דער פֿעטער פֿאָרט אַוועק

My Uncle Goes Away

פֿון משה נאַדיר

דער פֿעטער איז הײַנט געווען אַ ביסל צעטראָגן. געטרונקען זײַן קאַווע שטייענדיקערהייט. פֿאַרבײַגייענדיק דאָס פֿענצטער, וווּ עס זענען געשטאַנען וואַזאָנעס מיט רויטע סאַמעטענע בלעטער, האָט ער אָפּגעריסן אַ שטיקל בלאַט, עס צוגעטראָגן צום מויל, זיך פֿאַרכאַפּט און עס אַוועקגעוואָרפֿן.

דערנאָך האָט ער עפּעס געזוכט אין זײַן גרינעם קופֿערט מיטן צעשפּאָלטענעם בויכיקן דעק. געפֿונען אַ בלאָען יעגערהוט, זיך אָנגעמאָסטן און מיך געפֿרעגט, צי עס איז שענער ווי דער טוכענער הוט וואָס ער טראָגט. איך האָב געפֿילט, ווי דער פֿעטער וואָלט מיר אַ גלעט געטאָן ס׳האַרץ מיט זײַן סאַמעטענער האַנט און כ׳האָב געזאָגט: „פֿעטער, איר זענט אין גאַנצן אַ שיינער!‟. דער פֿעטער האָט געשמייכלט מיט זײַנע אויגן, אין וועלכע עס זענען געווען אַ סך גרינע און ברוינע פּינטלעך… איז געבליבן זיצן מיטן בלאָען יעגערהוט אויף דער קני, זיך פֿאַרקוקט אויפֿן פֿענצטער, וווּ אַ שמעטערלינג האָט זיך אויפֿגעפֿליגלט, ווי אַ שטיק פֿלאַטערדיק צירונג… זיך צום סוף אויסגעקנאַקט איינציקווײַז אַלע פֿינגער פֿון די הענט און מיך געפֿרעגט, צי איך האָב געלערנט שיר־השירים.

איך האָב געזאָגט אַז יאָ, איך האָב געלערנט.

— וועלכן שיר־השירים האָסטו געלערנט? — האָט מיך געפֿרעגט דער פֿעטער איציק, און מיט דער צונג באַנעצט זײַנע שיינע פֿולע ליפּן.

— וואָס הייסט וועלכן? דעם אמתן שיר־השירים… שלמה המלכס שיר־השירים…

— מיר ווייסן אַז ס׳איז שלמה המלכס — מאַכט דער פֿעטער איציק מיר אַ דין ביסעלע חוזק אין קול, — כ׳מיין ווער טײַשטט דיר אײַן שיר־השירים?

— וואָס הייסט ווער? דער רבי!

דער פֿעטער האָט צוגעשטעלט צום מויל אַ ברעג־נאָגל, זיך ווידער פֿאַרטראַכט און געזאָגט:

— אַהאַ!

דערנאָך האָט מיך דער פֿעטער איציק אַוועקגעזעצט אויף זײַן שפּיציקער קני, מיר אויסגעגרײַזלט די שטיקלעך פּאות, מיר צו רעכט געמאַכט דאָס שוואַרצע בענדל בײַם קראַגן, וואָס האָט געדינט פֿאַר אַ קראַוואַט, געפֿרעגט, צי איך האָב מיר הײַנט אויסגעפּוצט די ציין, און דערנאָך האָט ער זיך אָפּגערופֿן:

— נאַרעניו… שיר־השירים איז נישט דאָס וואָס דו מיינסט…

איך האָב זיך שטאַרק פֿאַרשעמט, אָנגעהויבן שטאַמלען, רויט ווערן, זיך פֿאַרענטפֿערן.

דער פֿעטער איציק האָט מיר געגלעט דעם קאָפּ, געזאָגט: נו־נו, ס׳איז נישט דײַן שולד… ס׳איז דער רבי דײַנער… מיט זײַן משה מיט אהרונען… און מיט דער כּנסת־ישׂראל… און מיט די צוויי לוחות־הברית… פֿינצטערניש… ס׳שטיקט… מע קען דאָ נישט כאַפּן דעם אָטעם…

איך האָב געקוקט אויפֿן פֿעטער, וועלכער האָט זיך געטאַפּט בײַם האַלדז ווי ס׳וואָלט טאַקע עפּעס געשטיקט… זיך אַרומגעקוקט צי ס׳סמאַליעט נישט עפּעס… געצויגן מיט דער נאָז, און דערנאָך זיך אָנגערופֿן:

— פֿעטער, אפֿשר איז דאָס דער סאַמאָוואַר?

דער פֿעטער האָט זיך צעלאַכט מיט אַן איידל, קינדיש געלעכטער, מיך אַראָפּגעלאָזט פֿון דער קני, מיר געזאָגט, אַז אַ מאָל וועל איך אפֿשר פֿאַרשטיין, זיך ווידער אויסגעקנאַקט די פֿינגער, מיר געזאָגט איך זאָל געבן דעם פֿייגעלע מיט די פֿישעלעך, מיט דעם קאַנינכען (קיניגל) גענוג צו עסן. צוגעריגלט די טיר, אַרײַנגעלייגט אין בוזעמטאַש אַ לעדערנעם רייסטער מיט פּאַפּירן… מיר פֿאַרטרויט זייער שטיל, אַז איך זאָל נישט גלייבן אַלצדינג וואָס דער רבי זאָגט… און אַז אַלצדינג האָט אַ נשמה — אַפֿילו אַ גוי… אַפֿילו אַ קאַנינכען…

— געדענק זשע וואָס מע זאָגט דיר! — האָט ער געענדיקט — אַלצדינג האָט אַ נשמה… אַפֿילו אַ הונט… און פֿאַרגעס נישט — מאַכט ער — זיך פּוצן אַלע טאָג די ציין.

דער פֿעטער האָט מיר אַ קוש געטאָן אויפֿן שטערן. איך האָב אים צוריק אַ קוש געטאָן אין האַנט. ער האָט מיר געזאָגט: „סערוווּס!‟ און איך האָב אים געזאָגט: „פֿאָרט געזונטערהייט, פֿעטער!‟ איך האָב געוואַרט צו זען אומיסנע, צי ער וועט אַ קוש טאָן די מזוזה.

ער האָט עס נישט געטאָן.

איך האָב זיך אַ קליין ביסל געפֿרייט מיט דעם, וואָס איך האָב אַזאַ שטאַרקן פֿעטער, „וואָס האָט נישט קיין מורא אַפֿילו פֿאַר גאָט אַליין‟, און מיך האָט פֿון דעסטוועגן געערגערט, וואָס ער מאַכט עפּעס אונדזער גאָט צו גאָרנישט…

דער פֿעטער איציק איז אַוועקגעפֿאָרן ערגעץ און מיר איבערגעגעבן צו היטן זײַן פֿייגעלע, דרײַ פֿישלעך און דאָס „קאַנינכען‟.

דאָס פֿייגעלע האָט געהאַט אַ שטײַגעלע. די פֿישעלעך האָבן געהאַט אַ גלעזערנע „קאָלבע‟ אין וועלכער זיי זענען אַרומגעשוווּמען, און דאָס „קאַנינכען‟ האָט מיר דער פֿעטער געהייסן אַרײַנלאָזן אין „פֿאַלשן בראָטרער‟ פֿון אונדזער אויוון. אויסבעטן מיט שטרוי אָדער מיט היי, און געבן צו עסן וואָס ער האָט אָנגעזאָגט.

אַז מײַן מאַמע האָט דערזען, ווי איך פֿריי מיך מיט דעם פֿייגעלע, מיטן פֿישעלע, מיטן קאַנינכען, האָט זי גוטמוטיק געשמייכלט און געזאָגט:

— מײַן ברודערל אויסן אויג… ער וועט אויך אַ מאָל צעברעכן הערצער…

און זי האָט מיר געהייסן אויפֿהערן מוטשען ס׳פֿייגעלע, אויפֿהערן עס האַלטן אין דער זשמעניע און הויכן דערויף מיטן אָטעם, און אים „לערנען פֿײַפֿן ווי אַ שייגעצל‟! — נישט אַזוי האָט מען ליב!‟ — האָט געזאָגט די מאַמע. — „אַז מע האָט ליב אַ זאַך, מוטשעט מען עס נישט‟.

איך האָב געלאָזט דאָס ציטערדיקע, צאַפּלענדיקע באַשעפֿעניש זיך אַרויסצאַפּלען פֿון מײַנע הענט און זיך אַרײַנצאַפּלען אין שטײַגל אַרײַן. נאָר פֿון גרויס צעטראָגנקייט האָב איך פֿאַרגעסן פֿאַרמאַכן ס׳טירל פֿון דער קלעטקע. דאָס פֿייגעלע האָט געגעבן אַ פֿלי אַרויס, גענומען זיך שלאָגן דעם קאָפּ אין די פֿענצטער, כאָטש די טיר איז געשטאַנען אָפֿן. עס איז געווען צעטומלט פֿון דעם געפֿיל פֿון פֿרײַקייט, נישט געוווּסט וואָס צו טאָן מיט זיך, זיך געקלאַפּט דעם קאָפּ אָן די שויבן, אָן דער סטעליע — געזוכט אַן אַרויסגאַנג דורך די האַרטע ווענט, בעת די אָפֿענע טיר האָט געשמייכלט, געוויזן, אַז ס׳איז אַזוי פּראָסט.

איך בין געלאָפֿן כאַפּן אַ ביסל זאַלץ צו שיטן דעם פֿייגעלע אויפֿן עק, כּדי איך זאָל עס קאָנען כאַפּן. איך האָב אָנגענומען אַ פֿולע האַנט מיט זאַלץ און געוואָרפֿן אין דער לופֿטן. „וואָס האָסטו?‟ האָט געפֿרעגט די באָבע וואָס איז אָנגעלאָפֿן אויף דעם גערודער. „וואָס וואַרפֿסטו זיך מיט זאַלץ? וואַרף בעסער ס׳היטל, וועסטו אפֿשר כאַפּן דעם ׳פֿויג׳ דײַנעם… אַז נישט טרײַב בעסער אַרויס דורך דער טיר — דעם „פֿויג‟ דײַנעם… איך האָב ווייניק חיות און עופֿות… דאַרף איך נאָך האָבן איציקלס ׳פֿויג׳ אויכעט‟…

די באָבע האָט זיך „געשאָלטן מיט סקריפּ‟. די מאַמע האָט געזאָגט: „לאָז אים!‟ און איך אַליין בין געשטאַנען אַ צעפֿלאַטערטער, אַ צעהיצטער, געשפּרונגען אַהער און אַהין, אונטערגעהיפּעט… אַרויסגעלאָזט אַ געוואַלד, יעדעס מאָל ווען איך האָב געזען, אַז ס׳פֿייגעלע דערנענטערט זיך צו דער טיר.

דאָס פֿייגעלע איז (אין זײַן אײַלעניש זיך צו באַפֿרײַען) געווען בלינד צו אַלצדינג, אַחוץ צו דעם איינעם געפֿיל פֿון פֿרײַ ווערן. עס האָט געזונגען אין קורצע, איינציקע זילבן, זיך געוואָרפֿן קעגן דער סטעליע… געשלאָגן קאָפּ אין פֿענצטער, ביז עס האָט זיך צעבלוטיקט און איז אַראָפּגעפֿאַלן — מיט איין פֿליגל אַן אויפֿגעהויבענעם, ווי עס וואָלט נאָך געהאַלטן אין פֿליִען… דער אַנדערער אַ צעבראָכענער, אַן אַראָפּגעלאָזטער…

אַז די באָבע האָט דערזען בלוט, האָט זי שיִער נישט געחלשט. מע האָט געמוזט אויף איר שפּריצן וואַסער. די מאַמע האָט זיך צעוויינט. איך האָב זיך צעוויינט… עס איז געווען תּישעה־באָבֿ.

(פֿון „אונטער דער זון‟)