מײַן טאַטנס האַנט

My Father’s Hand

פֿון ה. לײװיק

אַ ייִדישער קינסטלער, ב. רעדער, האָט גענומען אַן אַלט פֿאָטאָגראַפֿיש בילד פֿון מײַן טאַטן און פֿאַרװאַנדלט עס אין אַ האָלצשניט־געשטאַלט, און װי שאַרף, אין שװאַרץ און װײַס, ס׳איז אַרױסגעקומען דעם טאַטנס פּנים, איז נאָך שאַרפֿער אַרױסגעקומען דעם טאַטנס האַנט. די רעכטע האַנט, לאַנג, דאַר, בלענדנדיק. אַלע פֿינ­גער, אַ חוץ דעם אָנװײַז־פֿינגער, אונ­טער­געבױגן. דער אָנװײַז־פֿינגער אָבער אױסגעצױגן. לענגער נאָך װי נאַטירלעך. די גאַנצע האַנט ציט זיך אַראָפּ, אַזױ װי עס װאָלט איר געװען שװער צו האַלטן זיך, צו עקזיסטירן. זי װאָלט ערגעץ אַראָפּגעזונקען, צי זי ראַנגלט זיך און װיל ניט אַרונטערפֿאַלן. זי האַלט זיך האַלב אונטערגעשפּאַרט, האַלב אין לופֿטן. זי איז שאַרף אין איר װײַסקײט, אין איר בלענדיקײט. דער אָנװײַז־פֿינגער, ניט געקוקט אױף גאָר זײַן לענג, איז ניט דראָענדיק, ניט באַפֿעלעריש. ער איז גאָר פֿול מיט צער. פֿון דער גאַנצער טונקלקײט טײלט זיך אױס דעם טאַטנס האַנט װי אַ װעלט פֿאַר זיך אַלײן. איך װאָלט שיעור ניט געזאָגט, אַז זי טײלט זיך אױס װי גאָטס האַנט.

צי דער קינסטלער האָט עס גע­האַט בכּװנה, צי ניט — ס׳איז סײַ װי אַזױ אַרױסגעקומען: אַ האַנט־ליכטי­קײט פֿון דער טיפֿסטער טונקלקײט אַרױס. און פֿון זיך אַלײן האָט די האַנט אױפֿגעעפֿנט פֿאַר מיר אַ הונדערט־יאָריקע װעלט: אַ חיבור פֿון מײַן טאַטנס לעבן מיט מײַן אײגענעם לעבן. איך שטײ געפּלעפֿט פֿאַר דער בלײכער האַנט, װאָס האַלט אײַן אין אירע פֿינף מידע, װײַסע פֿינגער גאַנצע הונדערט יאָר.

איך דאַנק די ליניעס פֿון שװאַרץ און װײַס, װאָס האָבן אין זיך דעם כּוח און דעם כּישוף אײַנצוהאַלטן אין זיך עפּעס, װאָס איז אין חומר שױן לאַנג ניטאָ. נאָך מער: אין חומר, װען די האַנט האָט געלעבט, האָב איך דעם כּוח און דעם כּישוף ניט גע­פֿילט אַזױ װי איצט. און אױב איך דער­מאָן זיך עפּעס הײַנט פֿון דער לע­בעדיקער האַנט, דערמאָן איך זיך עס אונטער דער שליטה פֿון דער אױס­געחלומטקײט, אונטער דער שליטה פֿון זעונגען, װאָס זײַנען אױפֿ­גע­גאַנגען פֿאַר מיר שפּעטער.

פֿון דעסטװעגן — װיפֿל װאָלט איך אַװעקגעגעבן אַז די האַנט זאָל הײַנט זײַן ניט קײן אָפּצײכענונג פֿון אַ חלום, ניט קײן גאָטס האַנט פֿון אײביקע ליניעס און שטראַלן, נאָר אַ לעבעדיקע, צײַגעװדיקע, װאַרעמע, פּשוטע האַנט פֿון אַ לעבעדיקן טאַטן.

דערמאָן איך זיך װי די דאָזיקע האַנט האָט מיך געפֿירט אין שול אַרײַן שׂימחת־תּורה. אין שול און פֿון שול. כ׳האָב געטראָגן אַ פֿאָן, מיט אַ ליכטל אױבן אין דער פֿאָן. דער טאַטע האָט אין זײַן רעכטער, גרױסער האַנט געהאַלטן מײַן קלײנע פֿינף־יאָריקע האַנט. ער האָט זי געהאַלטן פֿעסט, זיכער. אַ הױכער טאַטע. אפֿשר פֿיר מאָל העכער פֿון מיר. אַ רױטע באָרד. אַ ברײטע. דער מאַרק, דורך װעלכן מיר האָבן געשפּאַנט צו און פֿון בית־המדרש, איז געװען לײדיק, פֿרײַ. אַ יום־טובֿדיק װינטל האָט זיך אַרומגעיאָגט איבער דער גרױסער פֿרײַהײט און האָט געשטאַרקט די טריט פֿון מײַנע פֿיס. דעם טאַטנס האַנט איז געװען אַ טיפֿע, אַן אַל־אַרומנעמענדיקע. מײַן קלײנע האַנט איז זיך אַרײַנגעװאַקסן אין דעם טאַטנס הױפֿן, װי אַ קניפּעלע אין אַ ריזיקן קנופּ. מעגן קומען גאַנצע שטו­רעמ­װינטן — װעלן זײ מיך ניט אָפּרײַסן פֿונעם טאַטנס פֿעסטונג־האַנט. מעגן קומען אַלע פּױערים פֿון אַרום, אַלע דערפֿער פֿון אַרום, מעגן קומען צען יאַרידן, װעלן זײ מײַן טאַטנס האַנט ניט אָפּקניפּן, ניט אָפּרײַסן פֿון מײַנער.

דעם טעם פֿון יענעם שפּאַציר מיט דער שׂימחת־תּורה־פֿאָן אין אײן האַנט און מיט דער צװײטער אַרײַנ­געגלידערט אינעם טאַטנס שוץ, איז מיר געבליבן אױף אַלע מאָל אין זכּרון. װאָס װײַטער מײַנע יאָרן האָבן זיך אָפּגערוקט אי פֿון דער קינדהײט, אי פֿונעם שטעטל, אַלץ מער איז אױפֿגעגאַנגען פֿאַר מיר דער נחת פֿונעם שׂימחת־תּורהדיקן גײן איבערן לײדיקן מאַרק מיט אַ פֿאָן און מיט אַ הענטל אַרײַנגעפֿעסטיקט אין דעם טאַטנס פֿירנדיקער האַנט. ס׳איז מיר געבליבן אין זכּרון די לענגקײט פֿונעם טאַטנס פֿינגער. אַזױנע לאַנגע, אַז זײ קענען זיך צוזאַמענבײגן און אַרײַנ­נעמען מײַן גאַנצן אָרעם אין אײן צוזאַמענפֿלעכט, אַזױ אַז ער זאָל אין גאַנצן פֿאַרשװוּנדן װערן, פֿאַר­שלונגען װערן — אַ תּענוגדיקע איבער­לעבונג.

און אָט זע איך די זעלבע האַנט בײַ גאָר אַן אױסטערלישער רגע. דעם טאַטנס כּהונה־האַנט. איך טאָר ניט קוקן אױף איר, װײַל מע טאָר ניט קוקן אױף דער כּהונה־האַנט בשעת דוכנען. אָבער איך קען זיך ניט אײַנהאַלטן און קוק. איך בין שױן העכער צען יאָר אַלט. אין צװײ יאָר אַרום װעל איך אַלײן שױן דאַרפֿן דוכנען. איך קען שױן גוט פֿונאַנדערטײלן די פֿינגער פֿון מײַנע בײדע הענט װי כּהנים באַדאַרפֿן עס טאָן בײַ יבֿרכך. אױפֿשטעלן אַ כּתר. איך װײס, אַז איך טאָר ניט קוקן אױפֿן טאַטן װען ער דעקט זיך איבער מיטן טלית איבערן קאָפּ און שטעלט אױף זײַנע הענט אין כּתר. אײן מאָל אָבער ריזיקיר איך און גנבֿע זיך אונטער אונטער זײַן טלית און זע װי ער הײבט אױף זײַנע הענט. פֿריִער, זע איך, גיט זיך אַ הײב זײַן רעכטע האַנט, זי טײלט זיך פֿונאַנדער, צעשטראַלט זיך אין צװײ הערנער, דערנאָך שטעלט זיך אונטער די צװײטע האַנט, און זײ גיבן זיך בײדע אַ הײב אױף איבער אַלעמענס קעפּ. עס באַפֿאַלט מיך אַ פּחד. דאָס אונטערקוקן מײַנס געדױערט אײן רגע נאָר, ניט מער. אָבער דער פּחד נעמט מיך דורך אױף לאַנגע, לאַנגע מינוטן. איך זינק אַראָפּ מיטן קאָפּ, פֿאַרדריק די אױגן און קען קױם קומען צו זיך פֿון דער זעונג, װאָס איך האָב געזען, װי מײַן טאַטנס האַנט הײבט זיך אין כּתר.

איז דאָס די זעלביקע האַנט, װאָס איך זע איצט װײַס אױף שװאַרץ אין אַ ראַם — אַרױסגעטײלט פֿון אַ טונקל­קײט, מיט די פֿינגער אַרונטער, מיטן װײַזפֿינגער אַראָפּגעזונקען?

מײַן האַנט אַרײַנלײגן אין איר קען איך הײַנט ניט. אױפֿהײבן זי אין צעטײלטער כּתר־צעשטראַלונג קען איך אױך ניט. זי איז הײַנט אַ צײכן פֿון ליכט און שװאַרצקײט. אַ פֿאַרזיגלטע. אַן אומבאַװעגלעכע. אָבער איר װײַס­קײט איז פֿול מיט מעכטיקײט. איר װײַזפֿינגער, לענגער װי נאַטירלעך, כאָטש ערטערװײַז צעקנײטשט און פֿול מיט געבראָכנקײט, דערצײלט װעגן אײביקן זײַן. דאָ און אומעטום.