מײַן באַליבטסטע ירושה־זאַך: אַ יאַפּאַנישער טישזייגער

Favorite Heirloom: A Japanese Desk Clock

פֿון טבֿיה לעוויט

מיט עטלעכע חדשים צוריק האָבן מיר געבעטן אונדזערע לייענער — סײַ פֿונעם ייִדישן פֿאָרווערטס, סײַ פֿונעם ענגלישן — איר זאָלט אונדז צושיקן אַ פֿאָטאָגראַפֿיע און באַשרײַבונג פֿון אײַער באַליבטסטער ירושה־זאַך. דער אָפּרוף איז געווען אַן ענטוזיאַסטישער. אָנהייבנדיק די ערשטע וואָך אין מײַ, דעם חודש געווידמעט דער ייִדישער אַמעריקאַנער קולטור־ירושה, שטעלן מיר יעדן טאָג אַרויף איינע פֿון די ירושה־מעשׂיות.

דורך די אַלע חפֿצים וועט איר זיך אַ ביסל דערוויסן וועגן די אינטערעסאַנטע משפּחה־געשיכטעס פֿון אונדזערע לייענער, און במילא זיך באַקענען מיט געוויסע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער קולטור־געשיכטע פֿון אַ מער פּערזענלעכן קוקווינקל.

אַ יאַפּאַנישער טישזייגער

פֿון טבֿיה לעוויט (סאַנטאַ־מאָניקע, קאַליפֿאָרניע)

דער יאַפּאַנישער טישזייגער מיט אַ קליינעם קאַמין וואָס מע קען אָנצינדן, האָב איך באַקומען בירושה אין 1981 פֿון מײַן זיידן פֿון דער מאַמענס צד, לייזער ראָטענבערג, וואָס איז געבוירן געוואָרן אין לאָשיצע, פּוילן, אין 1892.

לייזער האָט געהאַט דרײַ שוועסטער. זײַן טאַטע איז געשטאָרבן אין 1905 און די מאַמע איז אַוועק קיין ביאַליסטאָק וווּ זי האָט געעפֿנט אַ כּל־בו־געשעפֿט. אין ביאַליסטאָק האָט לייזער געטראָפֿן זײַן צוקונפֿטדיקע כּלה, עטל־פּערל סערלין פֿונעם שטעטל יאַלעווקע, איינס פֿון צען קינדער. מע זאָגט אַז לייזער האָט אונטערגעשטיצט די משפּחה דורכן אַריבערשמוגלען סחורה איבער דער פּויליש־רוסישער גרענעץ.

אין 1921 איז לייזער אַוועק אין דער גאָלדענער מדינה און זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק. אין 1926 זענען אָנגעקומען זײַן פֿרוי און צוויי טעכטער. ער האָט געעפֿנט אַ פֿאַבריק פֿון שאָקאָלאַד־סירעפּ, Diamond Brand Syrup, וואָס איז געוואָרן אַ גרויס געשעפֿט אין בראָנקס. ער איז אויך געווען אַקטיוו אין זײַן לאַנדסמאַנשאַפֿט, דער „לאָשיצער חסד־געזעלשאַפֿט‟, וואָס האָט פֿינאַנציעל אַרויסגעהאָלפֿן די נײַערע אימיגראַנטן פֿון זײַן שטעטל.

אין 1964, אויפֿן 50סטן יובֿל פֿון דער לאַנדסמאַנשאַפֿט, האָבן אירע מיטגלידער באַמערקט אַז צוליב דעם וואָס די רעגירונג האָט איצט פֿינאַנציעל געשטיצט די אָרעמע אימיגראַנטן האָט די לאַנדסמאַנשאַפֿט זיי שוין מער נישט געדאַרפֿט העלפֿן זיי האָבן אָבער נישט געוווּסט וואָס צו טאָן מיטן די איבערגעבליבענע פֿאָנדן. האָט מען באַשלאָסן צו שליסן די אָרגאַניזאַציע מיט אַ וועטשערע און דאָרט האָט מען אויסגעטיילט יעדן מיטגליד אַן אָנדענקזאַך וואָס זיי האָבן געהאַלטן פֿאַר חשובֿ: אַ יאַפּאַנישן טישזייגער.

בײַ מיר רעפּרעזענטירט דער זייגער דעם כּוח, מוט און איבערגעגעבנקייט פֿון מײַנע אָבֿות, וואָס האָבן פֿאַרלאָזט זייער היימלאַנד, געקומען קיין אַמעריקע און אָנגעהויבן אויף ס׳נײַ.

---

By reading about these family treasures, you will discover some of the fascinating family histories of our readers, as well as their Jewish cultural context from a personal perspective.

If you can read some Yiddish, try reading the Yiddish passage above, which comes with a special feature: every time you click on a word, the English translation appears!

---

Japanese Desk Clock

by Todd P. Leavitt (Santa Monica, CA)

This Japanese-made desk clock with a “fireplace” that can be manually illuminated was bequeathed to me in 1981 by my maternal grandfather, Louis (Leiser) Ruttenberg, who was born in Losice (Loshitse), Poland in 1892.

Leiser had three sisters. His father died in 1905 and his mother took the family to Bialystok where she opened a general store. It was in Bialystok that Leiser met his wife-to-be, Ethel (Perla) Serlin of Jalowka, who was one of ten children. Family lore suggests that he helped support the family by smuggling goods across the Polish-Russian border.

In 1921, Leiser immigrated to the goldene medine and settled in New York. In 1926, his wife and two daughters joined him. His chocolate syrup company, Diamond Brand Syrup, became a major business in the Bronx. He was also active in his landsmanshaft, The Loshitzer Benevolent Society, which helped provide for the needs of newer immigrants.

By 1964, the year of the Society’s 50th Anniversary, the members realized that because governmental social service agencies now served the health and welfare needs of the community, their financial assistance to fellow members was no longer necessary. But they didn‘t know what to do with the balance of money in the treasury. They decided to hold a final dinner and provide each member with what they believed was a meaningful memento: the Japanese desk clock. For me, the clock represents the strength, courage and dedication of my ancestors to make their way to a new land and a new life.