דער פּאַלאַץ אין שפּינוועבס (לעצטער קאַפּיטל „ייִנגעלע רינגעלע‟)

The Palace in the Spider Web (Last Chapter of Yingele Ringele)

פֿון לעאָן עלבע

פֿריִערדיקער קאַפּיטל: //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/188210/

ייִנגעלע־רינגעלע איז געגאַנגען, און דער וועג איז שוין געווען אַ גלאַטער און אַ גלײַכער, אַז עס איז געווען אַ מחיה צו גיין! אָבער וווּהין דער וועג ציט זיך, וווּהין ער פֿירט — דאָס האָט ייִנגעלע ניט געוווּסט.

גייט ייִנגעלע און ער טראַכט: וויפֿל איז דאָס דער שיעור צו גיין? וועט דאָס גאָר קיין מאָל קיין עק ניט נעמען? — און ייִנגעלע מאַכט בײַ זיך אָפּ, אַז דאָס איז דאָס לעצטע מאָל וואָס ער גייט. מער וועט ער זיך ניט אַרומשלעפּן צו זוכן דעם מלכס פּאַלאַץ וואָס אויף יענער זײַט טײַך! וועט ער טרעפֿן הײַנטיקס מאָל גלײַך צום פּאַלאַץ, איז רעכט; קערט ער זיך אום צוריק אַהיים, און — אַן עק, אַ סוף!

אַן עק, אַ סוף,
אַ סוף, אַן עק,
עס נעמט אַן ענד
צום לאַנגן וועג!

און ייִנגעלע גיט אַ קוק: אוי, טאַקע! דער וועג ענדיקט זיך שוין, און אָט זעט זיך אַ שטאָט. אפֿשר איז דאָס די שטאָט, וווּ דעם מלכס פּאַלאַץ געפֿינט זיך?

גייט ייִנגעלע ווײַטער, און אָט איז שוין די שטאָט. און די שטאָט איז אַן אָפֿענע, אָן אַ מויער און אָן אַ טויער, אָן סאָלדאַטן און אָן האַרמאַטן, פֿראַנק און פֿרײַ, גיי אַרײַן!

קלערט ייִנגעלע: אפֿשר האָט ער אַ טעות? אפֿשר איז דאָס ניט די שטאָט, וווּ דער מלך איז? וואָרעם ווי וועט דאָס דעם מלכס שטאָט זײַן אַזאַ פֿרײַע, אַזאַ אָפֿענע? און דער מלך איז דאָך נאָך אַזאַ שלעכטער, אַ רשע מרושע! נאָר גאָרנישט: ער וועט אַרײַנגיין, וועט ער זען.

גייט ייִנגעלע אַרײַן אין שטאָט, ערשט עס איז אַ שטאָט ווי אַלע שטעט, נאָר אַ סאָלדאַט זעט מען אויף אַ רפֿואה ניט. שטעלט ער אָפּ איינעם אין גאַס און פֿרעגט אים:

— וווּ זענען די סאָלדאַטן?

— דו מיינסט, ייִנגעלע, די זעלנער מיט די רויטע קעלנער?

ענטפֿערט ייִנגעלע:

— נו, זאָל זײַן ווי דו זאָגסט, די זעלנער מיט די רויטע קעלנער, אָבער וווּ זענען זיי?

זאָגט יענער:

— ווער דאַרף זיי?

זאָגט ייִנגעלע:

— דער מלך.

פֿרעגט יענער:

— וועלכער מלך?

פֿרעגט צוריק ייִנגעלע:

— וווינט דאָ גאָרניט דער מלך?

ענטפֿערט יענער:

יאָ, אַ מאָל איז דאָ געווען אַ מלך, האָט דער מלך געהאַט אַ מלכּה, און די מלכּה האָט געהאַט אַ בן־מלך מיט אַ בת־מלכּה, און געוווינט האָבן זיי אַלע אין אַ פּאַלאַץ און געבאָדן זיך אין אַל דאָס גוטס, און דאָס פֿאָלק האָט זיך געבאָדן אין זײַן אייגן בלוט און שווייס. דער מלך איז געריטן און דאָס פֿאָלק האָט געליטן: פֿאַרשטייסטו, ייִנגעלע, אָדער דיר איז שווער צו פֿאַרשטיין?

זאָגט ייִנגעלע:

— פֿאַר וואָס זאָל איך ניט פֿאַרשטיין? אַוודאי פֿאַרשטיי איך. דו מיינסט, אַז דעם מלך איז געווען גוט, און אַלעמען איז געווען שלעכט.

מאַכט יענער:

— עהע! ביסטו דאָך אַ קלוג ייִנגל! קומט דאָך דיר אַ קניפּ אין בעקל!

און ער גיט אים טאַקע אַ קניפּ אין בעקל, און ער רעדט ווײַטער צו אים:

— אָבער זאָג מיר, קלוג ייִנגעלע, וואָס טוסטו דאָ בײַ אונדז אין שטאָט? וואָרעם איך זע דאָך, אַז דו ביסט ניט קיין היגער.

דערציילט אים ייִנגעלע די גאַנצע מעשׂה פֿון זײַן גיין צום מלך אין פּאַלאַץ, וואָס אויף יענער זײַט טײַך, און אַלצדינג וואָס מיט אים האָט זיך אויפֿן וועג געטראָפֿן.

מאַכט יענער:

— יאָ, די מעשׂה איז אַ גאַנץ שיינע, און דאָ אין שטאָט האָט אַ מאָל געמוזט וווינען דער מלך, וועלכן דו זוכסט. אָבער וואָס איז ער דיר, ייִנגעלע, איצטער? אויף וואָס דאַרפֿסטו דעם מלך און אויף וואָס דאַרפֿסטו זײַן פּאַלאַץ מיט אַלץ מיט אַנאַנדער?

ענטפֿערט ייִנגעלע:

— איך האָב דאָך דיר דערציילט! איך וויל דאָרטן אַלצדינג זען און רעדן צום מלך און אויך זאָגן אים, אַז ער טוט שלעכטס צו זײַן פֿאָלק.

— גיט יענער אַ שמייכל און ער זאָגט:

— אָבער איצטער, ייִנגעלע, טוט ער אונדז גאָר קיין שלעכטס ניט. ניט מיר הערן אים, ניט מיר זעען אים. קיינער ווייסט גאָר ניט, אַז דאָ געפֿינט זיך גאָר אַ מלך. איך האָב אויך ניט געוווּסט, נאָר דו האָסט מיר געפֿרעגט, האָב איך זיך דערמאָנט.

פֿרעגט ייִנגעלע:

— אָבער וווּ איז ער אַהינגעקומען, דער מלך מיט זײַן פּאַלאַץ מיט אַלץ מיט אַנאַנדער? אין דר’ערד אײַנגעזונקען?

— ניין, ענטפֿערט יענער, — ניט אין דר׳ערד אײַנגעזונקען. דאָ איז נאָך קיין מאָל קיין ערד־ציטערניש ניט געווען. דער מלך מיט זײַן פּאַלאַץ מיט אַלץ מיט אַנאַנדער געפֿינט זיך נאָך הינטער דער שטאָט אויפֿן באַרג. דער פּאַלאַץ שטייט נאָך אויפֿן זעלבן באַרג, וווּ ער איז אַלע מאָל געשטאַנען. נאָר קיינער קען ניט צוקומען צו אים, און מען וויל גאָרניט צוקומען אַהין, ווײַל קיינעם אַרט ניט, וואָס דאָרטן טוט זיך, קיינעם ווילט זיך גאָרניט וויסן.

— און פֿאַר וואָס קען מען אַהין ניט צוקומען? — פֿרעגט ייִנגעלע.

— ווײַלע, — ענטפֿערט יענער, — דער גאַנצער באַרג מיטן פּאַלאַץ וואָס שטייט אויף אים איז מיט שפּינוועבס פֿאַרצויגן געוואָרן, אָבער ניט אַזאַ שפּינוועבס, וואָס דו זעסט אומעטום, ניט אַ שפּינוועבס, וואָס מיט אַ בלאָז פֿון מויל קען מען אים צערײַסן. עס איז אַ שפּינוועבס, וואָס איז שטאַרקער פֿון דראָט און פֿון אײַזן. אָט אַזאַ שפּינוועבס איז דאָס פֿאַרצויגן אַרום דעם באַרג מיטן פּאַלאַץ מיט אַלץ מיט אַנאַנדער.

— און דער מלך מיט דער מלכּה מיט דעם בן־מלך מיט דער בת־מלכּה? — גיט ייִנגעלע אַ פֿרעג.

— אַלע דאָרטן, אין דעם פּאַלאַץ, מיט אַלע זייערע גענעראַלן און מיניסטאָרן, אַלע זענען דאָרטן געבליבן. קיינער הערט פֿון זיי ניט, קיינער ווייסט פֿון זיי ניט.

— אַ! זאָגט ייִנגעלע, — איך וואָלט וועלן גיין אַהין אַ קוק טאָן!

מאַכט יענער:

— אָבער איך האָב דאָך דיר געזאָגט, ייִנגעלע, אַז מען קען אַהין ניט צוקומען! עס איז פֿאַרצויגן מיט אַ שפּינוועבס, וואָס איז שטאַרקער פֿון דראָט און פֿון אײַזן.

זאָגט ייִנגעלע:

— דאָס איז גאָרנישט. איך האָב אַ רינגעלע. מײַן רינגעלע, האָב איך דאָך דיר דערציילט, טוט וווּנדער. עס עפֿנט פֿאַר מיר טיר און טויערן, צעברעכט אַלע מויערן.

מאַכט יענער:

— אָבער וואָס טויג דיר אַלץ דער פּאַלאַץ?

זאָגט ייִנגעלע:

— אַז איך בין שוין אַזוי ווײַט געגאַנגען, פֿאַר וואָס זאָל איך אויף אים כאָטש ניט אַ קוק טאָן? און פֿאַר איין גאַנג טאַקע פֿאַר וואָס אויך אינעווייניק ניט אַרײַנגיין?

זאָגט יענער:

— ווער ווייסט, צי זיי לעבן דאָרטן, ווײַל ס׳איז שוין אַזוי לאַנג די געשיכטע.

ייִנגעלע האָט זיך פֿאַרטראַכט אויף אַ ווײַלע, און דערנאָך האָט ער אַ פֿרעג געטאָן בײַ יענעם:

— אָבער דער באַרג מיטן פּאַלאַץ שטייט דאָך?

— אַוודאי שטייט, — האָט יענער געענטפֿערט, — איך האָב דאָך דיר געזאָגט.

— נו, אויב אַזוי, וועל איך צוגיין אַ קוק טאָן, — האָט ייִנגעלע געזאָגט, און איז אַוועק.

ער איז געקומען הינטער דער שטאָט, האָט ער דערזען טאַקע דעם באַרג, און אויפֿן באַרג איז געשטאַנען דער פּאַלאַץ, און אַלץ איז געווען פֿאַרצויגן מיט שפּינוועבס, ווי מיט אַ פּאַנצער. ניט קיין געוויינטלעך שפּינוועבס, נאָר ווי פֿון אײַזערנע פֿעדעם געשפּונען, אַזוי ווי יענער האָט אים טאַקע געזאָגט.

ייִנגעלע האָט שוין געוואָלט נעמען זײַן רינגעלע און אַדורכברעכן דאָס שפּינוועבס און אַרויפֿגיין אויפֿן באַרג און גיין ווײַטער, אין פּאַלאַץ אַרײַן. אָבער אַ האַנט האָט אים אָנגערירט, און ייִנגעלע — האָט זיך אויפֿגעכאַפּט.

ער גיט אַ קוק, ווער דאָס איז. ערשט זײַן מאַמע שטייט ווי אַלע מאָל איבער זײַן בעטל און רעדט צו אים:

— שטיי אויף, מײַן קינד! וואָס האָט זיך דיר געחלומט?

ייִנגעלע האָט איר אַלצדינג דערציילט.

אַ חלום אַרויס, אַ חלום אַרײַן,

מער וועט ניט זײַן;

אַ חלום אַרײַן, אַ חלום אַרויס,

די מעשׂה איז שוין אויס.