אין זאַמד

In the Sand

פֿון איציק קיפּניס

ניט ווײַט פֿון פֿינלאַנד האָט אַ צונג וואַסער זיך געצויגן און איז צום ווײַטן ים געלאָפֿן. בײַ דעם זעלבן ים האָט זיך אַ מאָל אַ זעמדעלע פֿאַרזייט, פֿאַרזייט און אויסגעוואָקסן.

יאָרן האָבן זיך געציילט אין די טויזנטער, און דער זאַמד האָט זיך צעוואָקסן אויף מײַלן, אַזוי לאַנג, אַזוי ברייט ביז דער זאַמד האָט זיך אויך צעוואָקסן אין אַ ים: אַ ים, אַ זאַמד־ים. איין מאָל, אין אַ שטילער שעה, צווישן זיך גענומען פֿאַרברענגען, און זיך גענומען אַפֿילו ברוטשקען איינס מיטן אַנדערן: קען די וואַסער דעם זאַמד ניט פֿאַרגיסן, און ס’קען דער זאַמד די וואַסער ניט פֿאַרשיטן… און דער ווינט דרייט זיך, רוט ניט אײַן און רייצט איינעם אויף דעם צווייטן.

אָט העלפֿט ער דעם, אָט העלפֿט ער יענעם, אָבער אַזוי ווי ס׳קומט פֿון דעם סײַ ווי גאָרניט אַרויס, פֿירן ביידע ימען צווישן זיך אַזאַ שמועס:

— טאָ וואָס פֿאָרט קענען מיר טאָן, ווען ס׳ווערט אונדז אומעטיק?

און ס׳איז בײַ זיי געבליבן:

„באַרימער וועלן אַ מאָל אַהער פֿאַרבלאָנדזשען, דאַרף מען זיך מיט זיי פּאַמעלעך אַ שפּיל טאָן‟.

שטייט אַ דאָרף אַרום דעם אויסגוס, שטייט שוין יאָרן לאַנג, די ווײַבער פֿלעכטן דאָרט נעצן, די יונגע לײַטלעך פּראַווען גנבֿות, און די אַלטע? די אַלטע כאַפּן פֿיש, רייכערן ליולקעס און אין די אויפֿדערנאַכטן דערציילן זיי זיך איינער דעם אַנדערן, ווי זיי זײַנען אַ מאָל יונג געווען, און אַז זיי האָבן נאָך ניט אַזעלכע קונצן געוויזן, נו, איז גוט.

וואַקסן דאָרט אונטער אין איין יאָר פֿערצן בחורים, אַלע איינס אין איינס, איינער קען פֿופֿצן פּוד טראָגן, דער צווייטער קען אַן אָקס דערשלאָגן, אַ דריטער — אַ פֿינפֿטער — אַ צענטער קענען די ערגסטע הינט די מײַלער פֿאַרשטאָפּן, די שטאַרקסטע שלעסער נעמען, און אויב ס׳שטייען פֿערד אונטער די שלעסער, איז אַבי גוטע — טאָ גיב זיי אַהער! און נאָך קונצן קענען זיי מאַכן, די חבֿרה. האָבן זיי טאַקע פֿאַר קיינעם קיין מורא ניט. בשעת די אַלטע דערציילן מעשׂיות, שמייכלען די יונגע אונטער די וואָנצעס, פּינטלען אונטער מיט די אויגן, און כאַפּן אַ גענעץ:

— מילא. (עפּעס בעסערס האָבן זיי דאָך ניט, חוץ דערציילן וואָס אַ מאָל איז געשען.)

קומט איין מאָל אונטער אַ יריד, נעמען חבֿרה און רעדן אָפּ צווישן זיך:

— דאָרט און דאָרט איז דאָ אַ פּריץ, האָט ער אַ שיינע טאָכטער.
— יאָ?
— טאָ זאָל ער זיך האַלטן מיט איר, האַלטן.
— האָט ער געלערנטע הינט.
— יאָ?
— קען מען זיי אַן עצה געבן.
— האָט ער פֿערד אונטער שלעסער.
— אָט ווי?
— קענען זיי דאָך צו ניץ קומען.
— גערעדט און געטאָן.

גאַנץ פֿרי רײַטן אַרויס פֿערצן יאַטן אויף פֿערצן פֿערד אין שטאָט אַרײַן אויפֿן יריד, האַנדלען וועלן זיי מיט ווייץ און מיט קאָרן, ווייץ און קאָרן איז אָבער דאָרט ניט צו קריגן. האָבן חבֿרה אין שענק זיך פֿאַרטרונקען, ביז שפּעטלעך זיך פֿאַרזעסן, יאָ אַ לידל, ניט אַ ליד, מתּנות אַהיים די מיידלעך ט’מען אײַנגעקויפֿט, די פֿערד שוין לאַנג אויף גאָלד אויסגעביטן, דאָס גאָלד אין די טאַשן, די מתּנות אין די בוזעמס. און זיך אַוועקגעלאָזן די יאַטן אויף אַ גאַנצער נאַכט מיט אַ ניגון און מיט אַ פֿריילעכן געמיט איבערן זאַמד אין אַ צווייטן דאָרף אויף אַ צווייטן יריד, אפֿשר וועט דאָרט אויך ניט זײַן אומעטיק.

אין מיטן וועג צערעדן זיי זיך די בחורים און נעמען זיך באַרימען. איינער זאָגט:

— לייג מיר אָן אַ זאַק מיט זאַמד אויף די פּלייצעס, און אויף דעם זאַק נאָך אַ זאַק, פֿאַטראָג איך אים אין דער צווייטער שטאָט. זאָגט דער אַנדערער:

— וואָלט מיר דאָ שטיין אַ בוים אַנטקעגן, רײַס איך אים אויס און טראָג אים אין דער רעכטער האַנט פֿאַר אַ זאָנטיק, בײַ טאָג זאָל די זון ניט באַקן.

זאָגט דער דריטער:

— גיט מיר אַ פֿערד, נעם איך פֿאַר די אונטערשטע פֿיס און וואַרף אים איבער איבער זיך.
— וועמען הערן מיר, חבֿרה?
— קיינעם ניט.
— מיר זײַנען בריות ווי אין פֿײַער ווי אין וואַסער.
— הוראַ!
— הוראַ!

געהאַט האָבן די חבֿרה נאָך אַ פּאָר פֿלעשלעך אין די טאַשן, האָבן זיי איבער אַ נײַס אַ טרונק געטאָן, זיך אויסגעפּוצט אין סטענגעס, אַרום איז קיינער ניטאָ, נאָר נאַכט און הימל, זאַמד און וואַסער. דער זאַמד איז שוין געשלאָפֿן, די וואַסער אויך, און יענע חבֿרה גייען און ליאַרעמען, זיי טומלען און היטן זיך ניט, אַזוי ווי בײַ זיך אין דער היים.

האָט עס טאַקע דעם זאַמד פֿאַרדראָסן,
וואָס פֿאַר אַ דרך־ארץ איז עס?

דערווײַל האָט זיך אַ ווינטל אַראָפּגעוויזן:

— וואָס פֿאַר אַ געסט זײַנען דאָס אַראָפּגעקומען אַזעלכע צעהוליעטע?
האָט זיך די נאַכט אַ הוידע געטאָן,
דער ווינט אַ טראָג אונטער געגעבן,
די וואַסער וויגט זיך,
דער זאַמד זינגט זיך.
— אַהאַ! — זאָגט איין בחור, — אַ זאַווערוכע!
— עט! — זאָגט דער צווייטער, — איך הער זיי אין פּיאַטע.

זאָגט דער דריטער:

— אַ שעה גאַנג זײַנען מיר אויפֿן וועג!
— מע לאַכט! — מאַכט דער זאַמד, — מע לאַכט!

דער זאַמד זינגט, דער ווינט שפּילט, און די וואַסער וויגט זיך; דער זאַמד הייבט זיך גאַנצע לײַלעכערווײַז זוּום, זוּום, און די יונגען ווערן דערווײַל בייז:

— פֿולע אויגן, — מאַכט איין יאַט,
— פֿולע אויערן! — מאַכט דער אַנדערער יאַט.
— טפֿו! אַ פֿולן מויל אָנגעשאָטן! — שילט זיך דער דריטער.
— לאָמיר זיך לייגן?
— ווי זיך לייגן? געגאַנגען זאָל ווערן!
און די חבֿרה הוקען און שעלטן זיך, דער זאַמד הודיעט און ברומט זיך נאָך, און דער ווינט רײַסט בערגעלעך און טראָגט זיי צו די פֿיס.
— אַ, אין דער ערד! — מאַכט איין יאַט, און פֿאַרטשעפּעט זיך, פֿאַלט אום.
— צו אַלדע רוחות! — מאַכט דער צווייטער, און קען די פֿיס פֿון באַרג ניט אַרויסשלעפּן.
— הו־הו! — רופֿן די בחורים, מע זאָל זיך ניט פֿאַרלירן.
— הוז־הוז! — ענטפֿערט דער זאַמד, — ס׳וועט אײַך ניט העלפֿן. וווּ זעט מען אַ וועג?
— ניטאָ קיין וועג.
— וווּ לײַט מען אויף אַ ווײַלע אַנדערע אויגן?
— די אויגן זײַנען פֿאַרשאָטן.
— ג־גאַוווּ־וו — רעווען די יאַטן און זײַנען אין כּעס.

האָט איינער אַרויסגעכאַפּט דאָס גאָלד און — אַ שמיץ אין דער ערד, האָט דער צווייטער אַרויסגענומען די מתּנות — אַ שמיץ אין דער ערד, און דער זאַמד נעמט צו, דעקט אײַן און באַהאַלט:

— גיט נאָך, אפֿשר האָט איר. חבֿרה זז־זז, זז־זז…
— וואָס־זשע טוט מען?
— גאָרניט טוט מען ניט!
קיין וועג איז ניטאָ,
דער זאַמד האָט פֿאַרטראָגן.
קיין קול הערט מען ניט,
דער ווינט פֿאַרטויבט.

ווייסן ניט די יאַטן וואָס צו טאָן, וווּהין צו לויפֿן, לויפֿן זיי מיט צעוואַלגערטע קעפּ, איינער אויפֿן צווייטן פֿאַלן זיי איינער איבערן אַנדערן.

— אַזוי, — מאַכט דער זאַמד, און געכאַפּט מיט איין באַרג ט’זיי צוגעדעקט, מיט דעם אַנדערן זיי צוגעטראָטן, קיינער האָט ניט געזען קיין ייִנגלעך, קיינער האָט ניט געהערט אַזוינע.

***

אין דער פֿרי האָבן שוין מענטשן אַ נײַעם וועג געדאַרפֿט לייגן אויפֿן זאַמדיקן ים, אין דער פֿרי האָבן שוין מענטשן געוווּסט, אַז עמעצער האָט בײַ נאַכט געמוזט האָבן זײַן פּסק.

אין טעג אַרום. דאָס דאָרף וואַרט אויף זײַן חבֿרה, ניטאָ ניט קיין סימן, ניט קיין ריח.

לאָזט מען זיך זוכן. נאָך אַזאַ נאַכט געוויס איז דאָ עפּעס ניט גלאַט, דאָס דאָרף האָט זיך געלאָזן איבערן זאַמד־ים:

— דאָ געווען חבֿרה?

דער זאַמד שווײַגט.

פֿערצן חבֿרה אויף די פֿערד זײַנען אויפֿן יריד געפֿאָרן, צוריק האָבן זיי געמוזט פֿירן גאָלד אין די טאַשן, ווײַן אין די פֿלאַשן און אין די בוזעמס מתּנות פֿאַר די כּלה־מוידן.

— וווּ איז דאָס אַלץ אַהינגעקומען, כאָטש אַ סימן פֿון דעם?

דער זאַמד שווײַגט.

***

יאָרן זײַנען געגאַנגען, דער וואַסער־ים האָט זיך געקושט מיטן זאַמד־ים און דעם סוד געהאַלטן שטײַף. דאָס דאָרף האָט שוין אין די יונגען פֿאַרגעסן, נאָר אַ מעשׂה איז געבליבן פֿון זיי. פֿאַרבלאָנדזשען ווילד פֿרעמדע מענטשן מיט אַ שיף צום ברעג, לאָזן זיך אויפֿן זאַמד־ים שפּאַצירן און שטיפֿן צווישן הימל און זאַמד. דערזעען זיי פֿון דער ווײַטנס אַ שטעקן שטעקט, אָפּגעשאַרט דעם זאַמד ערשט דעם שטעקן האַלט אַ האַנט, לעבן דער האַנט איז געווען נאָך אַ האַנט און אַ גאַנצער קנויל פֿון הענט און פֿון פֿיס.

און אַזוי האָט מען פֿערצן קעפּ דאָרט איבערגעציילט, פֿערצן קעפּ פֿאַרשײַטע און אין זאַמד פֿאַרגראָבענע.

באַלד האָט מען געגעבן דעם דאָרף צו וויסן,
אפֿשר וועט עמעצער קומען אַ טרער פֿאַרגיסן,
אפֿשר וועט עמעצער קומען
דערציילן און זאָגן,
ווי מ׳זאָל די חבֿרה באַקלאָגן.

און… צי דער טרויער איז געווען אַזוי זיך, צי דער טרויער איז געווען גרויס, ווי ס׳ניט איז, נאָר די מעשׂה איז דאָ