אַ בינטל בליצבריוו: װי קענען מיר לייזן פּראָבלעמען אָן קריגערײַען?

A Bintl Blitsbriv: Problem-Solving Without Arguing

פֿון די בינטל־בליצבריווניצע

טײַערע בינטל־בליצבריווניצע,

איך קריג זיך ניט זעלטן מיטן מאַן, און אָפֿט מאָל „געווינט‟ דווקא ער (אַלץ וועגן רעלאַטיוו קליינע ענינים, בפֿרט ווען מיר דאַרפֿן לייזן עפּעס אַ פּראָבלעם בשותּפֿות; למשל, ווען עפּעס צעברעכט זיך אין דער דירה און מיר דאַרפֿן באַשליסן ווי אַזוי עס צו פֿאַרריכטן, און אויסקלײַבן צווישן פֿאַרשיידענע מעגלעכע סטראַטעגיעס.)

אַ מאָל גיב איך זיך פּשוט אונטער ווײַל מיר איז שוין נימאס געוואָרן זיך צו קריגן איבער אַזעלכע קליינלעכע טעמעס כּסדר — אָבער אַ מאָל, פֿאַרקערט, „געווינט‟ ער ווײַל ער צײַגט מיך טאַקע איבער אַז זײַן מיינונג איז די ריכטיקע. אָבער פֿאַר וואָס פֿיל איך זיך פֿאָרט אַזוי שלעכט נאָך אַ סיכסוך פֿונעם צווייטן סאָרט? פֿאַר וואָס באַקום איך דאָס געפֿיל אַז ער האָט געוווּנען און איך האָב פֿאַרשפּילט, אַפֿילו ווען איך בין מסכּים מיטן אויספֿיר פֿון אונדזער דיסקוסיע?

אַ דאַנק,

אַ ווײַב וואָס וויל זיך מער ניט קריגן, נאָר וויל אויך ניט ווערן קיין פֿאַרשפּילטע

טײַערע ניט־פֿאַרשפּילטע,

נו, איך וואָלט מסתּמא געקענט אָנשרײַבן אַ גאַנצע פּרשה וועגן ער־קלערן (מאַנספּליינינג) אָבער איך וויל אייגנטלעך רעדן וועגן אַן אַנדער ענין. איך קען פּונקט דעם מין קריגערײַ וואָס איר באַשרײַבט דאָ — אַזוי ווי אין אַ בית־דין, פּסקנט מען לטובֿת דעם וואָס ברענגט די בעסטע ראַיות. דאָס איז אָבער ניט דער איינציקער אופֿן זיך צו קריגן. (אפֿשר איז דאָס אַ חידוש פֿאַר אײַך אַזוי ווי ס’איז געווען אַ חידוש פֿאַר מיר!) ווײַזט אויס, אַז עס זענען דאָ אַנדערע וויכטיקע זאַכן אויף דער וועלט אַחוץ לאָגישע טעמים. איין מענטש קען זײַן טעכניש גערעכט, אָבער אויב ער באַליידיקט זײַן מיטשמועסער מיט דעם וואָס ער איז בכלל ניט גרייט אויפֿצונעמען קיין אַנדערע פּערספּעקטיוון, הייסט דאָס ניט „געוווּנען‟. סײַדן איר מיטן מאַן זענען מוח־כירורגן וואָס קריגן זיך וועגן ווי אַזוי צו ראַטעווען דאָס לעבן פֿון אַ שווער קראַנקן, טאָר די פֿראַגע „ווער איז גערעכט‟ ניט תּמיד פֿאַרנעמען דאָס צענטראַלע אָרט.

איך בין לעצטנס געווען אַן עדות אויף גאָר אַן אַנדער מין צוזאַמענאַרבעט. (איך דערמאָן דאָס ווײַל איר האָט געשריבן אַז דווקא ווען איר פּרוּווט לייזן פּראָבלעמען צוזאַמען, קריגט איר זיך.)

צוויי פֿון מײַנע חבֿרים האָבן געפּרוּװט פֿאַרריכטן אַ צעבראָכענע שטול. ס׳איז געווען זייער שווער צוצוקומען צום צעבראָכענעם טייל, האָט איין חבֿר געהאַלטן די שטול און דער אַנדערער האָט זי כּלומרשט פֿאַרראָכטן, און דערבײַ נישקשה זיך אָנגעשוויצט. ווען ער האָט געענדיקט, האָט די שטול ניט אויסגעזען ווי עס באַדאַרף צו זײַן, און ס׳איז קלאָר געוואָרן אַז אַן אַנדער לייזונג (אַ לייזונג וואָס מע האָט פֿריִער געהאַט פֿאָרגעלייגט, נאָר צום סוף אָפּגעוואָרפֿן) וואָלט בעסער געטויגט.

איך האָב דערוואַרט אַז דער וואָס האָט געהאַלטן די שטול זאָל אויסגערופֿן: „אַ שאָד וואָס דו האָסט דאָס ניט געטאָן אויף אַן אַנדער אופֿן‟ אָדער אַפֿילו „אַ שאָד װאָס דו האָסט דאָס ניט געטאָן אַזוי ווי איך האָב פֿאָרגעלייגט‟ — און ער וואָלט אַפֿילו געווען גערעכט. אין דעם פֿאַל אָבער, האָבן ביידע חבֿרים אַ קוק געגעבן אויף דער נעבעכדיקער שטול, אָפּגעזיפֿצט זעענדיק ווי אומגעלומפּערט זי זעט אויס, און זיך צעלאַכט. „נו, ווער עס האָט טענות צו דיר וועגן דער אָ שטול זאָל טאַקע אַליין פּרוּוון זײַן מזל‟, האָט דער צווייטער געזאָגט. און צוריקקוקנדיק האָב איך פֿאַרשטאַנען אַז אין יענעם מאָמענט איז געווען וויכטיקער אָפּצוגעבן כּבֿוד דעם וואָס האָט אַזוי שווער געהאָרעוועט, אײדער צו פֿאַרריכטן די שטול אויפֿן סאַמע פּערפֿעקטסטן אופֿן.

איך אַליין בין מסכּים מיטן דאָזיקן סדר־הווערטן. אַזוי וויל איך פֿירן מײַן לעבן און מײַנע באַציִונגען. און װי מײנט איר?

די בינטל־בליצבריווניצע

---

טײַערע בינטל־בליצבריווניצע,

מײַן טאָכטער גרייט זיך אויף איר בת־מיצווה, מיט דער הילף פֿונעם רבֿ און פֿון פֿאַרשיידענע אַנדערע לערערס פֿאַרבונדענע מיט אונדזער שול.

איך באַמערק אַ סתּירה אין דעם ווי אירע לערערס שטעלן פֿאָר דעם ענין אמונה. פֿון איין זײַט האָב איך אַ רושם אַז מע באַציט זיך ניט אַזוי ערנסט דערצו. פֿון דער צווייטער זײַט דערציילט די טאָכטער אַז אירע לערערס פֿאָדערן בײַ איר עפּעס „אַני מאמינס‟ וואָס זעען איר אויס ווי טעאַטער־פֿאָרשטעלונגען, אַזוי ווי זי ווייסט נאָך ניט וואָס זי גלייבט, כאָטש זי איז טאַקע נײַגעריק וועגן גאָט.

עס איז מיר וויכטיק אַז די טאָכטער זאָל זיך אויך פֿאַרבינדן מיט דער ייִדישער קולטור, ניט נאָר דער רעליגיע, און זיך פֿירן (און זיך פֿילן) ווי אַ ייִד דורך פֿאַרשיידענע גמילות־חסד־אַקטיוויטעטן. מיר זעט אָבער אויס, אַז בײַ די לערערס זענען די דאָזיקע ענינים זײַטיקע אין פֿאַרגלײַך מיט תּפֿילה און אמונה.

איך ווייס ניט פּונקט ווי אַזוי צו באַשרײַבן די דאָזיקע שפּאַנונג, און אויך ניט פֿאַר וואָס זי דענערווירט מיך אַזוי. צי קענט איר מיר העלפֿן? אַגבֿ, איך בין אַליין אַ גלייביקע, טאָמער איז דאָס שייך.

אַ דאַנק,

אַ ייִדישע מאַמע אין עלאַבעמע

טײַערע עלאַבעמע־מאַמע,

דאָס קלינגט טאַקע דענערווירנדיק (כאָטש אויך ניט אַזוי זעלטן אין אונדזערע קאַנטן, צום באַדויערן).

אויף דײַן אָרט, וואָלט איך געוואָלט אויסשרײַען, „ממה־נפֿשך! אָדער די אמונה איז יאָ וויכטיק, אָדער נישט. און טאָמער יאָ, זאָלן די לערערס רעדן וועגן דעם אויף אַ בכּבֿודיקן, ערנסטן אופֿן — און טאָמער נישט, זאָלן זיי אויפֿהערן צו פֿאָדערן בײַ די קינדער אַז זיי זאָלן מאַכן אַן אָנשטעל וואָס שייך זייערע אייגענע איבערצײַגונגען, און אַוודאי און אַוודאי זאָלן זיי זיך באַציִען צו קולטורעלע און וווילטעטיקע אַקטיוויטעטן ווי וויכטיקע פֿאַר דער אַנטוויקלונג פֿון אַ דערוואַקסענעם ייִדישן מענטשן.‟ (דאָס לעצטע וואָלטן זיי געדאַרפֿט טאָן אַזוי צי אַזוי.)

דאָ אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן איז אמונה אַן אָנגעלאָדענע טעמע פֿאַר ייִדן. מיר הערן אַזוי פֿיל רייד וועגן אמונה פֿון אַ קריסטלעכן קוקווינקל אַז מיר מיינען אפֿשר אַז אמונה איז נאָר פֿאַר קריסטן — און די ייִדישע אמונה־וועגן זענען אונדז פּשוט אומבאַקאַנט. צוליב דעם, און צוליב אונדזער וועלטלעכקייט, אפֿשר, שעמען מיר זיך אָפֿט מאָל צו רעדן אָפֿן וועגן אמונה. פֿון דער צווייטער זײַט, איז דער קריסטלעכער מוסטער אונדז טיף אַרײַן אין די ביינער: באַטראַכטן מיר די ייִדישקייט דער עיקר ווי אַ רעליגיע, און דערפֿאַר אָנערקענען מיר נאָר איין אופֿן אויף וועלכן אַרויסצוּווײַזן אונדזער ייִדישקייט — אַ סאָרט „טעאַטער־פֿאָרשטעלונג‟, ווי איר האָט געשריבן, פֿון עפּעס אַ מין פֿרומקייט. די צוויי פֿאַקטאָרן שאַפֿן פּונקט דעם מצבֿ וואָס איר האָט באַשריבן אין אײַער בריוו: ייִדן שעמען זיך (אָדער ווייסן ניט ווי אַזוי) צו רעדן וועגן אמונה אויף אַן אמת, און אין דער זעלבער צײַט שפּילן מיר אַ פֿרומע „ראָלע‟.

איך טענה ניט אַז דאָס איז אַ סימן פֿון צבֿיעות — פֿאַרקערט, עס איז דאַכט זיך אַ סימן פֿון אַן ערלעכער שטרעבונג צו ייִדישקייט, נאָר אַ באַגרענעצטער צוליב קולטורעל־היסטאָרישע סיבות.

איך מיין ניט אַז אײַער טאָכטערס לערערס ווילן זי בכּיוון פֿאַרמישן. מסתּמא פֿאַרשטייען זיי אַליין ניט אַזוי קלאָר די דאָזיקע ענינים, און זייער פֿירונג איז פּשוט אַן אָפּשפּיגלונג דערפֿון. דאַכט זיך אַז די טאָכטער וועט ניט קענען דערוואַרטן פֿון זיי גרויסע חידושים וואָס שייך אמונה; אָבער איר, ווי אַ מאַמע וואָס שטעלט די דאָזיקע וויכטיקע פֿראַגעס, קענט טאַקע צו הילף קומען. איר קענט באַשטעטיקן אַז זי איז גערעכט, אַז עס איז דאָ אַ סתּירה — און אַזוי ווי די לערערס זעען די סתּירה ניט, קענען זיי מסתּמא ניט אָנבאָטן אויף איר קיין באַשייד. דערצו קענט איר זי דערמוטיקן, זי זאָל ווײַטער פֿרעגן אַזעלכע פֿראַגעס און ביסלעכווײַז אָנהייבן פֿאָרמולירן אירע אייגענע ענטפֿערס. זי וועט דאָך באַלד ווערן בת־מיצווה…

אין אַ מזלדיקער שעה!

די בינטל־בליצבריווניצע