ער האָט געבראַכט אַ רעוואָלוציע אין חסידישער נגינה

He Caused a Revolution in Hasidic Music

פֿון זלמן חסיד

ר׳ ירמי׳ דמן, אלט איבער די זעכציג און שוין מער ווי פערציג יאהר א חסידישער זינגער אויף יידיש, איז ווערט מע זאל אים באטיטלען „דער טאטע פון די היינטיגע יידישע נגינה”.

געבוירן ביי די „דמן” פאמיליע, אלע אויסגערופנע בעלי תפילות, זיין טאטע ר׳ איצ׳ה, זיין זיידע ר׳ מרדכי, אלס קינד איז ירמי׳ שוין געווען באקאנט מיט זיין הערליכער קול. אבער נאך די חתונה האט ער ארויס געגעבן הונדערטער לידער און ניגונים וואס דערקוויקען אלע חסידים, זיי ווערן געזינגען איבראל.

זיין קול איז זיס, שטארק און חסידיש, ער קען דרייען מיטן קול ארויף און אראפ, זייער וואונדערליך. זיינע לידער אויף יידיש, מיט הערליכע גראמען, זענען פול מיט הארץ און לעבן, מיט ליבשאפט צו די תורה און צו השם, באגאסן מיט א פולן חסידישן חן.

ר׳ ירמי׳ איז אן עכטער חסידישער ייד, במלא מובן המלה, מיטן גאנצע טראסק, דעריבער ווערן זיינע ניגונים אנגענומען ביי אלע חסידים איבער דער וועלט. ער אליין איז געבליבן געטריי „בעלזא” בכלל, און צום בעלזער רבין בפרט.

ער האט צוגעזאגט פאר זיין רבין אז ער וועט קיינמאל נישט זינגען נאר ביי די טישען פון רביים און חסידישע פארברענגען, און ער האלט עס אן, ער זינגט נאר צווישין חסידים, נישט ערגעץ אנדערש.

אין די גלארייכע היסטאריע פון בעלזא חסידות, איז ניגונים און לידער, ספעציעל יידישע לידער, געווען זייער א קליינע זאך. ביי בעלזא רביים און „טישן” האט מען נישט געמאכט קיין גרויסע זאכן פון „ניגונים”. בכלל איז אין די ערשטע דרייסיג יאר נאכן וועלט קריג, כמעט נישט געווען קיין נייע הארציגע לידער אויף יידיש ביי חסידים, אלע לידער זענען געווען פון „דער אלטער היים”. אפילו וויזשניצער און חב״ד חסידים, וואס האבן זיך יא אויסגעצייכנט מיט ניגונים, עטליכע פון זיי אויף יידיש, איז אבער נישט געווען אזא זאך ווי א „נייער ניגון” אויף יידיש.

דאס אלעס איז געווען ביז ר׳ ירמי׳ דמן האט איבערגענומען דאס „היכל הנגינה”, אויפן באפעל פון זיין רבי׳ן דער בעלזער רבי שליט״א, און ער האט דערמיט געברענגט א רעוואלאציע אין די חסידישע וועלט פון נגינה, וואס האט געטוישט דעם סטיל ביי אלע חסידות׳ן אין דער וועלט.

מיט אים האט מען צוזאמענגעשטעלט א קאפעליע, א גרופע זינגער, ווי משה (מונה) ראזענבוים און הרה״ח ר׳ יוסף צבי ברייער, זיי פירן אן די ניגונים ביים טיש פון בעלזא שוין איבער פערציג יאר, און אזוי איז איבערגעדרייט געווארן פון א חסידות וואס האט גארנישט געזונגען, צו א חסידות וואס איז פול מיט נגינה אויפן העכסטען פארנעם!

אזוי ווי אלע חסידישע יידישע זינגער האט ער א סך געבויעט זיינע יידישע לידער אויפן „זיידע‟ פון די חסידישע זינגער — יום טוב עהרליך. ער האט שוין איבערגעזונגען א סך לידער פון אים, אויף זיין אייגענעם שניט, אויף די סי־די „ערליכע ניגונים”, אבער ער האט „איבער׳געאנדערשט” עטליכע פון זיינע באקאנטע לידער, וואס אויף דעם קען מען אים קריטיקירן. 
 זעט ווי ירמי׳ דגן בייט די ווערטער פֿון יום טוב עהרליך.
אט איז דאס אריגינעלע ליד פון יום טוב עהרליך

און אט איז ווי ירמי׳ דמן האט עס געטוישט:

עס זעט אויס אז ווי מען רעדט פון עפעס וואס איז נישט אזוי שטארק פרום לויט זיין מיינונג, טוישט ער עס.

ביי דעם באקאנטען ליד פון „יאקאב”, זינגט ר׳ יום טוב ערליך אזוי:

איך האב א טאכטער יונג און שיין, איך וועל דיר געבן פאר א כלה = דו קריגסט די שענסטע כלה אין דער וועלט = מען פירט שוין די כלה מיט גליק = אויבן אן עס זיצט די כלה

ר׳ ירמי׳ דמן זינגט דאס אזוי:

איך האב א טאכטער יונג און פיין, ס׳איז פאר דיר א שיינע שידוך = דו טוסט די שענסטע שידוך אויף דער וועלט = מען גייט שוין צו די חופה מיט גליק = אויבן אן עס זיצען אלע

ביים באקאנטן ליד „רחל רבי עקיבא׳ס פרוי” זינגט ר׳ יום טוב ערליך:

אין די מיידל, פיין און איידל = ער געפינט ביים מיידל חן = און זיין ווייבל, ווי א טייוועל = האט ר׳ עקיבא, זיין פרוי דער ליבער.

ר׳ ירמי׳ דמן זינגנט עס אזוי:

און די טאכטער אויכעט ער = א שידוך זייער שיין = און זיין בני בית, מלא חיות = האט ר׳ עקיבא, דער ראש ישיבה

גאר מערקווערדיג איז ביי די לידער פון חבלי משיח „איך פאר אהיים”. ר׳ יום טוב עהרליך וואס איז באקאנט מיט זיינע שארפע שטעלונגען קעגן די יידישע מדינה, זינגט פארוואס מען האט נישט געקענט פארן קיין ישראל נאכן וועלט קריג:

און אז מען ווערט קראנק אמאל = שרעקט מען זיך אריין גיין אין א שפיטאל

ר׳ ירמי׳ דמן וואס געהערט צום בעלזא, וואס זענען נישט שארף קעגן די יידישע מדינה, נאר זענען א טייל פון די מדינה, האט דא איבערגעטוישט, פארוואס מען האט נישט געקענט קומען וואוינען קיין ישראל נאכן וועלט קריג:

די אראבער איבעראל = פרנסה שוואך, מען שטייט דאך דארטן זייער שמאל.

לויט מיין מיינונג איז עס נישט ריכטיג, אויב ער זינגט דאס ליד פון ר׳ יום טוב עהרליך, דארף ער עס לאזן, נישט פרואוון זיין ״פרומער״ פון אים.

ר׳ ירמי׳ איז אויך א ראש ישיבה, ער פארנעמט זיך מיט חינוך אין די בעלזער ישיבות אין טלז־סטון, ער נוצט אויס זיין כח הנגינה צו ציען און דערהייבן נפשות ישראל אויפן ריכטיגן וועג. זאל אים השם געבן כח און מח ווייטער אנגיין מיט הצלחה!