לידער לכּבֿוד חנוכּה

Hanukkah Songs

ניט געקוקט אויף דעם, וואָס חנוכּה איז שטענדיק געווען אַ באַליבטער יום־טובֿ בײַ ייִדן, זענען כּמעט אַלע באַקאַנטע חנוכּה־לידער, בפֿרט די אויף ייִדיש, אָנגעשריבן געוואָרן אין אַמעריקע אין די לעצטע 100 יאָר.

דאָס באַקאַנסטע חנוכּה־ליד פֿון זיי אַלע, „איך בין אַ קליינער דריידל‟ איז באַקאַנט אַדאַנק דעם, וואָס עס איז געוואָרן זייער ברייט באַקאַנט אויף ענגליש אין אַמעריקע ווי I Have A Little Dreidel. כאָטש קיינער קען עס ניט באַשטעטיקן אויף זיכער, זעט עס אויס אַז מיכל געלבאַרטס ייִדישן נוסח האָט מען פּשוט געגנבֿעט און פֿאַרוואַנדלט אינעם ענגלישן ליד. די צוויי לידער זענען זייער ענלעך, כאָטש אין געלבערטס ייִדישן אָריגינאַל זינגט דאָס דריידל אַליין וועגן זיך און עס איז געמאַכט פֿון בלײַ. אינעם ענגלישן נוסח מאַכט אַ ייִנגל אַ דריידל פֿון לײם (clay), עפּעס וואָס לייגט זיך ניט בפֿירוש אויפֿן שׂכל אָבער וואָס גראַמט זיך יאָ מיטן ענגלישן play.

אָט קענט איר הערן ווי עס זינגט דער „ייִדישער פֿילהאַרמאָנישער פֿאָלקס־כאָר‟ דאָס ליד אויף אַ קאָנצערט.

vo3sYVSw

און אָט זינגט לאָרי כּהן־סײַמאַן אַ מער טראַדיציאָנעלער נוסח פֿונעם ליד באַגלייט מיט איר קאַפּעליע.

נאָך אַ ייִדיש ליד לכּבֿוד חנוכּה, וואָס איז זייער ברייט באַקאַנט אויף ענגליש (ווי אויך אין ישׂראל אויף העברעיִש) איז „חנוכּה אוי חנוכּה‟. אָט איז אַ פּרעכטיקער נוסח, אין וועלכן טעאָדאָר ביקעל ז׳׳ל זינגט דאָס ליד אויף אַלע דרײַ שפּראַכן.

און אָט איז אַ פֿילם, אין וועלכן ליפּא שמעלצער זינגט דאָס ליד פֿאַר אַן עולם אין זײַן פּאָפּולערן חסידישן סטיל.

איינס פֿון די עלטסטע פּאָפּולערע חנוכּה־לידער, וואָס מע זינגט נאָך ביזן הײַנטיקן טאָג, איז „מי ימלל‟. דאָס ליד איז געוואָרן פּאָפּולער אין אַמעריקע אויף העברעיִש נאָך דעם, וואָס די פֿאָלק־קאַפּעליע The Weavers, בראָש מיט פּיט סיגער, האָט עס רעקאָרדירט אין די 1950ער יאָרן. אָט קענט איר הערן זייער שיינעם נוסח מיט אַ גאָר אַמעריקאַנער טעם:

כאָטש עס איז ניט זייער ברייט באַקאַנט, קען מען דאָס ליד אויך הערן אויף ייִדיש. אָט זינגט לאָרי כּהן־סײַמאַן איר נוסח פֿון „ווער קען דערציילן‟ פֿון איר אַלבאָם „חנוכּה איז פֿריילעך‟.

איינס די שיינסטע ייִדישע לידער וועגן חנוכּה איז דווקא אַ טרויעריקס. מאָריס ראָזענפֿעלדס „אָ איר קליינע ליכטעלעך‟, וואָס ער האָט אָנגעשריבן אינעם אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט, גיט אַ טרויעריקן בליק אויף דער ייִדישער צוקונפֿט און טאַדלט די ייִדן מחמת זיי האָבן ניט קיין מאַכט און ניט קיין לאַנד. דאָס כּמו־ציוניסטיש ליד שיידט זיך אונטער מיט זײַן פּעסימיסטישן טאָן. אָט זינגט לאָרי כּהן־סײַמאַן דאָס ליד.

נאָך אַ שיין ליד איז אַבֿרהם רייזענס „ברך אַתּה זינגט דער טאַטע‟, אין וועלכן אַ ייִד דערמאָנט זיך אין זײַן פֿאָטער בעת ער צינדט אָן די חנוכּה־ליכט. אָט קענט איר הערן זייער אַ שיינעם נוסח געזונגען דורכן Peace of Heart Choir.

אַ סך לעבעדיקער איז משה אוישערס ענערגעטיש ליד לכּבֿוד חנוכּה „דריי דריידעלע‟. דאָס אָפּטימיסטישע ליד, אין וועלכן אוישער מוטיקט די צוהערער זיך צו שטאָלצירן מיט זייער ייִדישן שטאַם, איז ספּעציעל מערקעוודיק, ווען מע דערמאָנט, אַז ער האָט עס אָנגעשריבן און רעקאָרדירט ניט לאַנג נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה. עס זינגען הײַנט אַ סך קלעזמאָרים דאָס ליד אָבער קיינער פֿון זיי קען זיך ניט פֿאַרגלײַכן מיט אוישערס נוסח.

די אַלטע טראַדיציאָנעלע חנוכּה־זמירות און ניגונים ווערן אָפּגעהיט אין דער חסידישער וועלט. אָט קענט איר הערן אַ פּאָר חנוכּה־לידער פֿונעם מונקאַטשער כאָר

אויף ענגליש זענען דאָ אומצאָליקע חנוכּה־לידער. ס׳רובֿ פֿון זיי זענען, ליידער, גאַנץ שוואַך. אַ פּאָר שטעלן מיט זיך אָבער פֿאָר אַ שיינעם סינטעז פֿון די אַמעריקאַנער און ייִדישע קולטורן. דאָס באַקאַנסטע פֿון אַזעלכע לידער, וואָס בינדט צונויף חנוכּה מיטן קלאַנג פֿון די 1960ער יאָרן, איז Light One Candle פֿון „פּיטער, פּאָול און מערי‟. אָט קענט איר זען ווי די גרופּע זינגט דאָס ליד אויף אַ קאָנצערט

וווּדי גאָטרי, דער באַרימטער אַמעריקאַנער פֿאָלק־זינגער, האָט געשריבן צענדליקער לידער אויף ייִדישע טעמעס, צווישן זיי אַ פּאָר וועגן חנוכּה. ס׳רובֿ פֿון די לידער זענען געווען כּמעט אין גאַנצן פֿאַרגעסן געוואָרן ביז „די קלעזמאַטיקס‟ האָבן אַרויסגעלאָזט אַן אַלבאָם אויפֿן סמך פֿון זײַנע חנוכּה־לידער. גאָטרי האָט געהאַט צוויי נאָענטע פֿאַרבינדונגען צו דער ייִדישער ליטעראַטור. ערשטנס איז זײַן שוויגער געווען די פּאָעטעסע עליזה גרינבלאַט, מיט וועמען ער האָט פֿאַרבראַכט אַ סך צײַט. צווייטנס איז זײַן חבֿר און דער מענטש, וואָס האָט פּראָדוצירט אַ סך פֿון זײַנע רעקאָרדירונגען געווען מאָ אַש, דער זון פֿונעם שרײַבער שלום אַש.

אָט קענט איר זען, ווי אַזוי די „קלעזמאַטיקס‟ האָבן פֿאָרגעשטעלט וווּדי גאָטריס ליד „חנוכּה־געלט‟ אויף דער טעלעוויזיע־פּראָגראַם Late Night with Conan O’Brien.

נאָך אַ גאָר טשיקאַווע חנוכּה־ליד פֿון וווּדי גאָטרי איז זײַן באַלאַדע The Many and the Few, וואָס גיט איבער אויף זײַן פֿאָלקישן שטייגער די געשיכטע פֿון חנוכּה. להיפּוך צו ס׳רובֿ חנוכּה־לידער, וואָס מײַדן אויס די עכטע בלוטיקע געשעענישן פֿונעם יום־טובֿ, דערקלערט גאָטרי פּרטימדיק די געשיכטע פֿון די חשמונאָים. טשיקאַווע איז צו באַמערקן, וואָס דער ליבעראַלער זינגער איז דווקא מסכּים אינעם ליד מיט די אַמאָליקע ייִדישע קנאָים. אָט איז גאָטריס נוסח פֿונעם ליד:

און אָט איז ווי „די קלעזמאַטיקס‟ זינגען עס:

מע קען ניט מאַכן קיין רשימה פֿון חנוכּה־לידער אָן צו דערמאָנען פֿלאָרי יאַגאָדאַס Ocho Kandelikas (אַכט ליכטעלעך). אַ ייִד פֿון דער שארית־הפּליטה פֿון באָסניע, שרײַבט זי נײַע „פֿאָלקס־לידער‟ אויף איר מוטערשפּראַך דזשודעזמאָ. דאָס ליד האָט זי אָנגעשריבן אין 1983 און עס איז אין גיכן געוואָרן פֿאַרשפּרייט איבער דער גאָרער וועלט. אָט איז איר נוסח פֿונעם ליד: