די תּפֿילין פֿונעם עלטער־זיידן

My Great-Grandfather's Tefillen

פֿון איליין ראָזענבערג מילער

SCROLL DOWN FOR ENGLISH

---

דער טאַטע איז געבוירן געוואָרן אינעם פּוילישן שטעטל אילענעוו אין 1920. ער איז געווען דער עלטסטער פֿון זיבן קינדער. אין 1933 האָט מען געפּראַוועט זײַן ווערן אַ בר־מיצווה אין דער אילענעווער שיל וווּ מע האָט אים געשאָנקען די תּפֿילין וואָס זײַן זיידע פֿון מאַמעס צד האָט געהאַט באַקומען צו זײַן אייגענער בר־מיצווה אין 1873. זײַן מומע האָט אים אויסגענייט אַ זײַדן תּפֿילין־זעקל.

אויפֿן טאָג פֿון דער בר־מיצווה פֿײַערונג האָט זײַן טאַטע געמוזט גיין אַרבעטן (ס׳איז געווען אַ מאַרקטאָג). האָט זײַן זיידע אים באַגלייט אין שיל.

„אַ שׂימחה איז אויך געווען?‟ האָב איך דעם טאַטן געפֿרעגט. מיט אַ שמייכל האָט ער געענטפֿערט: „דער זיידע האָט מיטגעבראַכט אַ פֿלאַש בראָנפֿן מיט עטלעכע בייגעלעך.‟

אין אָקטאָבער 1939 איז דער טאַטע, זײַנע טאַטע־מאַמע און שוועסטער־ברידער אַנטלאָפֿן פֿון די דײַטשן קיין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. זײַנע באָבע־זיידע האָבן געזאָגט אַז זיי זענען שוין צו אַלט דורכצומאַכן אַזאַ לאַנגן וועג, זענען זיי געבליבן אין אילענעוו, און די מומע — מיט זיי, כּדי זיי צו העלפֿן מיטן טאָגטעגלעכן לעבן.

ווען מיר זענען אַוועק האָבן זיי געפֿאָכעט אַ זײַ־געזונט ביז מיר האָבן זיי שוין מער נישט געזען,‟ האָט דער טאַטע געזאָגט.

במשך פֿון דער מלחמה האָט דער טאַטע אַלע טאָג געלייגט תּפֿילין און מתפּלל געווען אַז דער אייבערשטער זאָל אים און דער משפּחה העלפֿן איבערלעבן די ביטערע צײַטן. אין 1946 האָבן זיי פֿאַרלאָזט דעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. נאָכן אומקערן זיך קיין פּוילן האָבן זיי זיך דערוווּסט אַז באָבע־זיידע זענען אויסגעגאַנגען פֿון הונגער אין אילענעוו און די מומע איז דעפּאָרטירט געוואָרן קיין בעלזעץ.

My Great-Grandfather’s Tefillen

by Elaine Rosenberg Miller

My father was born in the small southeastern Polish village of Ulanow (Yiddish: Ilenev) in 1920. He was the eldest of six siblings.

He was bar mitzvahed in Uanow’s schul in 1933 where he was given his maternal grandfather’s 1873 bar mitzvah tefillin. His aunt sewed and embroidered a new velvet bag to protect them.

 

His father was at work (it was market day) so he was accompanied to his bar mitzvah by his grandfather.

“Was there a party?” I asked.

 

My father smiled and said, “My grandfather brought a bottle of whiskey and some pretzels.”

In October, 1939 my father, his parents and his siblings fled east towards the Soviet Union to escape the advancing German army. His grandparents felt that they were too old to survive the trip. His aunt stayed behind to assist them.

“They waved at us until we could no longer see them,” he said.

During the war, my father wore these tfillin every weekday and prayed that Hashem would help him and his family survive.

They left the Soviet Union in 1946.

When they arrived back in Poland they learned that his grandparents had died of starvation in Ulanow and his aunt was deported to Belzec.