ס׳ווערט אים נישט־גוט בײַם מאַכן געניטונגען

Doing Physical Exercise Makes Him Ill

פֿון שלום בערגער

ליבער ד״ר בערגער,

אָפֿט מאָל, נאָך דעם ווי איך מאַך פֿיזישע געניטונגען פֿיל איך זיך נישט גוט. ס׳טוט מיר װײ דער קאָפּ אַ גאַנצן טאָג, און אַ מאָל שװינדלט מיר. נעכטן איז געווען שרעקלעך. אין דער פֿרי האָב איך געטאָן 50 מינוט ‘קאַרדיאָ’, וואָס בשעת דעם שפּרינגען איז אַלץ געווען גוט. אָבער גלײַך נאָך דעם האָט דער קאָפּ אָנגעהאָבן װײ טאָן. כ׳האָב געטרונען וואַסער און געגעסן אַ געזונטן פֿרישטיק און געוואַרטן ביז דער קאָפּווייטיק זאָל אַוועק. ס׳איז אָבער פֿאַרבליבן, און נאָך מיטאָג האָב איך געדאַרפֿט אהיימקומען, כ׳האָב זיך אַוועקגעלייגט אין בעט, געציטערט, און אַפֿילו געבראָכן אַ פּאָר מאָל, וואָס האָט געהאָלפֿן.
וואָס איז? גלייבט מיר, איך בין ניט אַזאַ טיפּ וואס האָט ליב זיך אָנצושטרענגען. איך וויל נאָר אַז דאָס האַרץ זאָל זײַן געזונט גענוג כּדי איך זאָל קען כאַפּן דעם אויטאָבוס. אויב איך ווער קראַנק פֿון די געניטונגען, זאָל איך עס ניט טון?

אַ דאַנק,
אַ ברעכנדיקער אין באַלטימאָר

---

טײַערער ברעכנדיקער,

עס טוט מיר באַנג צו הערן אַז דו האָסט זיך אַזוי שלעכט געפֿילט בײַם מאַכן געניטונגען! פֿון דײַנע סימפּטאָמען איז שװער צו דערגײן אַ גענױע סיבה, נאָר עס קען זײַן אַז דײַן קערפּערס רעאַקציע איז געװען מער װײניקער נאָרמאַל. געװײנטלעך, װען מע שטרענגט אָן דעם גוף הײבט אָן גיכער צו קלאַפּן דאָס האַרץ, און אין אײן צײַט אָטעמט מען גיכער, מיט אַ העכערן בלוטדרוק, כּדי צו ברענגען מער זויערשטאָף אין די אָרגאַנען. שטעלט זיך די פֿראַגע: פֿאַר װאָס האָסטו זיך געפֿילט אַזױ שלעכט?

עס פֿאַלן מיר אײַן עטלעכע סיבות. ס׳קען זײַן, אַז נישט אַלע האָבן אַ שײַכות צו דײַן סיטואַציע. (און מיט דעם װיל איך חלילה נישט זאָגן אַז דו ביסט שולדיק אין דעם — פֿאַרשײדענע מענטשן װערן אַנדערש באַװירקט פֿון שװערע געניטונגען.)

1. אַ טײל מענטשן װערן גרינג דעהידרירט (אויסגעטריקנט), און דאָס קען דערפֿירן צו נישט־גוטקײט און שװינדלעניש, אַפֿילו צום אַװעקחלשן. איז אפֿשר כּדאַי זיך אָנטרינקען מיט װאַסער אָדער אַן אַנדער פֿליסיקײט איידער דו כאַפּסט זיך אַרײַן אין ספּאָרטזאַל.

2. װען דאָס האַרץ הײבט אָן גיכער צו קלאַפּן, װערט דאָס בלוט אַװעקגעפֿירט פֿון מוח, װאָס קען אױך דערפֿירן צו שװינדלעניש.

3. טײל מאָל, אױב מע טרינקט צו פֿיל פֿליסיקײט אָן עלעקטראָליטן (מינעראַלן) ווי, צום בײַשפּיל, סתּם װאַסער, קען דער ניװאָ פֿון נאַטריום היפּש אָפּגעשוואַכט װערן, װאָס קען דערפֿירן צו ערנצטע סימפּטאָמען.

װי אָפֿט מאָל, איז דער ריכטיקער צוגאַנג אָפּהענגיק אין דעם, װי שװער דו װערסט געװירקט פֿון די עפּיזאָדן. אױב זײ קומען פֿאָר יעדעס מאָל וואָס איר מאַכט געניטונגען, איז מן־הסתּם כּדאַי צו רעדן מיט אַ דאָקטער.

---

---

ליבער ד״ר בערגער,
װי אַזױ קענען דאָקטױרים און פּאַציענטן זיך פֿאַרשטענדיקן װעגן דעם, װאָס הײסט אַ „פּאַסיקע קװאַליטעט פֿון לעבן“?

עמי אַלאַראַ, מערילאַנד

---

טײַערע חבֿרטע אַלאַראַ,

װי אָפֿט מאָל, װענדט זיך אינעם קאָנטעקסט. דער טערמין „קװאַליטעט פֿון לעבן“ איז געװײנטלעך אומקלאָר, אַז מע דאַרף צו ערשט שטעלן אַ צאָל ערנצטע קשיות, סתּם כּדי צו דערװיסן זיך, װעגן װאָס עס גײט אַ רײד. פֿאַראַן עטלעכע מעגלעכקײטן. צי רעדט זיך װעגן (פֿאַר קײנעם נישט געדאַכט) די לעצטע טעג פֿון אַ נוטה־למות, ווען מ׳איז טויט־קראַנק, און די עיקר־פֿראַגע איז אַזאַ: צוליב װאָס איז נאָך כּדאַי צו לעבן? צי זײַנען דאָ זאַכן װאָס זײַנען אַזױ אוממעגלעך צו פֿאַרטראָגן, אַז ס׳איז בעסער נישט צו לעבן?

צי אפֿשר איז „קװאַליטעט פֿון לעבן” חל אױף אַ באַשלוס װאָס מע דאַרף אָננעמען אין אַ געװיסער געזונט־סיטואַציע, למשל, בײַם באַשליסן צי מע װיל (נישט) אַדורכמאַכן אַ געװיסע פּראָצעדור אָדער אָפּעראַציע? אין דעם פֿאַל קען מען דעפֿינירן די „קװאַליטעט‟ דורך אױספֿרעגן אַנדערע פּאַציענטן װאָס האָבן אױך דורכגעמאַכט די זעלבע אָפּעראַציע.

צי איז שײך גאָר אַ דריטע אָפּציע, דאָס לעבן מיט אַ כראָנישער קראַנקײט, װוּ אײן מעגלעכער ציל װאָלט געװען טאַקע צו פֿאַרהעכערן דעם ניװאָ פֿון לעבנס־קװאַליטעט? װי אַזױ קען מע פֿירן אַ לעבן פֿון „קװאַליטעט” װען מע דאַרף זיך אױך אַן עצה געבן מיט אַ קראַנקײט? בײַ טײל מענטשן איז דער עיקר — באַטײַטיקע אַקטיװיטעטן און דערגרײכונגען; בײַ אַנדערע, פֿאַרברענגען מיט משפּחה און פֿרײַנד; בײַ אַ דריטער גרופּע, מינימיזירן די סימפּטאָמען.

דאָס מעסטן מיט ציפֿערן די קװאַליטעט פֿון לעבן איז אַ קאָמפּליצירטע טעמע אין זיך, נאָר אָפֿט מאָל הײבט מען אָן דורכן שטעלן די ווײַטערדיקע שאלות: „װיפֿל צײַט פֿון אײַער לעבן װאָלט איר אַװעקגעגעבן, כּדי נישט צו דאַרפֿן לעבן מיט אַזאַ פֿעלער/קרענק?“ מיט אַזעלכע ציפֿערן קען מען פּרוּװן אױסרעכענען „קװאַליטעט־יאָרן“ װאָס זײַנען שײך אַ געװיסער געזונט־פּראָבלעם. מיט אַזעלכע רעכענונגען קען מען פֿאַרגלײַכן פֿאַרשײדענע קראַנקײטן און זײער װירקונג אױפֿן לעבן, כאָטש מע קען האָבן טענות צו אַזאַ צוגאַנג.