קענען חסידים ווערן הייסע חסידים פֿונעם פֿאָרווערטס?

Could the Hasidim Turn Into Disciples of the Forverts?

פֿון זלמן חסיד

אַן אָפּרוף אויף שׂרה־רחל שעכטערס עדיטאָריאַל, „וואָס וויל דער „פֿאָרווערטס?‟

---

ביי די חסידים פעלט ברוך השם נישט קיין אידישע ליטעראטור. נישט אומזיסט זעט מען נישט די „מאסן אויסוואנדערונג” פון חסידים וואס ליבן אזוי אידיש, צום פארווערטס.

די חסידיש־אידישע ביכער זענען ניי, מיט הערליכע ציכטיגע בלעטער, שטארק געבונדען, גרויסע אותיות פול מיט לעבן, געדרוקט מיט די נייעסטע טעכניק, מיר האבן פולע פאליציעס מיט ליטעראטור, און איבער אלעס איז עס אויך א ביזנעס. אידישע שרייבער און אידישע קאמפאניס ביי די חסידים מאכן ב״ה א סך געלט, די ביכער פארקויפן זיך אין די טויזענטער, מען לייענט עס מיט דורשט. איידער מען איז פארטיג מיט איינס קומען ארויס נאך פינף. אונזערע שרייבער זענען פרומע ערליכע גלויביגע אינגעלייט וואס פירן זיך יידיש לויט די תורה הונדערט פראצענט. אלע אונזערע אידישע ביכער זענען פול מיט פאזיטיווקייט, מיט לעבן און חיות, וואס גיט שטארקייט פארן לייענער, אמונה און כוח ער זאל קענען ווייטער אנגייען מיט זיין לעבן מיט מוט און שמחת הנפש.

עס פעלט אונז אויך ב״ה נישט קיין צייטונגען — סיי נאציאנאלע ווי „דער איד”, „דער בלאט”, „די צייטונג” — סיי לאקאלע אין ברוקלין, מאנסי, סקווירא. אין מאנרא, א שטייגער, קומען ארויס דריי לאקאלע אידישע צייטונגען: דער „בולעטין”, דער „דזשורנאל” און דער „וואכנשריפט”.

נו, אויב אזוי, פארוואס זאל די חסידים טאקע אויספעלן דער פארווערטס? א דורכשניטליכער חסיד האט נישט קיין ספעציעלע אינטערעס אין א יודישן זינגער — א מאן צו א פרוי — וואס זיין אדער איר יארצייט פאלט אויס היינט, אדער אז עס האט זיך אויפגעמאכט א אידיש קלאס פון זעקס שילערינס אין פוילן. וואס דארפן מיר וויסן די נייעס, ווען ביי חסידים מאכט זיך אויף יעדן טאג א קלאס פון 25 קינדער וואס וועלן רעדן אידיש זייער גאנץ לעבן?

און פארקערט — פארוואס זאל דער פארווערטס בכלל קוקן אויף חסידים? זאלן חסידים גיין זייער וועג, און זאל דער פארווערטס מיט אירע סעקולערע ליינער און שרייבער גייען איר וועג, און זאלן ביידע האבן הצלחה.

עס זענען דא גוטע סיבות פארוואס א חסיד זאל זיך דערווייטערן פונעם פארווערטס. ערשטענס זענען דארט דא א סך ארטיקלען וואס רעדן קעגן די תורה און אמונה, קעגן די מיצוות, קעגן דאס אידיש לעבן וואס א חסיד פירט. מער פון דעם, א סך שרייבער ווייזען ארויס א געוויסע פיינטשאפט צו חסידים און זייער טאגטעגליכן וועג, א סך שרייבער שטעלן זיך פֿאר אז אלע חסידים זענען נישט גוט. זיי נעמען „אלע” חסידים אריין אונטער איין נאמען, דאס ווארט „חסידים” איז א שלאגווארט פאר אל דאס שלעכטס.

מען וואלט זיי געדארפט לערנען אז מען מוז ליב האבן יעדען באשעפעניש, ואהבת לרעך כמוך. אויב טרעפט מען עפעס א חסרון ביי איין מענטש פון א גרופע איז דאס נישט קיין כלל אויף די גאנצע גרופע. איבעראל זענען דא גוטע און נישט־גוטע. דאס איז דאך די גרונדפרינציפ פון „אפנקייט” און טעלעראנץ. איז ווי נעמט מען אריין א געמיינדע אידן פון הונדערט טויזענט פאמיליעס צוזאמען אויפאיינמאל?

עס זעט אויס ווי די שרייבער האלטן אז דער כלל פון טאלעראנץ גילט נישט פֿאַר די חסידים. זיי דארף מען נישט ארייננעמען צווישן די לייענער פונעם פארווערטס. יא, דער ציל איז „אַרײַנצוציִען אוהבֿי־ייִדיש פֿון אַלע מינים”, אידיש איז נאך נישט אונטערגעגאנגען ווייל א זינגערין אין א ווייט לאנד זינגט עפעס א אידישע ליד פאר אירע סטודענטן, אבער פרעגן פרעגט זיך א קלאץ קשיא: חסידים זענען נישט פון די אוהבי יידיש?

מיט דעם אלעם, זענען אבער א סך חסידים קליגער פון דעם. חסידים האבן שוין איבערגעלעבט די צייטן ווען מען האט זיי באשריגן אלס „שונאי ישראל”, וואס מע האט געשריגן אויף זיי: „איר פארשוועכט דעם נאמען פון גאט!‟, „איר ארבעט נישט און איר מאכט נישט קיין געלט!‟ [איי, חסידים האבן ב״ה גרויסע ביזנעסער און א סך זענען שווערע ארבעטער, דאס דארף דער חסיד שפעטער קומען זיך פארענטפערן].

חסידים וואס לייענען יא דעם פארווערטס טוען עס ווייל זיי האבן ליב אידיש און האבן אויך ליב פרייהייט פון ווארט. עס געפעלט זיי דער געשמאקער סטיל פונעם פארווערטס, אפילו ווען עס איז סעקולער. די חסידים ווילן אויפנעמען יעדן יידישיסט פאזיטיוו און פרואוון זיך חברן מיט אים.

פארוואס איז דאס אזוי? ווייל זיי קוקען ארויס זיך צו לערנען חכמה און פארשטאנד פון א געלערנטען, ווי די משנה לערנט: איזהו חכם הלומד מכל אדם. א קלוגער מאן לערנט זיך פון יעדן איינעם. יא, מיר גלויבן אין גאט און אין די תורה מיט א שטארקע אמונה, מיר פלאגן זיך מיט איבערמענטשליכע כוחות אנצוהאלטן אונזער מסורה, זיך פירן וויאזוי מיר האבן געזען ביי אונזערע טאטעס־מאמעס זיידעס־באבעס, אבער מיר ווייזען טאלעראנץ און האבן ליב איינעם וואס רעדט אידיש, אפילו ער האלט אינגאנצען אנדערש ווי מיר האלטן.

א חסיד לייענט דעם פארווערטס ווייל ער האט זייער ליב צו זען ווי די אידישע שפראך שפרודעלט און לעבט, אפילו ביי נישט־גלויביגע אידן. עס איז ביי אים דער גרעסטער פארגעניגען צו זען ווי א סעקולערער מענטש רעדט אידיש, אידיש איז ביי אים ווי דאס נצחיות פון זיין גלויבן, עס גיט אים אנצוהערן אז יעדער איד האט עפעס א שטיקל שייכות, אפילו א גאנץ קליינע, צום אידישן פאלק.

נו, וויאזוי קען א חסיד טאקע ווערן א פייערדיגער חסיד פונעם פארווערטס? ער דארף פרייהייט פון ווארט „אין פולן זין פון ווארט”, נישט איינזייטיג. דער חסיד דארף זען אין דער צייטונג נישט נאר זאכן פון די אלגעמיינע סעקולערע אידן. פרייהייט מיינט אויך שרייבן וועגן תורה, וועגן אמונה, וועגן מיצוות און מעשים טובים, וועגן יידישקייט.

פרייהייט מיינט אז מען זאל זיין באקוועם צו שרייבן און צו לייענען אנטי מדינת ישראל מיינוגנען. א חסיד זאל זיך קענען אויסדריקן זיין מיינונג קעגן מדינת ישראל. אויב דער פארווערטס ערלויבט זיך צו הערן און שרייבן קריטיג קעגן חסידים, אפילו אויב אזויפיל חסידים ווערן בייז אויף זיי, דאן פארוואס זאלן זיי זיך נישט ערלויבן שרייבן קריטיג קעגן מדינת ישראל אפילו אויב אזופיל ישראלים ווערן בייז אויף זיי?

און פארוואס קען טאקע נישט אזא הויכגעשעצטער צייטונג ווי דער „פארווערטס” וואס שטאלצירט מיט איר פרייען וועג, נישט לאזן דרוקן ארטיקלען קעגן ציונות?

אויב דער ציל פון פארווערטס איז „צונויפֿצוברענגען ייִדן פֿון פֿאַרשידענע מיינונגען און הינטערגרונטן אַנשטאָט זיי נאָך מער צו דערווײַטערן איינער פֿונעם אַנדערן‟, דאן פרעגט זיך, פארוואס זאל מען נישט צונופברעגנען יידישסיטן מיט חסידים?

ווען דער חסיד וועט זען אז זייט ביי זייט פון סעקולערע ארטיקלען, געפינען זיך דארט ארטיקלען וועגן דעם לעבן פון חסידים, אויב די שרייבערס וועלן זיך באציען צו די פרינציפן פון די חסידים מיט רעספעקט, דאן וועט דער פארווערטס קענען צוציען צענדליגער טויזנעטער קלוגע אידיש־רעדענדיגע פריי־דענקענדיקע לייענער.

איך האב א חלום, אז דער פארווערטס זאל ווידמען ארטיקלעך פון אלעס וואס א חסיד דארף וויסן! דאן וועט דער חסיד נישט שפירן דעם פארווערטס פאר א פיינט, און וועט זיך קענען א סך לערנען פון דעם פארווערטס וואס איז טאקע פול מיט קלוגשאפט און אידישע פקחות.

מי יתן והיה!

איך וועל ענדיגן מיט די קלוגע ווערטער פון צוויי באגאבטע שרייבער פונעם פארווערטס: לייזער בורקא, אין זיין ארטיקל „אַנטלאָפֿענע און געבליבענע‟, און יואל מאטוועיעוו אין זיין ארטיקל סאַטמאַר: דער הײַנטיקער מין ייִדישלאַנד‟:

„…עס דאַכט זיך מיר, אַז די אויפֿגאַבע פֿון די ייִדישיסטן איז ניט צו שטיין אין אַ זײַט און זוכן חסרונות, נאָר אַרויסהעלפֿן די דאָזיקע צוויי גרופּעס, אין וועלכע עס ווענדט זיך מסתּמא די צוקונפֿט פֿון דער ייִדישער קולטור.‟ 

„איידער מע הייבט אָן באַגיסן סאַטמאַר מיט שוועבל און פּעך, זאָל מען זיך דערמאָנען, אַז מיר האָבן דאָ צו טאָן מיט אַ נײַעם מין ייִדישלאַנד, אַ גרויסן אינדזל פֿון אַ לעבעדיקער אַשכּנזישער עטנישער קולטור, וואָס אַנטוויקלט זיך איצט — נישט געקוקט אויף די פֿאַרשיידענע חסרונות — מיט אַ פֿאָנאָמענאַלער שנעלקייט.‟