ווי אַזוי די פֿייגעלעך האָבן געלערנט חומש

How the Birds Learned Bible

פֿון אליעזר שטיינבאַרג

חמשך פֿון דער פֿאָריקער וואָך

ד.

— אַמאָל האָבן זיך די מענטשן אַ הויכן טורעם געבויט, אַ טורעם ביזן הימל; צו בר־יוחנע געוואָלט דערגרייכן; ליכטיקע פֿעדערן פֿון זײַנע פֿליגל געוואָלט אויסרײַסן און פֿאַר געלט פֿאַרקויפֿן!

— געלט? געלט? פֿרעגן די פֿייגעלעך, וואָס הייסט געלט?

— ווער קען וויסן? ס׳איז אַ סוד! מענטשן האָבן אַ טבֿע זייער געלט צו באַהאַלטן… נאָר אַ קאַנאַריקל, וואָס איז בײַ זיי אַ גאַנץ יאָר אין אַ שטײַגעלע געזעסן און דערנאָך אויף דער פֿרײַ זיך אויסגעריסן, האָט מיר דערציילט, אַז ס׳האָט אַליין געזען דאָרטן אין שטוב עפּעס אַ שוואַרצע זאַך זיך אַרומדרייען, אַ שוואַרצע זאַך מיט גרינע אייגעלעך און שאַרפֿע נעגעלעך. בײַנאַכט, ווען מע פֿלעג דאָס פֿײַער אויסלעשן, און אַלע אין שטוב האָבן זיך שלאָפֿן געלייגט, דעמאָלט, אין דער פֿינצטערניש, פֿלעגן זיך בײַ דער שוואַרצער זאַך די גרינע אייגעלעך אָנצינדן — אַ פּחד. די גאַנצע וועלט צו פֿאַרברענען! טויט אין אַלע ווינקעלעך פֿאַרשפּרייט!… איך מיין: אויב דאָס איז ניט געווען קיין ווילדע קאַץ, איז דאָס אַוודאי געלט… יאָ, יאָ, געלט… איך האָב דערצו אַ ראיה. — וואָס פֿאַר אַ ראיה? זענען די פֿייגעלעך נײַגעריק צו וויסן.

— כ׳האָב אַמאָל געשמועסט מיט אַ שלאַנג, וואָס האָט זיבן יאָר אין אינדיע בײַ אַ פֿאַקיר געלעבט. זי האָט בײַ אים חכמה געלערנט. דער פֿאַקיר פֿלעג איר מויל צו זיך אין מויל אַרײַננעמען, און מויל צו מויל איר טיפֿע סודות אַנטפּלעקן.

האָט מיר די שלאַנג אַזוי געזאָגט:

— אַז וועסט זען אַ זאַך, וואָס בײַ דער ליכטיקער שײַן איז דאָס פֿינצטער און בײַ דער פֿינצטערער נאַכט איז דאָס ליכטיק, זאָלסטו וויסן אַז דו זעסט: אָדער אַ גליווערעמל, אָדער פֿאַרפֿוילט האָלץ, אָדער חכמה פֿון נאַראָנים, אָדער געלט…

— טיף, טיף, טיף! שוויפֿטשען די פֿייגעלעך, אַ טיף וואָרט.

אַוודאי! זאָגט דער ראָב, אַז איר וועט עלטער ווערן, וועט איר דאָס רעכט פֿאַרשטיין…

— און נאָך וואָס טויג די מענטשן די דאָזיקע שוואַרצע זאַך מיט די אייגעלעך, וואָס ברענען אין דער פֿינצטער? ווילן די פֿייגעלעך וויסן.

— דאָס, ליבע פֿייגעלעך, האָבן אונדז מענטשן ניט דערציילט; נאָר ווייסן ווייס איך, אַז מענטשן האָבן די דאָזיקע שוואַרצע זאַך זייער ליב. פֿאַר געלט וועט אַ מענטש אַמאָל אַפֿילו דאָס לעבן אַוועקגעבן!

— אַפֿילו דאָס לעבן?

יאָ! דאָס קאַנאַריקל, וואָס האָט דאָרטן בײַ זיי אין שטוב אַ גאַנץ יאָר געלעבט און דערנאָך זיך אויף דער פֿרײַ אַרויסגעריסן, האָט מיר דערציילט אַז אַלע אין שטוב, פֿון קליין ביז גרויס, האָבן די שוואַרצע זאַך ליב געהאַט. קליינוואַרג פֿלעג זיך דערמיט שפּילן און טאַנצן; מיטן באַלעבאָס איז דאָס אויף איין געלעגער געשלאָפֿן; די באַלעבאָסטע פֿלעג דאָס צום האַרץ טוליען, כאָטש אַלע פֿלעגן דאָס צעגראַבלען…

— משוגעים! פּסקנט אַ פֿייגעלע.

— אַבי מע זאָגט, אַז אַ מענטש איז קלוג! גיט צו אַ צווייטס.

— ע! זאָגט דער ראָב, קלוגער, אַ קאַטשקע איז ער אַוודאי…

נאָר מע כאַפּט ניט איינס אין אַנדערן; וועגן דער קאַטשקע וועל איך אײַך שפּעטער דערציילן… וווּ־זשע האַלטן מיר? — בײַם טורעם.

— האָבן די מענטשן אַ הויכן טורעם געבויט. געבויט, געבויט, אָט־אָט דעם הימל דערגרייכט, פּלוצלעם — קאַר, קאַר, קראַך!

בר־יוחנע האָט אין זיי דאָס מינדסטע איי פֿון זײַן נעסט געוואָרפֿן, איז דער גאַנצער טורעם אײַנגעפֿאַלן. דער טורעם איז אײַנגעפֿאַלן און אַ סך, אַ סך שטעט זענען אונטער אים חרובֿ געוואָרן. אַזוי פֿיל שטעט, וויפֿל אויף אַ בוים מיט פֿייגעלעך — פֿליגעלעך און אייגעלעך, פֿיסעלעך און נעגעלעך!

— פֿי, פֿי, פֿי! שרײַען די פֿייגעלעך.

— ווייסט איר שוין ווער בר־יוחנע איז? זאָגט דער ראָב, איצט מײַנע פֿייגעלעך, ליפֿטערט זיך דורך די פֿליגעלעך און קומט צוריק, וועל איך אײַך דערציילן ווי אַזוי אַ בר־יוחנע האָט די וועלט באַשאַפֿן.

— טשער, טשער, טשער-ר־ר! זענען זיך די פֿייגעלעך מיט אַ געזאַנג צעפֿלויגן.

קעגן אַ האַלבער שעה האָבן די פֿייגעלעך אויפֿן פֿרײַען פֿעלד געשטיפֿט. אין דער בלויער לופֿט רעדעלעך געמאַכט, אין „איגל־ביגל‟ אין אין „פּיק־צוריק‟ זיך געשפּילט, און לעבעדיק און פֿריילעך און פֿאַרסאַפּעט צום ראָב אויפֿן בוים צוריקגעקומען, שטיל, געהאָרכזאַם זיך אויסגעזעצט, און דער ראָב האָט ווידער אָנגעהויבן.

ה.

און אָנגעהויבן האָט דער ראָב מיט אַ שאלה:

— קינדערלעך! פֿון וואַנען קומט אַ פֿייגעלע אַרויס?

— פֿון אַן אייעלע!

— און דאָס אייעלע פֿון וואַנען?

— פֿון אַ פֿייגעלע!

— און דאָס פֿייגעלע?

— פֿון אַן אייגעלע!

— אַן אייעלע פֿון אַ פֿייגעלע, אַ פֿייגעלע פֿון אַן אייעלע, זאָגט דער ראָב, אָבער וואָס פֿריִער? צום אַלעם ערשטן וואָס? צום אַלעם ערשטן דאָס אייעלע! און דאָס אייעלע פֿון וואָס? דאָס אייעלע פֿון די פֿינצטערע בערג…

אַמאָל, אַמאָל, נאָך פֿאַרן ערשטן אייעלע, זענען פֿינצטערע בערג געווען; פֿינצטערע, פֿאַרשלאָפֿענע בערג און גאָרניט מער! און איבער די פֿינצטערע בערג האָט בר־יוחנע אַרומגעשוועבט. ווי אַן אָדלער זײַן נעסט באַוואַכט, איבער זײַנע פֿייגעלעך ציטערט ער, אַזוי האָט בר־יוחנע — געלויבט איז ער — איבער זײַנע בערג געציטערט, געפֿלאַטערט.

מיטאַמאָל איז אויף די קעפּ פֿון די בערג אַ ליכטיקייט געפֿאַלן!

אין בר־יוחנעס אויגן האָט די שפּיצן פֿון די פֿאַרשלאָפֿענע בערג באַלויכטן. האָבן זיך די בערג פֿון שלאָף אויפֿגעכאַפּט.

האָט בר־יוחנע אַ זאָג געטאָן: „זאָלן זיך פֿאַרזאַמלען אַלע פֿינצטערע בערג אויף איין אָרט, און איין גרויס איי זאָל פֿון זיי ווערן!‟

און ס׳איז אַזוי געוואָרן.

אַלע פֿינצטערע בערג האָבן זיך אויף איין אָרט פֿאַרזאַמלט, און איין איי איז פֿון זיי געוואָרן:

דאָס ערשטע אייעלע!…

האָט בר־יוחנע — געלויבט איז זײַן נאָמען — דאָס איי מיט זײַן שנאָבל צעשפּאַלטן, איז אין אים געווען אַ ווײַסל, איין גרויס געלעכל מיט אַ בלוטסטראָפּן און אַ סך, אַ סך קליינע געלעכלעך.

פֿון דער אייבערשטער העלפֿט ווײַסל האָט ער דעם הימל באַשאַפֿן, פֿון דער אונטערשטער — דעם ים, פֿונעם גרויסן געלעכל — די גילדענע זון, פֿון די קליינע געלעכלעך — די לבֿנה מיט די שטערן, פֿון דער האַרטער שאָלעכץ — די ערד מיט אַלע אירע באַשעפֿענישן און פֿונעם בלוטסטראָפּן — דעם מענטש.

דערנאָך האָט בר־יוחנע אַ קוק געטאָן און דערזען: איין פֿינצטערער באַרג איז געבליבן!

ווען בר־יוחנע האָט באַפֿוילן: „אַלע פֿינצטערע בערג, זאַמלט אײַך צונויף!‟ האָט ער ניט געהערט; ער האָט פֿאַרשלאָפֿן…

איז בר־יוחנע אויף אים בייז געוואָרן און געזאָגט:

— פֿינצטערער באַרג! ווײַל אויף דײַן אָרט ביסטו שטיין געבליבן, ווען אַלע דײַנע ברידער האָבן זיך צום גרויסן שאַפֿן פֿאַראייניקט, דערפֿאַר נע־ונד זאָלסטו זײַן! אומוואַנדערן פֿון אָרט צו אָרט זאָלסטו, און קיין רו זיך קיינמאָל ניט געפֿינען!

באַלד דערויף האָט בר־יוחנע אַ פֿאָך געטאָן מיט זײַנע פֿליגל, זענען גרויסע ווינטן געוואָרן, האָבן די ווינטן דעם באַרג אַ כאַפּ געטאָן און אים אויף שטיקער צעריסן. זענען פֿון די פֿינצטערע שטיקער, אָלדערס געוואָרן, פֿינצטערע אָדלערס וואָס וואַנדערן אייביק!

האָבן די פֿינצטערע אָדלערס געוויינט פֿאַר בר־יוחנע און געזאָגט: — גרויס איז אונדזער זינד, ניט צו פֿאַרטראָגן! צום גרויסן שאַפֿן האָבן מיר זיך ניט פֿאַראייניקט. פֿאַראומערט און פֿאַרפֿינצטערט זענען מיר געבליבן; קיין רו וועלן מיר זיך ניט געפֿינען, און אייביק וועלן מיר וויינען!

האָט בר־יוחנע רחמנות באַקומען און געזאָגט: „דערפֿאַר וועלן אײַערע טרערן אויף דער ערד פֿאַלן און זי דערפֿרישן און באַפֿרוכפּערן, און נײַע שאַפֿונגען פֿון איר שוין אַרויסברענגען‟.

איז אַזוי געוואָרן.

אַז די פֿינצטערע אָדלערס וויינען פֿאַר גרויס חרטה און בענקשאַפֿט נאָך שאַפֿונג, פֿאַלן זייערע טרערן אויף דער ערד, שלינגט די ערד די טרערן, וואַקסן פֿון איר שוין נײַע שאַפֿונגען אַרויס: תּבֿואות, ביימער, גראָזן, רויזן, בלומען.

בענטשט די ערד די אָדלערס.

ענטפֿערן די אָדלערס אויף אַ קול „אָמן!‟

— דאָס איז דער דונער? פֿרעגן די פֿייגעלעך.

— יאָ, זאָגט דער ראָב, דאָס איז דער דונער.

— און וואָס־זשע איז דער בליץ? פֿרעגן ווידער די פֿייגעלעך.

— דער בליץ, דאָס איז דאָס ערשטע ליכט וואָס האָט זיך צום ערשטן אין בר־יוחנעס אויגן אָנגעצונדן. דאָס ליכטיקייט וואָס האָט די שפּיצן פֿון די בערג באַלויכטן ווען בר־יוחנע — געלויבט איז ער — האָט נאָר וואָס פֿאַרטראַכט די וועלט צו באַשאַפֿן.

— ווי זשע קומט דאָס ליכטיקייט צו די פֿינצטערע אָדלערס?

— בר־יוחנע מיט זײַן גרויס רחמנות האָט דעם בליץ די פֿינצטערע אָדלערס געשענקט, כּדי די וועלט זאָל זיך פֿאַר די פֿינצטערע אָדלערס ניט שרעקן…

אַז די פֿינצטערע אָדלערס וועלן אָניאָגן אין זייערע פֿליגל, די גרויסע ווי די נאַכט, איבער דער וועלט וועלן זיי פֿאַרשפּרייטן, און די קוואַלן פֿון די בלינדע אויגן וועלן זיך עפֿענען, און טרערן, טײַכן טרערן, וועלן די אָדלערס איבער דער וועלט גיסן, ווײַל זיי האָבן די רגע פֿון גרויסן שאַפֿן פֿאַרשלאָפֿן, וועט פּלוצלעם פֿון זייערע אויגן דאָס ליכט פֿון שאַפֿונג אַרויסבליצן; אַ סימן, אַז פֿון דעם פֿינצטערניש און פֿון די טרערן וועט שאַפֿונג און ברכה קומען, אַ נײַ לעבן שפּראָצן…

— און קוקו האָט מורא פֿאַרן בליץ! זאָגט איין פֿייגעלע אָנווײַזנדיק מיטן פֿליגעלע אויפֿן חבֿרל.

— קו, קו! קו, קוק! קוק אים אָן! אַ חכם! זאָגט דער קוקו פֿאַרשעמט, למאַי האָסטו מורא פֿאַרן דונער, למאַי? — איך… איך… איך וועל שוין קיינמאָל ניט מורא האָבן פֿאַרן דונער…

— און איך וועל שוין קיינמאָל ניט מורא האָבן ניט פֿאַרן דונער און ניט פֿאַרן בליץ! פֿאַרזיכערט דער קוקו.

— מיר אַלע! מיר אַלע! שרײַען די פֿייגעלעך פֿריילעך, מיר אַלע וועלן ניט מורא האָבן! זאָל דונערן! זאָל בליצן! זאָל אַ לעבן קומען! זאָל אַ נײַ לעבן שפּראָצן! צוויץ! צוויץ! צוויץ!

און זיי קושן, די פֿייגעלעך, מיט די פּיסקעלעך אין גרינעם „ביכעלע‟ און זיי פּליעסקען מיט די פֿליגעלעך און זיי זינגען:

אויף, אויף, אויפֿן בוים, אויף גרינעם,
אויף, אויף צווײַגעלע, אויף דינעם,
אויף, אויף, אויפֿן סאַמע שפּיץ
טאַנצט אַ שטערן אויף אַ בליץ…
לאָמיר זינגען! צוויץ! צוויץ! צוויץ!
צוויץ! צוויץ! צוויץ!

און דער ראָב האָט צעלאָזט די פֿייגעלעך אַהיים ביז מאָרגן אינדערפֿרי.