דער נישט אידישער שבת (2)

The Gentile Sabbath (2)

פֿון ב. חסיד

אויף מיין לעצטן ארטיקל „דער נישט אידישער שבת‟ האט עמיצער (וועלכער האט זיך פארגעשטעלט מיטן נאמען „הוגה‟) קאמענטירט מיט דער טענה אז איך בין נישט גערעכט ביים זאגן אז דער איד קען נישט האלטן סיי דעם אידישן און סיי דעם נישט־אידישן שבת אין דער זעלבער צייט. לויט זיינע ווערטער קען מען געניסן פון ביידע וועלטן, מ’קען אין זיך איינזאפן די גאנצע רייכקייט פונעם מערב אן דעם וואס מ׳זאל דערביי פארלירן פון דער אידישער גאנצקייט. לויט יענעם קאמענטירער קען מען אפילו זיין א העדאניסט, זיך נאכגעבן אלע תאוות, און נאך אלץ הנאה האבן פון א שבת׳דיגן י־ה אכסוף.

ובכן האט מען זיך אין „קאווע שטיבל‟ געפרעגט צי איך בין גערעכט אדער דער קאמענטירער, הוגה, איז גערעכט. איך האב מתחילה שפעקולירט צי איך זאל זיך איינשרייבן אין קאווע שטיבל כדי צו קענען אפענטפערן וועלכע ס׳איז קריטיק אויף ארטיקלען אינעם „אידיש מיט אן אלף‟, אדער אפשר גלאט אזוי זיך צו באקענען מיט די וואס שרייבן דארט, אבער ווילאנג איך וועל דאס נישט אויספירן וועל איך מוזן רעאגירן דורכ׳ן אפשרייבן מיינע ענטפערס אין פארעם פון א באזונדערן ארטיקל. איך ווייס נישט צי איך וועל שטענדיג אנקומען צו דעם, אבער איך וועל ווייניגסטנס יעצט פרובירן.

דער עולם אויף „קאווע שטיבל‟ האט געגעבן גערעכט פאר הוגה׳ן, אבער אין אמת׳ן האט דער ויכוח פארפעלט דעם עיקר געדאנק וואס איך האב אינזין געהאט אינעם ארטיקל. אודאי קען מען רעדן פון א פראקטישן קוק צי ס׳איז שייך צו פאראייניגן ביידע וועלטן אדער נישט, אבער ווער וויל בכלל רעדן וועגן דעם עולם המעשה ווען מיר רעדן וועגן שבת? האט הוגה פארגעסן דעם פסוק אין דער תורה וואס זאגט, „זעקס טאג זאלסטו טון א מלאכה, אבער אין שבת זאלסטו רוען‟? הוגה רעדט וועגן זוכן פשרות אין לעבן, טרעפן א וועג וויאזוי צו געניסן פון אלעמען, אבער דאס איז זייער א וואכעדיגע פראגע…

צי קען א מענטש זיין א בעל תאווה און נאך אלץ געניסן פון „י־ה אכסוף‟ פרייטאג צונאכטס? אודאי יא, אבער דאס איז נאר וויבאלד מענטשן זענען בכח צו זיין איין טאג א גלח און א טאג שפעטער א מלאך. מיר זענען בכח צו זיין וואכעדיג איין מינוט און שבת׳דיג אין אן אנדער מינוט. איך זאג נישט אז א מאמענט פון תאווה איז גענצליך אויסגעשלאסן פון דער העכערער וועלט (דאס איז א סוגיא פאר זיך), אבער „העדאניזם‟ ווי א פילאזאפיע וואס רודפ׳ט תאווה איז זיכער אן אנטי־טעזע צו רוחניות. אין דעם איז נישט קיין אונטערשייד צי ס׳האנדלט זיך פון א אידישן אדער א גוי׳שן רוחניות, ווייל דער תוך פון דער נשמה איז סוף כל סוף איבעראל אייניג.

די פראגע איז נאר צי מ׳קען אין דער זעלבער מינוט ארייננעמען צוויי שבתים אינאיינעם. איז עס שייך אז א איד זאל זיך געפינען אין קלויסטער, מיט דער נשמה מער ווי מיטן גוף, און ער זאל אין דער זעלבער צייט פארבלייבן מיט כאטש פופציג פראצענט פון זיין נשמה ביי זיך אינדערהיים, ביים שבת טיש, ביי זיין „י־ה אכסוף‟ און „מה ידידות‟? איז די נשמה בכח אריינצונעמען א דייטשע רעקוויעם אין דער זעלבער רגע וואס זי שאקלט זיך צו די תנועות פון זמירות שבת מיט די קינדער אינדערהיים? היות אז רוחניות קומט שטענדיג צוריק צום זעלבן, דארפן מיר גלייבן אז אזוינס מוז מעגליך זיין, אבער ווייניגסטנס דארפן מיר אפשאצן ריכטיג די קאמפליצירטקייט פון אזא סינטעזע.

די שוועריגקייט פון לעבן מיט מער ווי איין נשמה איז אודאי נוגע ביי אנדערע קולטורן אויך. אזוי למשל שטייענדיג מיט די אויגן קעגן א רוסישער סצענע, הערנדיג די האלב־מזרח׳דיגע אפקלאנגען אין אירע וואלסן, ווען איר דערמאנט זיך אין די געדרייטע שפיציגע קעפ אויף די געביידעס פון דער אמאליגער רוסישער ארכיטעקטור, אין דער רוסישער לאנדשאפט, אין די ענדלאזע סטעפעס מיט פעלדער באדעקט פון שניי, דערפילט מען דען נישט אקוראט די אייגנארטיגקייט פון דער סלאווישער נשמה, פונאנדערגעטיילט און אנדערש פון סיי וועלכער מענטשליכער ערפארונג? ס׳איז קיין ספק נישט אז דער שבת פון א פאלק איז שטענדיג מיטרייסעריש, ס׳וויקלט איין דעם מענטש אין א מין יענער־וועלטישן חלום ווי גלייך ס׳וואלט קיין זאך נישט עקזיסטירט אויסערדעם, און אזעלכע מאמענטן הייבן ארויס די ספעציפישע קולטור ווי א וועלט פאר זיך. ס׳איז נישט בלויז צוליב א סוביעקטיווער עגאאיזם, נאר וויבאלד יעדעס פאלק איז טאקע א מציאות פאר זיך.

דאך מיין איך אז מיט אידן איז עס מער קאמפליצירט. די אידישע ערפארונג און השקפה איז היסטאריש געשטאנען אויף א שיידוועג צווישן איד און גוי. אפגעזען צי ס׳איז גוט אזוי אדער נישט, צי מ׳קען עס טוישן אדער נישט, איז עס שווער ארויסצושיילן פונעם תוך פונעם אידישן שבת. ערגעץ טיף אינמיטן דער אידישער בענקשאפט צו העכערקייט ליגט דער אידישער גלות, וואו ס׳שפילן זיך אויס די באציאונגען צווישן איד און גאט. דער פיזישער גלות פונעם איד איז באלד נישט מער ווי א משל צו דעם גלות השכינה אויף וועלכן דער איד קלאגט און ס׳ווערט אזוי אפגעשפיגלט אין זיינע הייליגסטע מאמענטן. דער גאט צו וועמען א קריסטליכע סימפאניע דערוועקט איז א גאט וואס דונערט אפ אין די הימלען, אבער דער גאט פונעם אידישן „י־ה אכסוף‟ איז א גאט וואס כליפעט אין טאל…

מיך אינטערעסירט נישט מאמענטאל די פראקטישע פראגעס אין אידישקייט וואס הוגה האט אויפגעברענגט, נאר דער כאראקטער פון אונזער רוחניות׳דיגער וועלט גופא. איך זוך דעם ווינקל וואו מיר קענען צוזאמבינדן די מאלערייען פון דער איטאליענישער רענעסאנס, די גריכישע סקולפטורן, די ריטמישע טריט ביים אויסטאנצן א פראנצויזישן וואלס אדער אן ארגענטינער טאנגא, צוזאמען מיט א אידישן „כגוונא‟ פרייטאג צונאכטס. איז נישט פאראן עפעס וואס בעט זיך זיי צו פאראייניגן, דוקא ווייל זיי זעען אויס ווייט? איז פאראן א פארמולע וויאזוי דאס אויסצופירן? קענען מיר דערקענען טעארעטיש דער פונקט וואו די צוויי קומען זיך צוזאם?

די פראגע איז נישט צי מ׳קען פארבלייבן א איד ביים אריבערגיין אין א דאנערשטאג נאכט אויף א קאנצערט אין קארנעגי האל אנגעטון אין א „טי־שוירט‟ און נאכדעם צוריקקומען אין בית מדרש און געניסן פון א ווארעמער באָטע צוזאמען מיט חסידישע אידן (כאטש דאס אליין איז נישט קיין גרינגע זאך), נאר די פראגע איז צי מ׳קען פילן דאס אידישע פינטל אויך בשעת׳ן זיצן ביים קאנצערט. א מענטש ליבט טאקע דורך די טיפקייטן פון זיין אייגענער אידענטיטעט, אבער אין דער ליבשאפט גופא וואס ער פילט צעגיסט זיך זיין וועזן מיט אנדערע און די מחיצות צעגייען זיך. די פראגע איז צי דער אידישער שבת איז בכח צו לעבן בשלום מיט אזעלכע מיני שבתים, און צי זיי האבן בכלל עפעס געמיינזאם.

אודאי פארמאגן מיר אין די מקורות אויך א ווערסיע פון א גבורה׳דיגער רוחניות, א גאולה׳דיגער שבת וואס קען דערווארעמען אפילו א גוי, אבער צוליב היסטארישע סיבות האבן עס אידן כמעט ווי פארגעסן אין גלות. די ווערטער פונעם נביא וואס האט גערופן ארומיגע פעלקער מיטצוהאלטן דעם אידישן שבת („אל יאמר בן הנכר הנלוה אל ה׳ הן אני עץ יבש וגו׳ שומר שבת מחללו‟), האבן פארלוירן זייער קראפט מיט די יארן, און ס׳איז ממילא געווארן דער כלל אז „גוי ששבת חייב מיתה‟, וואס דאס הייסט אז ס׳קען נישט זיין עפעס מער צעטיילט ווי דער אידישער שבת און דער גוי. די איינציגע ראלע וואס גויים קענען דינען אינעם הייליגן טאג ביי אידן איז צו זיין די „שבת גויים‟…

איך צווייפל נישט אין דעם אז דער דרויסנדיגער שבת האט א מקום אינעם לעבן פונעם איד ווי א מענטש, פונקט ווי די גאנצע נאטור איז א טייל פון דער רעליגיעזער מענטשליכער ספערע אויף וועלכער מ׳מאכט די ברכה „עושה מעשה בראשית‟, אבער דערווייל דארף מען שפרינגען אהין און צוריק, פון יענעם שבת צוריק צום אידישן שבת. צו פאראייניגן די צוויי איז עפעס וואס די יצירה פאדערט, אבער ס׳איז, ווייזט אויס, נישט פון די פשוט׳ע זאכן. ווי דערמאנט אינעם פאריגן ארטיקל, איז דאס אפשר די כוונה פון חז״ל ביים זאגן אז „ווען מיר וועלן זיך לערנען צו היטן ביידע שבתים וועט דאס זיין די צייט פון גאולה פאר׳ן אידישן פאלק‟.