אַ מעשׂה וועגן צוויי ברידער

A Story of Two Brothers

פֿון באָריס סאַנדלער

אין די הינטערגעסלעך פֿון בעלץ, וווּ די אָרעמע שטיבלעך, געדעקט מיט אָטשערעט, נורען זיך איין שטיבל צום צווייטן, האָט געוווינט אַ ביטערער אָרעמאַן. געהאַט האָט ער אַ ווײַב און אַ פֿולע שטוב מיט חובֿות; נאָר איין זאַך האָט ער געהאַט אַ שפֿע — קינדערלעך. זיי פֿלעגן, קיין עין־הרע, ווי אַרויספֿאַלן פֿון זײַן ווײַבס פּאָלע, איינציקווײַז און צו מאָל פּאָרלעך. ווי זאָגט מען, נחת פֿון קינדער האָט זיי נישט אויסגעפֿעלט.

אין אַ טאָג איז לעבן דעם שטיבל, וווּ אונדזער קבצן האָט געוווינט מיט זײַן הויזגעזינדל, דורכגעפֿאָרן אַ רײַכער סוחר, מלכזאָן, האָט ער געהייסן. יעדער אין בעלץ האָט אים געקענט. זײַן הויז, אַ פּאַלאַץ, איז געשטאַנען אין מיטן דער שטאָט. אַ סך צימערן זײַנען געווען אין מלכזאָנס הויז, אָבער קיין נחת האָט ער מיט זײַן ווײַב־קראַסאַוויצע נישט געהאַט דערפֿון. ליידיק אין יעדן ווינקל. קיין קינדס פּיפּס האָט זיך דאָרט קיין מאָל נישט געהערט.

פֿאָרט ער אַזוי איבער די צעקלאַפּטע הינטער־געסלעך פֿון קעשענעוו צו זיך אַהיים, אַ מידער, פֿאַרזונקען אין זײַנע ביטערע געדאַנקען: „וואָס טויג מיר מײַן רײַכקייט, אַז קיין לעבעדיק קולכל קלינגט נישט אינעם הויז… וועמען וועל איך דאָס אַלץ איבערלאָזן?…‟ און פּלוצעם הערט זיך אַ האַרצרײַסנדיקער געשריי און די בריטשקע, וווּ דער שטאָט־גבֿיר איז געזעסן, בלײַבט, מיט אַ מאָל שטיין, ווי פֿאַר אַן אָפּגרונט. דער באַלעגאָלע שרײַט, שיט מיט קללות און אַרום הערן זיך שוין אויפֿגעבראַכטע קולות, קינדער וויינען.

דער סוחר איז אַרויס פֿון דער בריטשקע אַ קוק טאָן וואָס עס טוט זיך דאָרט און ס’איז אים פֿינצטער געוואָרן אין די אויגן. אַ ייִנגעלע פֿון אַ יאָר פֿינף־זעקס איז געלעגן אויף דער ברוק ניט טויט, ניט לעבעדיק. שרײַט דער באַלעגאָלע:

„ער איז אַרויס אויף דעם ברוק, סמאַרקאַטש, כ’האָב קוים אָפּגעשטעלט מײַן שקאַפּע, אַניט…‟

„פֿאַר וואָס זשע רירט ער זיך ניט?‟ — האָט אים איבערגעשלאָגן דער סוחר.

צו דער צײַט איז שוין פֿון דעם שטיבל, וווּ ס’האָט געוווינט אונדזער אָרעמאַן, אַרויסגעלאָפֿן זײַן פֿרוי און איז צוגעפֿאַלן צום קינד מיט אַ געוויין. אַ כאָפּטע קליינוואַרג האָט זי אַרומגערינגלט. דאָס ייִנגעלע האָט בשלום אויפֿגעמאַכט די אויגן און די מוטער האָט אים אַוועקגעטראָגן אויף די הענט אַהיים.

שפּעט אין אָוונט איז צום שטיבל, וווּ דער אָרעמאַן האָט געוווינט, צוגעפֿאָרן די זעלבע בריטשקע און גאָר אין גיכן איז פֿונעם שטיבל אַרויסגעקומען אַ מאַן, מיט אַ קינד, געפֿירט עס בײַ דער האַנט.

אין די הינטערגעסלעך לייגט מען זיך שלאָפֿן פֿרי. דערצו פֿאַלט דאָ די נאַכט אַראָפּ פֿריִער ווי אין דעם אייבערשטן טייל פֿון בעלץ, וווּ עס וווינען מער פֿאַרמעגלעכע אײַנוווינער. אַזוי, אַז קיינער האָט אַפֿילו ניט באַמערקט וואָס ס’איז אין יענער נאַכט געשען. סײַדן אַ פּאַסקודנע הינטל האָט אַ פּאָר מאָל אַ האַווקע געטאָן. ווער הערט זיך דען צו צו ;אַ הינטלס בילן.

עס איז אַוועק אַ היפּש ביסל יאָרן. דער אָרעמאַן איז רײַכער ניט געוואָרן, און דאָס איינציקע פֿאַרמעגן זײַנס, וואָס האָט זיך געמערט און געוואַקסן, זײַנען געווען זײַנע בנים און טעכטער, קיין עין־ערה. אין אַ שיינעם זומער־טאָג רופֿט זיך אָן זײַן מיזיניק, שוין אַ בר־מיצווה־בחור, אַז ער וויל זיך דורכשפּאַצירן אין שטאָט אַרײַן, צו זען ווי עס לעבן דאָרט מענטשן. אַ בחור אין זײַנע יאָרן, שוין ניט קיין פּיצעלע קינד — זאָל ער גיין, פֿאָרט ניט קיין עק וועלט. אין בעלץ, דאַרפֿט איר וויסן, האָט מען דעם פֿאַרמעגלעכן טייל גערופֿן „שטאָט‟, און געפֿינען האָט זיך עס אויבן אויף אַ בערגל.

גייט דער בחור איבער די גאַסן און קאָן זיך ניט אָנקוועלן — אַזוי געפֿעלט אים דאָ; און אַזוי, גייענדיק, קומט ער צו צום פּרעכטיקן הויז פֿונעם סוחר מלכזאָן. ער בלײַבט שטיין אַ געפּלעפֿטער. אַזאַ שיינקייט האָט ער נאָך אין זײַן לעבן ניט געזען. דאַרף זיך אַזוי טרעפֿן, אַז פּונקט אין דער צײַט, גייט פֿון דעם פּאַלאַץ אַרויס אַ יונגער־מאַן, אויסגעפּוצט, מיט אַ צילינדער אויפֿן קאָפּ, און ווען ער גייט פֿאַרבײַ דעם אָרעמען ייִנגל, בלײַבט ער שטיין. זיי קוקן איינער אויפֿן אַנדערן און גלייבן ניט זייערע אייגענע אויגן — מע דאַרף ניט קיין שפּיגל צו זען, אַז ביידע האָבן זיי איין פּנים…

דאָ איז בפֿירוש דאָס אָרט צו זאָגן, אַז ביידע ייִנגלעך זײַנען געווען פֿון אַ צווילינג. אין יענעם אומגליקלעכן טאָג, ווען מלכזאָנס בריטשקע איז שיִער ניט אַרויפֿגעפֿאָרן אויפֿן ייִנגעלע, איז דאָס דאָזיקע ייִנגעלע געווען איינער פֿון דעם אָרעמאַנס מיזיניק־צווילינג. שפּעט פֿאַר נאַכט איז צום אָרעמאַן אין שטוב אַרײַנגעקומען דער סוחר אַליין און צוגערעדט די עלטערן אָפּגעבן אים דאָס קינד, ווײַל נאָך דעם אומגליק האָט עס אויפֿגעהערט צו רעדן. דער סוחר האָט צוגעזאָגט צו ווײַזן דאָס ייִנגעלע פֿאַר די בעסטע דאָקטוירים אין אָדעס און עס אויסהיילן; ער האָט פֿאָרגעלייגט די עלטערן אַ מאַיאָנטיק מיט געלט, און סוף־כּל־סוף, האָבן די טאַטע־מאַמע נאָכגעגעבן, אָבער מיט אַ תּנאי, אַז ווען דאָס קינד וועט געזונט ווערן, זאָל מלכזאָן עס צוריקברענגען. פֿאַרשטייט זיך, אַז קיין גראָשן בײַם גבֿיר האָבן זיי ניט גענומען. מיט אייגענע קינדער האַנדלט מען ניט!

„וועסט זען, — האָט דער אָרעמאַן געטרייסט זײַן ווײַב, — מיר וועלן נאָך שעפּן נחת פֿון אים!‟

איצט, ווען די ברידערלעך האָבן זיך דערזען און דערקענט, האָבן זיי דערציילט איינער דעם צווייטן, וואָס יעדער פֿון זיי האָט איבערגעלעבט פֿאַר דער צײַט. לאָזט זיך אויס, אַז שוין אויפֿן אַנדערן טאָג, ווי מלכזאָן האָט פֿאַרלאָזט דעם אָרעמאַנס שטוב, איז ער, מיט זײַן ווײַב און מיטן ייִנגעלע אַוועקגעפֿאָרן קיין אויסלאַנד. דעם גבֿיר איז אומעטום גוט. מיט זײַנע געשעפֿטן האָט ער געקאָנט אָנפֿירן פֿון דאָרט אויך. זיבן יאָר האָבן זײַנען זיי אָפּגעווען אין דער פֿרעמד; און אָט נעכטן האָבן זיי זיך אומגעקערט צוריק קיין בעלץ, אַהיים.

„ווײסטו וואָס? — האָט פֿאָרגעלייגט דעם סוחרס זון, — לאָמיר ביידע אַנטלויפֿן פֿון דער שטאָט און אַרומוואַנדערן איבער די שטעט און דערפֿער, קיינער זאָל אונדז ניט דערקענען.‟

זײַן ברודער האָט אַ ביסל זיך געקווענקלט, פֿאָרט וועלן די טאַטע־מאַמע איבערלעבן; אָבער די פֿרייד פֿון דער אומגעריכטער טרעפֿונג און די מורא ווידער זיך צעשיידן, האָט גענומען די אויבערהאַנט. זיי האָבן זיך באַלד געלאָזט אין וועג אַרײַן. אַרויסגעגאַנגען פֿון דער שטאָט, זײַנען זיי צוגעקומען צו אַ סלופּ, אויף וועלכן ס‘איז עפּעס געווען אויסגעקריצט. פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָס ייִנגל, וואָס איז דערצויגן געוואָרן בײַם סוחר, האָט דעם אויפֿשריפֿט גיך איבערגעלייענט; ער האָט זיך דאָך געלערנט בײַ די בעסטע פּריוואַטע לערערס.

און אָנגעשריבן איז אויפֿן סלופּ געווען אַזוי: „ווער ס‘וועט גיין אין לינקן וועג, דעם וועט זײַן שלעכט, און ווער ס‘וועט גיין אין רעכטן וועג, וועט זײַן גוט!‟ שטייען זיי אַזוי און טראַכטן צו זיך: „ערשט זיך באַגעגנט נאָך אַזוי פֿיל יאָר, דאַרף מען זיך ווידער צעשיידן?‟ דאָס ווערטל אָבער זאָגט, אַז דעם גורל איז ניט איבערצוקליגן. האָבן זיי אָפּגערעדט צווישן זיך, אַז אויב ס‘איז אַזוי באַשערט, וועלן זיי זיך צעשיידן נאָר אויף אַ יאָר, און די ברידער האָבן געוואָרפֿן גורל. איז געפֿאַלן, אַז דעם אָרעמאַנס ייִנגל זאָל גיין אין רעכטן וועג, און דעם סוחרס ייִנגל — אין לינקן. איידער זיי האָבן זיך צעשיידט, האָט דעם סוחרס ייִנגל אַרויסגעשלעפּט פֿון דער קעשענע אַ קליין מעסערל און געזאָגט: „אין אַ יאָר אַרום, ווער ס‘וועט קומען צום סלופּ דער ערשטער, זאָל אַרויסשלעפּן דאָס מעסערל פֿונעם סלופּ. און אויב ער וועט זען, אַז די שאַרף איז פֿאַרזשאַווערט געוואָרן, וועט עס זײַן אַ סימן, אַז דער צווייטער ברודער איז טויט‟.

סוף קומט