שלום־עליכמס קול — 100 יאָר נאָך זײַן פּטירה

Sholem Aleichem's Voice ־ 100 Years After His Death

פֿאַראַכטאָגן איז אויסגעפֿאַלן 100 יאָר זינט דער פּטירה פֿונעם באַליבטן ייִדישן שרײַבער שלום־עליכם אין ניו־יאָרק. ווי ער האָט אַליין געבעטן אין זײַן צוואה, וועלן זונטיק, דעם טאָג פֿון זײַן יאָרצײַט, זיך פֿאַרזאַמלען גרופּעס ייִדן איבער דער גאָרער וועלט, כּדי צו לייענען פֿון זײַנע ווערק און אָפּגעבן כּבֿוד זײַן אָנדענק. פֿאַרשטייט זיך, אַז די יערלעכע צערעמאָניעס און פֿאָרלייענונגען זענען הײַנט אַ סך ווייניקער אין צאָל און קלענער אין פֿאַרנעם ווי זיי זענען אַמאָל געווען. דער פֿאַקט, אָבער, אַז די פּראָגראַמען גייען אָן ווײַטער איבער דער גאָרער וועלט, יאָר אײַן יאָר אויס, ניט געקוקט אויף די אַלע שטרויכלונגען פֿון דער געשיכטע, זאָגט עדות, וויפֿל די ייִדישע פֿאָלקס־מאַסן האָבן שלום־עליכמען ליב געהאַט און ווי אַזוי מע פֿאַרגעסט אים ניט, אַפֿילו 100 יאָר נאָך זײַן טויט.

אויב מע בלעטערט דורך די אַרכיוון אין די ביבליאָטעקן, קען מען געפֿינען אומצאָליקע אָביעקטן, פֿאַרבונדן מיט שלום־עליכמען, אַרײַגערעכנט זײַנע פּערזענלעכע בריוו, מאַנוסקריפּטן און אַפֿילו די פֿעדער און טינטער, מיט וועלכע ער האָט געשריבן. מע דאַרף, אָבער, אין ערגעץ ניט פֿאָרן, כּדי צו געניסן פֿון די אוניקאַלע רעקאָרדירונגען, וואָס זענען פֿאַרבונדן מיטן לעבן און שאַפֿן פֿונעם באַליבטן ייִדישן קלאַסיקער. אָט זענען אַ ריי אינטערעסאַנטע רעקאָרדירונגען און פֿילמען, וואָס מע קען דערפֿילן, ווי גרויס איז געווען די ליבע, וואָס דאָס ייִדישע פֿאָלק האָט פֿאַר אים געהאַט.

שלום־עליכמס שטימע:

הײַנט קען מען געפֿינען אומצאָליקע קלאַנג־רעקאָרדירונגען פֿון אַלע אַקטועלע באַקאַנטע פּערזענלעכקייטן. מיט 100 יאָר צוריק, אין 1915, אָבער, האָט די רעקאָרדיר־אינדוסטריע נאָך געהאַלטן בײַם געבוירן ווערן, און צוליב דעם זענען די רעקאָרדירונגען פֿון דעמאָלטיקע פּערזענלעכקייטן געווען גאַנץ זעלטן. שלום־עליכם, שוין מסוכּן־קראַנק אויף טובערקולאָז און שטרעבנדיק צו געפֿינען אופֿנים צו שאַפֿן געלט אויפֿצוצאָלן זײַנע מעדיצינישע הוצאות, האָט געמאַכט אַ פּראָבע אין אַ רעקאָרדיר־סטודיאָ צו זען, אויב עס לוינט זיך פֿאַר דער פֿירמע צו מאַכן פּלאַטעס פֿון אים, אין וועלכע ער לייענט פֿאָר זײַנע מעשׂיות אויף אַ קול. קיין פּלאַטעס האָט מען, ליידער, ניט אַרויסגעגעבן, אָבער עס זענען אונדז יאָ פֿאַרבליבן צוויי קורצע אויסצוגן, אין וועלכע ער לייענט פֿאָר פֿון זײַנע ווערק.

אָט קענט איר הערן אַן אויסצוג פֿון „ווען איך בין ראָטשילד‟:

און „אַ פֿריילעכער יום־טובֿ‟:

כּמעט יעדן ייִדישן אַקטיאָר איז בעת זײַן קאַריערע אויסגעקומען צו שפּילן אַ ראָלע אין שלום־עליכמס אַ פּיעסע צי דערציילונג. די דערציילונגען און מאָנאָלאָגן פֿון שלום־עליכם זענען צווישן די סאַמע־פֿאַרשפּרייטסטע ייִדישע רעקאָרדירונגען און מע קען נאָך אַלץ געפֿינען אַ סך פּלאַטעס, טאַשמעס און קאָמפּאַקט־דיקסן, אין וועלכע באַקאַנטע ייִדישע אַקטיאָרן לייענען פֿאָר זײַנע ווערק. אויף „יו־טוב‟ געפֿינט מען צווישן אַנדערע, די פֿאָלגנדיקע:

אָט איז אַן אַנאַמירטער פֿילם פֿון „טעאַטער אין כּתרילעווקע‟. אַלע ראָלעס ווערן מײַסטעריש געשפּילט דורכן אַקטיאָר רפֿאל גאָלדוואַסער, וועלכער פֿירט אָן מיטן „לופֿט־טעאַטער‟ אין שטראַסבורג.

אָט לייענט פֿאָר דער אַקטיאָר שמואל רודענסקי די דערציילונג „אַלט־נײַ כּתרילעווקע‟, צוזאַמען מיט דער משפּחה בערנשטיין.

אָט איז אַ רעקאָרדירונג, אין וועלכער דער באַקאַנטער ייִדישער אַקטיאָר שמואל עצמון לייענט פֿאָר גאַנץ „טבֿיה דער מילכיקער‟:

https://archive.org/details/251SholemAleichemKatontiIAmUnworthy.ReadByShmuelAtzmon_201312

דער קלאַנג־אַרכיוו פֿונעם „ייִדישן ביכער־צענטער‟ אין אַמהערסט, מאַסאַטשוסעטס פֿאַרמאָגט אויך אַ פּאָר אינטערעסאַנטע רעקאָרדירונגען וועגן שלום־עליכם. אָט קענט איר הערן אַן ענפֿנטלעכע פּראָגראַם, וואָס מע האָט געהאַלטן דעם 5טן דעצעמבער 1959, לכּבֿוד דעם 100סטן געבורטסטאָג פֿונעם גרויסן שרײַבער.

אָט איז אַ רעקאָרדירונג פֿונעם 11טן דעצעמבער 1976, אין וועלכער די „ייִדישע פֿאָלקס־ביבליאָטעק אין מאָנטרעאַל‟ מערקט אָפּ 60 יאָר נאָך דער פּטירה פֿון שלום־עליכם.

און צום סוף, קענט איר הערן אַ רעפֿעראַט, וואָס דער פּראָפֿעסאָר ד׳׳ר איטשע גאָלדבערג ז׳׳ל, האָט געהאַלטן דעם 10טן מאַרץ 1980 וועגן דעם הומאָר פֿון שלום־עליכם.