100סטן נומער „טעם־טעם‟

100th Issue of Tam Tam

פֿון דזשאָרדין קוציק

נאַטאַליע קריניצקאַ איז געבוירן געוואָרן אין פּוילן און אַרבעט בײַם „פּאַריזער ייִדיש־צענטער‟ זינט 2000. זי האָט געלערנט ייִדיש־קורסן אין פּאַריז, ווילנע און פּוילן און פֿאָרשט אויס די ייִדישע ליטעראַטור. אַ מומחה איעם געביט פֿון דעם, ווי אַזוי די פּויליש־ייִדישע באַציִונגען ווערן אָפּגעשפּיגלט אין ביידע ליטעראַטורן, האָט זי אויך רעדאַקטירט אַ זאַמלונג לידער פֿון מרים אולינאָווער, וואָס דער „פּאַריזער ייִדיש־צענטער‟ האָט אַרויסגעלאָזט אין 2003.

---

נאַטאַליע קריניצקאַ, די רעדאַקטאָרשע פֿונעם „טעם־טעם‟ דערקלערט אינעם פֿאָלגנדיקן אינטערוויו מיטן „ווײַטער‟, די צילן און אויפֿגאַבעס פֿון דער פּובליקאַציע און פֿאַר וואָס מע וויל לערנען סטודענטן ווי אַזוי צו רעדן וועגן סעקס אויף ייִדיש.

וואָס איז דער ציל הײַנט פֿונעם „טעם־טעם‟?

אונדזער גאַנצע „פֿילאָסאָפֿיע‟ שטעקט שוין אינעם טיטל: דער ייִדישער „טעם־טעם‟ איז אַ קאָמוניקאַציע־מיטל (ווי אַ מין „טאַמטאַם‟־פּויק טאַקע) מיט אַ ייִדישן טעם (דערפֿאַר שרײַבט מען עס מיט אַן “ע”, אָבער מע רעדט עס אַרויס מיט אַ „פּתח־אַלף‟). דער ציל איז צו געבן ייִדיש־לערנערס פֿון דער גאַנצער וועלט אינטערעסאַנטע, הײַנט־צײַטיקע לייען־מאַטעריאַלן צוגעפּאַסט פֿאַר פֿאַרשיידענע מדרגות, פֿון אָנהייבער ביז אַוואַנסירטע. אַזוי ווי דער גאַנצער „פּאַריזער ייִדיש־צענטער‟, זענען מיר וועלטלעך און אומפּאָליטיש. אינעם „טעם־טעם‟ קען מען געפֿינען אַרטיקלען, ליטעראַרישע טעקסטן פֿון אַ מאָל און הײַנט, גלאָסאַרן און שפּילן — דאָס אַלץ מיט דערקלערונגען פֿון שווערע ווערטער אויף פֿראַנצייזיש און ענגליש. פֿאַר די, וואָס קענען נאָך ניט לייענען דעם „פֿאָרווערטס‟, דינען מיר אויך ווי אַן אינפֿאָרמאַציע־בלעטל וועגן דעם, וואָס עס טוט זיך אויף דער ייִדיש־וועלט: מיר דרוקן אָפּ נײַעס פֿונעם „פּאַריזער ייִדיש־צענטער‟ און באַריכטן פֿון אַ סך לענדער, צעגעשיקטע דורך אונדזערע קאָרעספּאָנדענטן אין אויסלאַנד (זײַט וויסן, אַז יעדער לייענער קען אויך ווערן אַ קאָרעספּאָנדענט). דאָס וויכטיקסטע פֿאַר אונדז איז, אַז דער „טעם־טעם‟ זאָל האָבן אַ גוטע שפּראַך־מדרגה. דערפֿאַר ווערן אַלע מאַטעריאַלן — אי די אָנגעשריבענע דורך די רעדאַקציע־מיטגלידער, אי די צוגעקומענע פֿון דרויסן, איבערגעקוקט דורך אונדזער שפּראַך־משגיח, יצחק ניבאָרסקי, וואָס איז אויך דער „גײַסטיקער טאַטע‟ פֿונעם „טעם־טעם‟.

ווער לייענט הײַנט דעם „טעם־טעם‟? וויפֿל מענטשן און אין וועלכע לענדער?

די „טעם־טעם‟־לייענערס זענען, דער עיקר, ייִדיש־לערנערס פֿון דער גאַנצער וועלט, פֿון פֿאַרשיידענעם עלטער און אויף פֿאַרשיידענע שפּראַך־מדרגות. אַנדערע לייענערס זענען ייִדיש־לערערס, וואָס זוכן מאַטעריאַלן פֿאַר זייערע לעקציעס אָדער סתּם ייִדיש־ליבהאָבערס, וואָס ווילן לייענען עפּעס נײַס און בלײַבן אין קאָנטאַקט מיט ייִדישיסטן פֿון אַנדערע לענדער.

די ווערסיע אויף פּאַפּיר פֿאַרקויפֿן מיר אינעם „פּאַריזער ייִדיש־צענטער‟, דער עיקר, די היגע סטודענטן פֿון ייִדיש־קורסן, דהײַנו איבער הונדערט מענטשן, ווי אויך באַזוכער פֿון פֿראַנקרײַך און פֿון אויסלאַנד. אַחוץ דעם האָבן מיר אַ רשימה מיט צוויי הונדערט אַדרעסן פֿון אַבאָנענטן, יחידים און אינסטיטוציעס (ביבליאָטעקן, ייִדיש־געזעלשאַפֿטן, אוניווערסיטעטן). זיי וווינען אין אַלע עקן אייראָפּע, פֿון שפּאַניע ביז רוסלאַנד און פֿון שוועדן ביז איטאַליע, ווי אויך אַנדערשוווּ אין דער וועלט, דער עיקר, אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן און ישׂראל, אָבער אויך אין אויסטראַליע, יאַפּאַן און דרום־אַפֿריקע. עטלעכע לערערס פֿון ייִדיש־לעקציעס אַבאָנירן צו צען נומערן „טעם־טעם‟ פֿאַר זייערע תּלמידים (אויף דעם איז דאָ אַ באַזונדער גינציקער פּרײַז). מענטשן פֿון דער גאַנצער וועלט לייענען אויך דעם „טעם־טעם‟ אויף דער אינטערנעץ — דאָס איז אין גאַנצן אומזיסט.

ווי אַזוי האָבן די אומשטענדן זיך געביטן אין די לעצטע 20 יאָר? צי איז געוואַקסן דער אינטערעס צו דער אויסגאַבע?

מיט די יאָרן איז דער „טעם־טעם‟ געוואָרן וואָס מער אינטערנאַציאָנאַל. צו די פֿראַנצייזישע פֿוסנאָטעס האָבן מיר צוגעגעבן ענגלישע. זשיל ראָזיע, דער פֿריִערדיקער דירעקטאָר פֿונעם „פּאַריזער ייִדיש־צענטער‟, וואָס האָט אויך אַ געוויסע צײַט געאַרבעט איבער דעם גראַפֿישן אויסשטעל פֿונעם זשורנאַל, האָט געהאַט דעם אײַנפֿאַל צו שטעלן אַלע „טעם־טעם‟־נומערן אויף דער אינטערנעץ, זיי זאָלן זײַן צוגענגלעך פֿאַר אַלעמען. אַזוי אַרום איז דאָ וואָס מער לייענערס פֿון ווײַטע מקומות. אויך דער פֿאָרמאַט פֿונעם „טעם־טעם‟ האָט זיך שטאַרק אַנטוויקלט: פֿון אַ שוואַרץ־ווײַס־בלעטל פֿון פֿיר זײַטן מיט קליינע צייכענונגען איז געוואָרן פֿריִער אַ ביולעטין פֿון אַכט זײַטן מיט צוויי קאָלירן, און איצט, צום 100סטן נומער, אַ דאַנק דעם נײַעם אויסשטעל פֿון טל חבֿר־כיבאָווסקי, אַ קאָלירפֿולער זשורנאַל מיט אַ סך בילדער און קונציקע גראַפֿישע אײַנפֿאַלן. מיר האָפֿן, אַז דער נײַער פֿאָרמאַט וועט געפֿעלן ווערן אונדזערע לייענערס און צוציִען פֿרישע ייִדיש־לערנערס.

פֿאַר וואָס האָט מען אויסגעקליבן דווקא פּרצן און סעקס ווי די טעמעס פֿאַרן יובֿל־נומער?

די טעמע „פּרץ‟ איז געקומען גאַנץ נאַטירלעך צוליב דעם 100סטן יאָרצײַט פֿון דעם „טאַטן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור‟. די טעמע „סעקס‟ האָט זיך באַוויזן גאַנץ אומדערוואַרט: איין טאָג האָבן צוויי יונגע מיטאַרבעטערינס פֿונעם „טעם־טעם‟ געשטעלט די פֿראַגע: „פֿאַר וואָס שרײַבט מען קיין מאָל ניט וועגן סעקס?‟ נו, טאַקע, פֿאַר וואָס ניט? דערצו איז דאָך זומער, און אַלע פּאָפּולערע זשורנאַלן שרײַבן וועגן סעקס, זאָלן אויך ייִדיש־לערנערס, ליגנדיק בײַם ברעג ים אויף אַ פּלאַזשע, זיך פֿאַרווײַלן מיט דער דאָזיקער טעמע אויף מאַמע־לשון! בפֿרט אַז מע געפֿינט זי ניט זייער אָפֿט אין דער ייִדישער ליטעראַטור און ייִדיש־לערנביכער. אַ סך תּלמידים און אַפֿילו מענטשן, וואָס קענען די שפּראַך פֿון דער היים, מיינען, אַז אויף ייִדיש האָט מען קיין מאָל ניט גערעדט וועגן אַזעלכע זאַכן. האָבן מיר (ווי אַן ערנסטער דידאַקטישער זשורנאַל) געוואָלט ווײַזן, אַז אין ייִדיש איז שוין לאַנג דאָ אי אַ געהעריקער וואָקאַבולאַר צו רעדן וועגן אַלץ, אי ניט ווינציק לייען־מאַטעריאַל, ווי שפּריכווערטער און „פֿעטע‟ וויצן, וווּ מע שפּילט זיך אַפֿילו מיט טײַטשן פֿון הייליקע פּסוקים. עס איז דאָ אויך אַ פֿאַרבינדונג צווישן ביידע טעמעס פֿונעם הונדערטסטן נומער: פּרץ אַליין האָט פֿון מאָל צו מאָל געניצט אַ פּיקאַנטן אויסדרוק אין זײַנע ליטעראַרישע ווערק, און מיר דרוקן אַ הײַנטצײַטיקע „סעקסועלע‟ פּאַראָדיע פֿון אַ פֿראַגמענט פֿון זײַן פּאָעמע „מאָניש‟.  

וואָס זענען די פּלענער פֿאַרן זשורנאַל אין דער צוקונפֿט? צי האָט מען בדעה צו שאַפֿן ניט בלויז אַרטיקלען, נאָר אויך פֿילמען און אַזוי ווײַטער?

אונדזער ציל איז זיך כּסדר צו באַנײַען, כּדי צו געפֿינען אופֿנים צוצוקומען צו אַזוי פֿיל ייִדיש־לערנערס ווי מעגלעך, זיי צו געבן פֿאַרכאַפּנדיקע און ניצלעכע לערן־ און לייען־ מאַטעריאַלן פֿון אַ גוטער קוואַליטעט. מיר וואָלטן טאַקע געוואָלט אַנטוויקלען — אַזוי ווי דער „פֿאָרווערטס‟ טוט עס שוין לאַנג — אונדזער וועבזײַטל און שטעלן דאָרטן צוגאָב־מאַטעריאַלן, אַרײַנגערעכנט קלאַנג־ און, פֿאַר וואָס ניט, ווידעאָ־רעקאָרדירונגען. אויף דעם דאַרפֿן מיר אויך אַן ענגערע מיטהילף מיט אַלע אונדזערע מיטאַרבעטער און לייענערס — שיקט אונדז אײַערע מיינונגען וועגן דעם „טעם־טעם‟, אײַערע פֿאָרלייגן, אייגענע אַרטיקלען און שאַפֿונגען!