די פֿאָן פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור

The Flag of Yiddish Language and Culture

פֿון שעבעשטיען פֿיומעיִ

שעבעשטיען פֿיומעיִ איז געבוירן געוואָרן אין 1992 אין בודאַפּעשט און וווינט הײַנט אין ווין, וווּ ער אַרבעט פֿאַר אַ דאָרטיקן ייִדישן זשורנאַל און שטודירט קונסט.

---

פֿאָנען זעט מען אױף בראָשורן, פּראָספּעקטן און װעבזײַטלעך אָפֿטמאָל װי אַ סימן פֿון שפּראַך־באַנוץ. זײ העלפֿן צוצוציִען דעם אױפֿמערק, אָדער פּשוט גרינגער צו מאַכן דעם אָפּקלײַב פֿון דער שפּראַך װאָס מען דאַרף. אױף די געצײלטע זײַטלעך, װוּ מען האָט, צװישן די גרױסע װעלט־שפּראַכן װי ענגליש, שפּאַניש, דײַטש, פֿראַנצױזיש, רוסיש, יאַפּאַניש, וכדומה אױך אַן אָפּציע פֿאַר ייִדיש, „װײַזט אָן” אױף דעם געװײנטלעך נאָר אַ גרױ קעסטעלע מיט אַ פֿראַגע־צײכן. צומאָל באַניצט מען פּשוט די ישׂראלדיקע פֿאָן (װאָס שטײט אין אַלגעמײן פֿאַר דער העברעיִשער שפּראַך). און װען מען האָט נאָך העברעיִש װי אַ ברירה, װערט עס אינגאַנצן אַ באַלאַגאַן.

װאָס ווײַטער, אַלץ מער: לאָמיר אַפֿילו ניט דערמאָנען, אַז די ישׂראלדיקע פֿאָן טראָגט די שׂינאה, װאָס די שפּראַך־פּאָליטיק פֿון דער ישׂראלדיקער פּאָליטיק האָט אַרױסגעװיזן צו ייִדיש אין די יאָרן, נאָך אײדער די ציוניסטישע מדינה איז אױפֿגעקומען. דעריבער, קען עס נישט זײַן קײן פּאַסיקער סימבאָל פֿאַר דער ייִדישער שפּראַך; עס װאָלט זיך געשאַפֿן אַ סתּירה, אַן אַנטאַגאָניזם. („רק עבֿריתּ” - האָט אַמאָל אַ ישׂראלדיקער בחור געזאָגט אין פּאָסט־אַמט צו אַ זקנה, אַ נאָר װאָס אָנגעקומענע פֿון ריגע, װען זי האָט געשטעלט אַ פֿראַגע אױף מאַמע־לשון. „אַ ראַק דיר אין קאָפּ”, האָט געענטפֿערט די אַלטיטשקע מיט כּעס.)

איך האָב דערפֿילט, אַז אױך די ייִדישע שפּראַך דאַרף אַן אײגענעם סימן, אַ לאָגאָ, דאָס הייסט: אַ פֿאָן. צוליב פּראַקטישע סיבות, אָבער אױכעט, װײַל אַ פֿאָן קען שטאַרקן, כאָטש סימבאָליש, דעם מצבֿ פֿון דער ייִדישער שפּראַך. אַלע פֿירמעס האָבן הײַנט אַ סימן, אַלע שטאַטן האָבן זײער הערב, אַלע לענדער זײער פֿאָן. הײַנט האָבן אױך שפּראַכן אָן מדינות זײערע פֿאָנען. ראָמאַני, די שפּראַך פֿון די ראָמאַ („ציגײַנער”) האָט, למשל, די ראָמאַ־פֿאָן. פֿאַראַן אױך דער „װערדאַ סטעלאָ” (דער גרינער שטערן) אױף דער פֿאָן פֿון דער קינסטלישער שפּראַך עספּעראַנטאָ.

אַזױ אַרום האָב איך מיט פֿינף יאָר צוריק געמאַכט אַ פֿאָן פֿאַר דער ייִדישער שפּראַך און קולטור. איך האָב געמאַכט די פֿאָן בכּיװן אַזױ, אַז זי זאָל זײַן ענלעך צו דער ישׂראלדיקער פֿאָן. דערפֿאַר איז דער דיזײַן פֿון דער פֿאָן מיט אַ מנורה, װאָס פֿאַרנעמט דאָס אָרט פֿונעם מגן־דוד (יענעם אַנדערן זײער באַװוּסטן סימבאָל פֿאַר ייִדישקײט). אָנשטאָט די צװײ בלױע פּאַסן װײַזט זי צװײ שװאַרצע פּאַסן. אָט די שװאַרצע פּאַסן דערמאָנען אין אַן אָרטאָדאָקסיש־אַשכּניזישן טלית. זײַנע שװאַרצע פּאַסן זײַנען אַ זכר נאָכן חורבן בית־המקדש און פֿונעם ייִדישן גלות. דאָס סימבאָליזירט דעם פֿאַקט, אַז די ייִדישע שפּראַך איז געבױרן געװאָרן און אױסגעװאַקסן אין גלות. הײַנט, מיט פֿינף יאָר שפּעטער, באַניצט מען די ייִדישע פֿאָן אין כּלערלײ מקומות, און זי װערט אַלץ מער באַקאַנט צווישן ייִדן און אױך ניט־ייִדן.

דיִ ייִדישע פֿאָן װערט באַניצט, למשל, פֿון אַזעלכע זײַטן װי interpals.net און 101languages.net. מען קען אַפֿילו קױפֿן אַן אמתע פֿאָן פֿון שטאָף, געמאַכט פֿון פֿאַרשידענע פֿירמעס, װאָס האָבן דערמיט באַשטעטיקט די פֿאָן, װי די פֿאָן פֿון דער ייִדישער שפּראַך. (כ’האָב זיך דאָס דערװוּסט װעגן דעם דורך אַ צופֿאַל, װען איך האָב אַ זוך געטאָן אין „גוגל”). לעצטנס, האָט די סאַמע גרעסטע און סאַמע באַרימסטע אָנלײַן־פּלאַטפֿאָרמע צו לערנען שפּראַכן געגעבן צו װיסן מיט אַ בילד פֿון דער ייִדישער פֿאָן, אַז זײ װעלן אין גיכן שאַפֿן אַ קורס פֿאַר ייִדיש (און אױך אַ קורס פֿאַר העברעיִש). אַפֿילו אױב ס’װעלן דאָ זײַן מענטשן, װאָס דער דיזײַן געפֿעלט זײ נישט, װעלן זײ אױך מוזן אָנערקענען, אַז די ייִדישע פֿאָן לעבט און עקזיסטירט!