מע טאָר ניט, נאָר עס ווילט זיך

Struggling With Forbidden Desires

מיט אַ װאָך צוריק האָבן מיר מחדש געװען דעם חודש חשון. דאָס װאָרט חשון באַשטײט פֿון די װערטער „נחוש‟, װאָס האָט צו טאָן מיט כּישוף, „חושן ונחש‟, דהײַנו, דעם כּהנס װעסטל און — זאָלסט טרעפֿן. דער אותיות־בױ האָט אַ דירעקטן רמז אױף שׂימחה, משיח און גאולה. ס’װאָרט חשון מאַכט אין גימטריא 364, און דאָס איז — ישׂמחו — איר זאָלט זיך פֿרײען. דאָס געשטערן פֿון חודש חשון איז סקאָרפּיאָן און די יסוד־סטיכיע — װאַסער, דער עיקרדיקער חוש איז חוש־הריח, און דער אימעניניק פֿון דעם־אָ חודש איז דער שבֿט מנשה. מיט אײן װאָרט, אַלץ שמעקט מיט רוחניות, נשמה־אַנטװיקלונג און גאולה־זאַכן, װי עס שטײט געשריבן: קרבֿה אל נפֿשי גאלה, דערנענטער זיך צו צו מײַן נשמה און לײז זי אױס (תּהילים, סט, יט).

ייִדן קענען ניט לעבן אָן אַ שײנעם משל, אָן אַרײַנשטעלן אומעטום אַ מעטאַפֿאָר, אַ פֿאַרגלײַך, אַ שפּיצל. צו דעם האָב איך אַן אײנפֿאַכן פּירוש: װען אַ פֿאָלק אין משך פֿון גוטע פּאָר טױזנט יאָר הערט פֿון אַלע זײַטן — סײַ פֿון אױסן און סײַ פֿון אינעװײניק — דאָ אָטעם ניט, דאָס עס ניט, דאָ שלאָף ניט, אױף דעם קוק ניט, דאָס לײען ניט, מיט דעם רעד ניט אאַז”װ, װי קען מען זיך באַגײן אָן אַ רמז אױף עפּעס, װאָס „מע טאָר ניט, נאָר עס װילט זיך‟?… אַזאַ מין פֿאַרשטעלטער רמז איז דאָך אַן אױסדרוק סײַ פֿון אַ פּראָטעסט, סײַ פֿון אַ שאַרפֿזיניקײט.

די תּלמודישע דערציִונג און דאָס שטרענג רעגלאַמענטירטע שטײגער־לעבן האָבן אַנטװיקלט די ייִדישע מוחות אױפֿן סמך פֿונעם תּנ”ך־אױטאָריטעט און די פֿילפֿאַרביקע גמרא־מוסטערן אױף יעדן לעבנס־פֿאַל. די ייִדישע משפּחה, װי אַ מוסטער פֿון אַ קלײנער ארץ־ישׂראלדיקער מדינה אין גלות, װי אױך די באַציִונגען אין דער משפּחה גופֿא, איז געװען צו דערקענען פֿון דער װײַטנס. די פּרטים פֿונעם אינערלעכן אינטימען משפּחה־לעבן (אײַנרעכנדיק די באַציִונגען צװישן אַ בחור און מײדל) זײַנען געװען אַ מין טאַבו מיט אַ פּאָר שפּאַלטן, דורך װעלכע מען האָט געקענט זען דאָס פֿאַרבאָטענע. אײנער פֿון אַזעלכע „שפּאַלטן‟ איז דער אײגנאַרטיקער ייִדישער רמז, װעלכער פֿאַרװאַנדלט דאָס פֿאַרבאָטענע, דעם איסור, אין אַ מאָראַליש דערלױבענעם היתּר.

* * *

אין אַ קלײן שטעטל האָט מען אַ מאָל מלשין געװען פֿאַרן רבין אױף אַ יונגן חסיד, אַז ער האָט זיך ניט שײן אױפֿגעפֿירט מיט אַ יונגער אַלמנה. אַז דאָס חסידל, אַ הולטײַ, איז דערנאָך געקומען צום רבין, האָט אים יענער אַרײַנגערופֿן צו זיך אין חדר און גוט אױסגעמוסרט:

— סטײַטש, װי פּאַסט עס פֿאַר אַ פֿרומען ייִד? ס’איז דאָך אַ חילול־השם!

— רבי־לעבן, האָט געטענהט דאָס חסידל, — אין שיר־השירים שטײט דאָך — שני שדיך, צװײ דײַנע בריסט… מאַכט רש”י — זה משה ואַהרן, דאָס זײַנען משה־רבינו און זײַן ברודער אַהרון. נו, רבי־לעבן, אַז מע זעט פֿאַר די אױגן אַזעלכע צװײ שײנע ייִדן, װי גיט מען זײ ניט אָפּ אַ שלום־עליכם?

— יאָ, — זאָגט דער רבי, — אָבער שלום גיט מען דאָך אָפּ אײן מאָל… און בײַ דיר?… די מענטשן זאָגן, אַז מע האָט דאָס געזען עטלעכע מאָל.

— פֿאַרשטײט איר מיך, רבי־לעבן, — ענטפֿערט דער בחור, — איך האָב אַלץ געװאָלט אױסגעפֿינען, װעלכע פֿון זײ איז משה און װעלכע איז אַהרן. אָבער, עד־היום איז עס נאָך בײַ מיר אַ רעטעניש…

* * *

בײַ אַ רבֿ האָט מען געפֿרעגט:

— רבי־לעבן, עס שטײט דאָך געשריבן: אל תּרבה שׂיחה עם האשה, דו זאָלסט ניט פּטרן קײן צײַט אױף פּוסטע רײד מיט אַ פֿרױ. פֿאַר װאָס זשע רעדט איר אַזױ פֿיל מיט די װײַבער?

— ייִנגעלעך, — ענטפֿערט דער קלוגער רבי, — עס איז בעסער צו רעדן מיט אַ ייִדענע און טראַכטן װעגן גאָט, אײדער צו רעדן מיט גאָט און טראַכטן װעגן אַ ייִדענע.