איז דאָ אַ שײַכות צװישן אַלצהײַמערס און אַלומיניִום?

Is There a Link Between Alzheimer's and Aluminum?

פֿון שלום בערגער

ליבער ד״ר בערגער,

װאָס איז דער שײַכות צװישן דער אַלצהײַמער־קראַנקײט און אַלומיניִום?

ר״ט, ישׂראל

---

טײַערע ר״ט,

װי איר װײסט מן־הסתּם, איז די אַלצהײַמער־קראַנקײט צװישן די סאַמע פֿאַרשפּרײטסטע סיבות פֿון עובֿר־בטלקײט אין עלטערע לײַט. און אַזױ װי די קראַנקײט איז אַזױ פֿאַרשפּרײט, און קען זײַן אַזױ ערנצט, גײען שױן אָן יאָרן לאַנג פֿאַרשײדענע פֿאָרשונגען װעגן װי אַזױ די קראַנקײט װירקט אױפֿן מוח און װי אַזױ מע קען זי פֿאַרמײַדן.

אַרום 48 מיליאָן נפֿשות איבער דער װעלט לײַדן אױף דער קרענק, װאָס באַשטײט פֿון צעפֿרעסונג (דעגענעראַציע) פֿון נערװן און נערװן־געװעב. די פֿריסטע סימנים פֿון דער קראַנקײט װערן אָפֿט מאָל פֿאַלש אָנגענומען פֿאַרן נאָרמאַלן עלטערן זיך. די מעדיקאַמענטן װאָס זײַנען פֿאַראַן העלפֿן אױף אַ מיטלמעסיקן אופֿן. אָפֿט מאָל באַשטײט די באַהאַנדלונג, דער עיקר, פֿון דעם, װי אַזױ מע שטיצט דעם חולה און דער משפּחה. װי אין אַ סך כראָנישע קרענקען איז קײן דעפֿיניטיװער היילמיטל נישטאָ.

די מעגלעכע גורמים פֿון אַלצהײַמערס זײַנען פֿילצאָליק. עטלעכע גענעטישע מעכאַניזמען האָט מען שוין פֿאָרגעלײגט (ס׳רובֿ פֿון דער ריזיקע פֿון דער קראַנקײט װערט טאַקע איבערגעגעבן בירושה). פֿיזיש זעט מען טײל מאָל, כאָטש נישט אַלע מאָל, פּאַטאָלאָגישע פֿיבער־קנױלן אין מוח־געװעב. און, אָפֿט מאָל, איז דער מעטאַל אַלומיניִום (אין אַמעריקע רופֿט מען דאָס אַלומינום) געפֿונען פֿאַרבונדן מיט די קנױלן.

ס׳איז אָבער גאָר נישט קלאָר די אמתע פֿאַרבינדונג צװישן די צװײ פֿענאָמענאָן. איז אַלומינום טײל פֿון דער סיבה? אָדער נאָר אַ צופֿאַל?

אַ סך מענטשן האָבן אַפֿערגעבראַכט דעם געדאַנק, אַז קאָך־ און אַנדערע כּלים װאָס נעמען אַרײַן אַלומיניִום קערן העכערן די ריזיקע פֿון אַלצהײַמערס. קײן װיסנשאַפֿטלעכע ראיות צו שטיצן דעם פֿאָרשלאָג זײַנען נישטאָ. פֿאַקטיש, אין אַן איבערקוק אין 2014 אױף עצות כּדי צו פֿאַרהיטן די קראַנקײט, װאַרפֿט זיך אין די אױגן, װי װײניק זײַנען די פֿאָרלײגן אַנדערש װי פֿאָלגן דעם שׂכל־הישר: עסן פֿרוכט און גרינסן, אײַננעמען װיטאַמינען אױב זײ פֿעלן, בלײַבן גײַסטיק אַקטיװ…

טײל פֿאָרשערס האָבן טאַקע פֿאָרגעלײגט פֿאָרזיכטיקײט וואָס שייך דעם אַרײַננעמען אַלומיניִום, װײַל דער מעטאַל קען זײַן סמיק אין קערפּער, און צוליב דעם (װי געזאָגט) אַז מע געפֿינט די סובסטאַנץ בײַ עובֿר־בטלע אין מוח. טײל שטודיעס האָבן געפֿונען מער פֿאַלן פֿון דער קרענק אין ראַיאָנען, װוּ מער אַלומינום האָט זיך געפֿונען אין צאַפּן־װאַסער, נאָר דאָס איז װידער בלױז אַן אַסאָסיאַציע. אױב מע װיל זײַן סופּער פֿאָרזיכטיק, קען מען פּרוּװן מינימיזירן דאָס אױסשטעלן זיך אױף דעם, װײַל דער מעטאַל איז לאַװ־דװקא נײטיק אױף אַ געזונטן לעבן.

איז אָבער כּדאַי, אַז מע זאָל איבערקערן ס׳לעבן און אַרױסװאַרפֿן די אַלומיניִום־כּלים פֿון דער קיך, בלױז אױפֿן סמך פֿון נישט־באַגרונטיקטע ראיות? מײַן עצה: װאַרט אױף אַ פֿעסטן װיסנשאַפֿטלעכן ענטפֿער, עס, טרינק, טראַכט, און ניץ װעלכע כּלים זײַנען אײַך באַקװעם.