרצענדליקער האָט מען אין דער רובריק געדרוקט האַרצרײַסנדיקע בקשות צו העלפֿן מיט אַן עצה, אונטערזאָגן, ווי אַזוי צו האַנדלען אין אַ צוזאַמענשטויס מיט שווערע פּראָבלעמען פֿון פּערזענלעכן לעבן.

אַן אויסקלײַב, אפֿשר ניט דער בעסטער, פֿון די בריוו איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף ענגליש און ווערט גאָר ניט זעלטן ציטירט אין כּלערליי פּובליקאַציעס. ס’איז אָנגענומען געוואָרן צו האַלטן די בריוו פֿאַר אַ ווייניק־פֿאַרלאָזלעכן קוואַל, ווײַל זיי זײַנען געווען אַנאָנימע, אונטערגעשריבן מיט עפּעס אַ נאָמען פֿון דער הפֿטורה. צוליב דעם האָט מען אַ חשד, אַז די בריוו, לכל־הפּחות אייניקע פֿון זיי, זײַנען אין דער אמתן אַרויס פֿון אונטער דער פּען פֿון מיטאַרבעטער פֿון דער רעדאַקציע.

איך האָב דעם ענין פֿון „בינטל בריוו‟ באַזונדער קיין מאָל ניט געפֿאָרשט. נאָך מער: ווען איך לייען פֿאַר מײַן פֿאַרשונג אַלטע נומערן פֿון „פֿאָרווערטס‟ (און איך טו עס זייער אָפֿט), קוק איך בדרך־כּלל אַפֿילו ניט אַרײַן אין דעם וואָס עס שטייט געשריבן אין דער באַרימטער קאָלומנע. בפֿרט נאָך אַז די „בינטלעך‟ האָבן ניט געטראָגן קיין אונטערקעפּלעך. דאָס הייסט, אַז די טעמע פֿון די בריוו קען מען פֿאַרשטיין נאָר פֿון לייענען זיי. און ווער האָט צײַט צו טאָן עס סתּם אַזוי, אָן אַ ספּעציעלן ציל?

עס מאַכט זיך אָבער צו מאָל, אַז אַנדערע צײַטונג־אַרטיקלען פֿאַררופֿן זיך אויפֿן „בינטל‟. אין דעם פֿאַל ווערט עס שוין אַ סחורה פֿאַר דער אָדער יענער פֿאָרשונג. בײַ מיר איז אַזאַ זאַך געשען, אַ שטייגער, ווען איך האָב געשריבן ווי אַזוי בר־מיצווה האָט אָנגעהויבן זיך אומקערן אין דעם לעבן פֿון איבערגעגעבענע אַמעריקאַנער פֿרײַדענקער (זען yiddish2.forward.com/node/4170/print). איינער פֿון די לייענער, וואָס האָט תּחילת אַרײַנגעשיקט אַ בריוו אין דעם „בינטל‟, האָט שפּעטער ניט אויסגעהאַלטן און אָנגעשריבן נאָך איין בריוו, שוין פֿאַר אַן אַנדער קאָלומנע, „פֿון פֿאָלק צו פֿאָלק‟, וווּ מע האָט ניט געמאַכט קיין סוד פֿון דעם מענטשנס נאָמען און — אָפֿט מאָל — אַפֿילו פֿון זײַן צי איר אַדרעס.

לעצטנס, צוכנדיק גאָר אַנדערע זאַכן, האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויף אַן אַרטיקל אונטערן טיטל „זאָל ער מוחל זײַן זײַן פֿרוי אָדער ניט? ער פֿאַרלאָזט זיך אויף די לעזער פֿון ‘פֿאָרווערטס’‟, געדרוקט דעם 29סטן יולי 1915. ווי קען מען דורכלאָזן אַזאַ טעקסט, בפֿרט אַז מיר אינטערעסירט שוין פֿון לאַנג, ווי אַזוי די צײַטונג האָט געבויט דעם מאָראַל־קאָדעקס פֿון אירע לייענער, אָדער „לעזער‟ — דאָס דאָזיקע וואָרט איז דעמאָלט געווען מער אָנגענומען.

דער אַרטיקל פֿאַררופֿט זיך אויף אַ בריוו, געשריבן פֿאַרן „בינטל‟ פֿון אַ „פֿאַרפֿירטער מוטער‟ — אַזוי איז עס אונטערגעשריבן געוואָרן. די פֿרוי האָט „דערציילט אַ שרעקלעכן קאַפּיטל פֿון איר לעבן. … זי איז פֿאַרפֿירט געוואָרן פֿון אַ יונגן מאַן‟. זי איז אַוועק פֿון „איר ליבן, געטרײַען מאַן, דעם פֿאָטער פֿון אירע צוויי קינדער‟. עס האָט זי גערייצט אויך דאָס געלט, וואָס איר געליבטער האָט געהאַט. זי האָט אָפּגעלעבט מיט דעם פֿאַרפֿירער אַכט חדשים און אין דעם מאָמענט פֿון שרײַבן דעם בריוו האָט שוין געטראָגן אַן „אומגעזעצלעך קינד‟. דער קאָכאַנעק אירער איז צו יענער צײַט קאַלט געוואָרן צו איר און האָט זיך בכלל אַנטפּלעקט ווי אַ שלעכטער מענטש. האָט זי געבעטן די צײַטונג זי זאָל איר העלפֿן זיך אומקערן צו דער משפּחה, צו דעם מאַן און צו די קינדער.

שפּעטער איז אָנגעקומען אַ בריוו פֿון דעם מאַן. ער האָט באַשלאָסן איבערצוגעבן דעם „קייס‟ (ענין) צו די לייענער פֿון „פֿאַרווערטס‟, זיי זאָלן „אַרויסגעבן דעם פּסק‟. דער עולם האָט זיך טאַקע אָפּגערופֿן. מיר לייענען אַז: „נעכטן שוין האָט די פּאָסט אונדז געבראַכט אַ באַרג מיט בריוו וועגן דעם דאָזיקן ענין. הײַנט איז די צאָל פֿון די דאָזיקע בריוו פֿיל גרעסער. עס באַווײַזט, אַז אונדזערע לעזער האָבן זיך שטאַרק פֿאַראינטערעסירט מיט דער דאָזיקער לעבנס־דראַמע און אַז די בקשה פֿון דעם ‘אייביק געטרײַען פֿאָטער’, ווי דער בעטראַגענער (דאָס הייסט: געוואָרפֿן דורך דער פֿרוי) מאַן שרײַבן אונטער זײַן בריוו, איז שוין דערפֿילט געוואָרן.‟

די צײַטונג האָט פֿאַרעפֿנטלעכט עטלעכע בריוו. מיר ווייסן ניט צי דער אויסקלײַב האָט טאַקע אָפּגעשפּיגלט די שטימונג פֿון דעם „באַרג מיט בריוו‟, צי אַזוי האָט געהאַלטן די רעדאַקציע, אָבער עס האָט דאָמינירט די מיינונג, אַז דער מאַן האָט געדאַרפֿט האָבן רחמנות אויף זײַן פֿאַרפֿירטער פֿרוי. אין איינעם פֿון די בריוו לייענען מיר, אַז דער מאַן דאַרף זיך שטעלן בײַ אַ שפּיגל „און זאָגן דעם מענטשן אין שפּיגל ערלעך אין די אויגן: וויפֿל מאָל האָט ער באַנוצט גאַסן־פֿרויען פֿאַר דער צײַט זײַט ער איז געוואָרן אַ חתן ביז דער חתונה, און איז ער ווירקלעך געווען ‘הייליק’ די גאַנצע צײַט נאָך דער חתונה?‟

ס’איז וויכטיק, אַז אַלע בריוו ווערן געבראַכט מיט די נעמען פֿון די עצה־געבער און זייערע אַדרעסן. אַזוי אַז אויב די מעשׁה אַליין איז אויסגעזויגן געוואָרן פֿון דעם רעדאַקטאָרס פֿינגער, איז די רעאַקציע געווען אַן אמתע, ניט קיין אויסגעטראַכטע.