אַ קליינער סוד

A Small Secret

פֿון באָריס סאַנדלער

1

איך ווייס נישט ווי מע רופֿט עס… מסתּמא, פֿאַרליבטקייט. איך האָב פֿאַרגעדענקט דאָס געפֿיל פֿון מײַן קינדשאַפֿט. אין אונדזער הויז האָט די מאַמע פֿאַרדונגען אַ צימער; אַ געראַמער צימער מיט אַ גרויס פֿענצטער אויף דער גאַס. נישט ווײַל מיר האָבן זיך געקאָנט באַגיין אָן דעם צימער — די מאַמע, איך מיט מײַן קלענערן ברודער און די באָבע; נאָך מײַן טאַטנס טויט איז דער מאַמען אויסגעקומען שווער אויסצוהאַלטן אונדזער הויזגעזינד. דערצו האָט דער טאַטע זיך אַ לענגערע צײַט גע­מוטשעט, כּמעט נישט געאַרבעט, מער געלעגן אין שפּיטאָל. אויפֿן פֿראָנט האָט ער פֿאַרקילט זײַנע לונגען און, ווי עס פֿלעגט זאָגן די באָבע, מײַן מאַמעס מאַמע — ס׳איז גענוג אַ פּרי­שטשיקל, עס זאָל ווערן אַ מכּה.

אינעם פֿאַרדונגענעם צימער האָט ביזן טאַטנס טויט גע­וווינט די באָבע. זי האָט אַליין פֿאָרגעלייגט, אַריבערצוטראָגן איר בעט אינעם שלאָפֿצימער פֿון מײַנע עלטערן. די מאַמע איז נישט געווען מסוכּן צופֿרידן פֿון דער באָבעס “פּלאַן”, נאָר קיין אַנדער ברירה צובאַקומען צו אונדזער ביודזשעט, אַזוי אויך אַ נעבעכדיקער, נאָך אַ פּאָר רובל, האָט זי נישט געהאַט.

דאָס פּאָרפֿאָלק, וואָס איז אינעם באַפֿרײַטן צימער אַרײַנ­געפֿאָרן, האָט געהאַט אַ טעכטערל, לייקעלע. זי האָט אויסגע­זען עלטער פֿון מײַן ברודער, אָדער ייִנגער פֿון מיר. איך האָב אין יענעם יאָר געזאָלט גיין אין ערשטן קלאַס, האָט עס גע­הייסן, שוין זײַן אַ גרויסער, בפֿרט נאָך מײַן טאַטנס טויט. לייקע­לעס טאַטע־מאַמע האָבן ביידע געאַרבעט אויף דער פֿוטער־פֿאַב­ריק, ווי מײַן מאַמע. אַז זייער טעכטערל זאָל נישט בלײַבן אַליין אין דער היים, האָבן זיי געמוזט אַרבעטן אין פֿאַרשיידענע וואַכטעס. עס פֿלעגט זיך אָבער סײַ־ווי טרעפֿן נישט איין מאָל, אַז עמעצער פֿון זיי האָט זיך פֿאַרהאַלטן, און לייקעלע איז געבליבן אַליין. דעמאָלט פֿלעגט מיך די באָבע שיקן צו זיצן מיט איר דאָס ביסל צײַט, דערצו, אַרײַנשטופּן אין דער האַנט אַ פּלעצל, אָדער געבן אויף אַ שאָל אַ שטיקל מאַלײַ, ערשט אָפּגע­באַקט: „טראָג עס אַרײַן צו לייקעלען עפּעס איבערכאַפּן… זיצט, נעבעך, הונגעריק…‟

בײַ מײַן באָבען, האָט מען יעדעס מאָל געמוזט “עפּעס איבערכאַפּן”, אַנדערש איז מען “געזעסן הונגעריק”. איך גע­דענק, ווי כ׳האָב עס געטאָן צום ערשטן מאָל. לייקעלע האָט זיך בפֿירוש נישט באַלד צוגעכאַפּט צו מײַן באָבעס “עפּעס”; זי האָט זיך מער דערפֿרייט פֿון מײַן קומען, כאָטש אָפֿן עס נישט אַרויסגעוויזן; געזעסן אויף איר שמאָל דיוואַנדל מיט דער שמאַטענער ליאַלקע אויף די קני, נישט גערירט זיך, נאָר דעם קאָפּ אויסגעדרייט אין מײַן זײַט, צו ווײַזן, אַז זי האָט מיך פֿאָרט באַמערקט.

— נאַ… עס… מײַן באָבע האָט עס דיר געשיקט…

איך האָב גערעדט צו איר אומיסטן הויך, אויסגעשאָסן יעדעס וואָרט, צו טרעפֿן אין איר, ווי מיט אַ קויל, זי זאָל פֿילן, אַז איך בין דאָ.

— לאָז עס אויפֿן טיש. איך בין נישט הונגעריק.

לייקעלע האָט פֿאַרקערט, גערעדט זייער שטיל, כּמעט געשעפּטשעט, ווי געוואָלט דערמיט ווײַזן, אַז מײַן “שיסערײַ” האָט זי נישט אָנגעשראָקן, אַז קיין איין “קויל” האָט אין איר נישט געטראָפֿן. פֿון דעסטוועגן, האָט זי זיך אַ ביסל אָפּגערוקט, ווי ס׳וואָלט אויפֿן דיוואַנדל געווען ווייניק אָרט, און מיר גע­וויזן מיט דער האַנט, כ׳זאָל זיך צוזעצן לעבן איר.

איך האָב זי געפֿאָלגט, כאָטש מיט אַ מינוט פֿריִער בין איך גרייט געווען זי דערהרגענען, טאַקע פֿון דעם רעוואָלווער, וואָס איך האָב אַליין אויסגעמײַסטרעוועט פֿון אַ ברעטל. דאָרט, אין דרויסן, גייט אָן אַ גאַנצע מלחמה, מײַנע חבֿרים שלאָגן זיך מיט די פֿאַשיסטן אויף טויט, און איך…

איך האָב זיך צוגעזעצט, נאָר נישט לעבן לייקעלען, אַ ביסל ווײַטער. לייקעלע האָט שוין אין מײַן זײַט נישט געקוקט, אַבי אויסגעפֿירט ווי זי האָט געוואָלט; אַרומגעכאַפּט איר ליאַלקע, האָט לייקעלע געזאָגט: — זי הייסט, מאַשע. זי איז מײַן טעכטערל.

איך האָב זיך קרום צעשמייכלט; כ׳האָב בפֿירוש געוואָלט איר אַרויסווײַזן, אַז דאָס זיצן מיט איר אויף איין דיוואַנדל מיינט נאָך נישט, אַז איך נעם זיך איבער פֿון אירע מיידלשע שפּילעכלעך. — אַ שמאַטן טעכטערל!

מײַן “קויל” האָט זי, אַ פּנים, ווידער נישט פֿאַרטשעפּעט. אָנגעוויזן מיטן בליק אויפֿן רעוואָלווער, וואָס האָט אַרויס­געשטעקט פֿון מײַנע קורצע הייזלעך, פֿון דער רעכטער זײַט, האָט זי אַ ביסל העכער ווי פֿריִער, געזאָגט: — שענער ווי דאָס שטיקל האָלץ!

איך וואָלט געדאַרפֿט, אַוודאי, זיך באַלד אויפֿהייבן און אַוועקגיין, לאָזן זי זיצן אַליין, מיט איר שיינער מאַשע. איך בין אָבער געבליבן אויפֿן אָרט, ווי כ׳וואָלט זיך צום דיוואַנדל צוגעקלעפּט; ניין, ווי מײַנע הייזלעך וואָלטן פּלוצעם הינטן געפּלאַצט און כ׳וועל שוין מוזן דאָ זיצן ביז ס׳וועט אין דרויסן ווערן פֿינצטער. כ׳האָב אַפֿילו דערפֿילט, ווי כ׳הייב אָן שוויצן.

לייקעלע האָט צוגעדריקט צו זיך איר ליאַלקע, זיך אײַנ­גע­גראָבן מיטן נעזל אין די זײַדענע שנירלעך האָר, איבערגע­פֿלאָכטן אין צוויי צעפּלעך.

— זי איז, נעבעך, זייער קראַנק, — האָט לייקעלע געזאָגט מיט אַ זיפֿץ.

איך בין שוין ווידער גרייט געווען זי אויסלאַכן: ווי קען דען אַ שמאַטענע ליאַלקע זײַן קראַנק; אָבער לייקעלע האָט עס אַזוי רחמנותדיק אַרויסגעבראַכט אויף די ליפּן, אַזוי שווער אַ זיפֿץ געטאָן, אַז מײַנע שטעכיקע ווערטער זײַנען מיר געבליבן שטעקן אין האַלדז. כ׳האָב עפּעס אַרויסגעשטאַמלט, ווי אַ קליין קינד, וואָס שפּילט זיך מיט זײַן סלינע. לייקעלע האָט זיך דערווײַל געקלאָגט ווײַטער:

— מע טאָר זי נישט לאָזן אַליין. עס קאָן איר נאָך, חלילה, ווערן שלעכט.

זי האָט גערעדט אַזוי, ווי מײַן באָבע האָט גערעדט, ווען דער טאַטע איז געלעגן קראַנק. “אַ קליין מיידעלע — אַ באָ­בע”, האָב איך אַ טראַכט געטאָן און זיך צעשמייכלט. לייקעלע האָט עס באַמערקט און זיך אָנגערופֿן, נישט צו מיר, נאָר צו מאַשע:

— ס׳איז דען שיין צו לאַכן, ווען עמעצער איז נישט גע­זונט?

— איך האָב נישט געלאַכט… כ׳האָב זיך פּשוט דערמאָנט אין מײַן באָבען.

— דײַן באָבע איז אַ גוטע. זי מאַכט געשמאַקע פּלעצלעך. — האָט לייקעלע זיך אָנגערופֿן מיטן זעלבן קול פֿון אַן אַלטער ייִדענע. — און איך האָב נישט קיין באָבע, און זי קיין מאָל נישט געהאַט.

כ׳האָב זיך דערפֿילט פֿאַרלוירן, גלײַך ווי איך וואָלט געווען שולדיק אין דעם, וואָס איך האָב יאָ אַ באָבע, און לייקע­לע האָט זי נישט. אַ סך פֿון מײַנע חבֿרים אויף דער גאַס האָבן נישט געהאַט קיין באָבעס, זיי זײַנען אומגעקומען בעת דער מלחמה, אָדער געשטאָרבן גיך נאָך דער מלחמה; אָבער קיינער האָט זיך אויף דעם נישט געקלאָגט. כ׳האָב עס טאַקע לייקע­לען געוואָלט זאָגן, אָבער אין דער צײַט איז אַרײַנגעקומען איר מאַמע. אַ פֿאַרשוויצטע פֿון דער היץ אין דרויסן, און פֿונעם אײַלן זיך, אַפּנים, האָט זי אַוועקגעשטעלט אויף אַ טאַבורעט דאָס געשטריקטע קיישל, ענלעך צו אַ נעץ, וואָס יעדע באַלעבאָ­סטע פֿלעגט בײַ זיך האָבן “אויף מאַלע וואָס”. קיין גרויסע מציאות האָט מען נישט געזוכט, אָבער אין שטוב פֿלעגט שטענדיק עפּעס אויספֿעלן, וואָס די באַלעבאָסטע, אויפֿן וועגן פֿון דער אַרבעט אַהיים, האָט געקאָנט עס קויפֿן אין דער גאַסטראָנאָמישער קלייט. אַלע קניות האָבן זיך אָנגעזען דורך דער שיטערער נעץ פֿון אַזאַ געפֿלאָכטן קיישל.

— אַנטשולדיקט, קינדערלעך, כ׳האָב פֿאַרשפּעטיקט, — האָט לייקעלעס מאַמע זיך אָנגעהויבן פֿאַרענטפֿערן, אַרויסלייגנדיק אויפֿן טיש די פֿלעשלעך מילך און קעפֿיר, אַ שטיקל פּוטער, אײַנגעוויקלט אין פּערגאַמענט־פּאַפֿיר, אַ פּעקל צוקער… — ס׳איז געווען אַ ריי נאָך פֿלייש, אָבער ביז ס׳איז געקומען צו מיר, זײַנען שוין געבליבן ביינער.

ווי אַ באַווײַז דערפֿון האָט זי אַוועקגעלייגט אויפֿן טיש אַ צעווייקטן פּאַפּירענעם פּאַקעט. פֿון אַ צעריסענער זײַט האָט אַרויסגעשטעקט אַ שאַרפֿער שפּיץ פֿון אַ ביין. דאָס צעפּאַליעטע פּנים פֿון לייקעלעס מאַמע האָט געשמייכלט. זי האָט מיך באַדאַנקט פֿאַרן זיצן מיט איר טעכטערל, און צוגעגעבן:

— קום אַרײַן פֿאַרנאַכט צו, וועלן מיר אַלע עסן אַ געשמאַקן באָרשט פֿון דעם מאַרכביין…

2

איך האָב די פֿרוי געזען כּמעט יעדן אינדערפֿרי אַ פֿערטל צו אַכט אויפֿן אויטאָבוס־אָפּשטעל. בדרך־כּלל, קומען צו דער צײַט די זעלבע פּאַסאַזשירן, און מע דערקענט שוין איינער דעם אַנדערן. זי האָט זיך אויסגעטיילט פֿון אַלע מיט איר עלעגאַנט­נעם אויסזען, ווי זי וואָלט ערשט אַרויס פֿון דער פּאַריקמאַכערײַ און פֿון דעם סאַלאָן פֿון אייראָפּעיִשע קליידער. אַז אַ פֿרוי זאָל אַזוי אויסזען אַ פֿערטל צו אַכט, דאַרף זי אויפֿשטיין כאָטש מיט אַ צוויי שעה פֿריִער. ניין, זי איז נישט געווען אויסגעפּוצט צו גיין אויף אַ באַנקעט, אָדער אויף אַ קאָנצערט אין קאַרנעגי־האָל, ס׳האָט זיך פּשוט געפֿילט, אַז זי באַציט זיך צו איר אויסזען זייער ערנסט, כ׳וואָלט אַפֿילו געזאָגט, מיט חשיבֿות. אַוודאי, בשעתן וואַרטן אויפֿן אויטאָבוס, פֿלעג איך אויף איר וואַרפֿן קורצע בליקן, ווי אויך די אַנדערע פּאַסאַזשירן האָבן עס געטאָן — צוויי פֿרויען און דרײַ מאַנסבילן; כּלומרשט, אַ קוק געטאָן אין יענער זײַט פֿון וואַנען עס דאַרף זיך ווײַזן דער אויטאָבוס, און אויף אַ רגע זיך פֿאַרהאַלטן אויף איר שטאַלט­נער פֿיגור. זי האָט עס געפֿילט, נאָר געמאַכט אַן אָנשטעל, אַז ס׳אַרט זי ווייניק. זי איז שוין צו דעם צוגעוווינט.

גענוג פֿרויען טראָגן שיינע זאַכן נישט ווײַל די זאַכן פּאַסן זיי, נאָר ווײַל די זאַכן אַליין געפֿעלן זיי. נישט מיר געהערט דער געדאַנק; מײַן ווײַב האָט עס מיר אַמאָל אַ זאָג געטאָן, דערמאָנענדיק אַ באַקאַנטע אונדזערע. “זי פֿאַרגעסט, נעבעך, אַרײַנצוקוקן אין איר פּאַס; דער פֿאַסאָן פֿון איר קלייד שטימט נישט מיט איר געבוירן-דאַטע.”

כ׳האָב זיך דערמאָנט אין די ווערטער טאַקע ווי אַ היפּוך צו דעם אויסזען פֿון דער פֿרימאָרגנדיקער מיטפֿאָרערין. שוין אינעם אויטאָבוס האָט מען עס געקאָנט זען בולטער. איך פֿלעג בכּיוון צוּוואַרטן ביז זי וועט אַרײַנגיין און דערנאָך זיך זעצן אַנט­קעגן. אירע זעכציקער האָט נישט געקאָנט אויסבאַהאַלטן דאָס לופֿ­טיק־זײַדענע קורצע שאַרפֿל אַרום האַלדז, יעדעס מאָל אַן אַנ­דערס, צום קאָליר פֿונעם קאָפֿטל. קיין קאָסמעטיק האָט זיך אויף איר פּנים נישט אָנגעזען, סײַדן, עטוואָס באַטאָנט מיט שוואַרץ די וויִעס, און די ליפּן — מיט אַ באַרדאָ־קאָליר.

מיר האָבן ביידע באַלד אַרויסגעשלעפּט אונדזערע „קינדלס‟ — איך פֿון מײַן טאַש, און זי — פֿונעם גרעסערן קיישל. איך האָב באַמערקט, און כ׳ווייס עס פֿון מײַן ווײַבס טאָג־טעגלעכ­קייט, אַז זעלטן ווען קאָן מען טרעפֿן אַ פֿרוי, וואָס זאָל פֿאָרן צו דער אַרבעט, נאָר מיט איין קליין קיישעלע.

ס׳רובֿ פּאָסאַזשירן אינעם אויטאָבוס זײַנען געפֿאָרן צו דער סאָבווײ־סטאַנציע, זיך לאָזן פֿירן ווײַטער, שוין אונטערן קלאַפּ פֿון די אײַזערנע רעדער, אין דער גרויסער שטאָט מאַנהעטן.

אָט די עטלעכע מינוט פֿון וואַרטן ביז דער אויטאָבוס וועט קומען, און די פֿופֿצן־צוואַנציק מינוט פֿון פֿאָרן אין איין אויטאָבוס איז, אייגנטלעך, געווען די צײַט פֿון מײַן פֿרימאָרגנ­דיקן פֿאַרברענג מיט דער אומבאַקאַנטער פֿרוי. איך האָב גע­וווּסט, אַז זי פֿאָרט מיט דער זעלבער באַן, וואָס איך, אָבער אין אַן אַנדער וואַגאָן; כ׳וואָלט, אַוודאי, געקאָנט ברעכן מײַן טעגלעכן מינהג זיך זעצן אין צוג פֿון דעם זעלבן אָרט אויפֿן פּעראָן, כ׳האָב עס אָבער נישט געטאָן; עפּעס האָט מיך אָפּגעהאַלטן דערפֿון: צי מײַן פּעדאַנטישע געוווינטשאַפֿט פֿון לאַנגע יאָרן פֿאָרן אַזוי צו דער אַרבעט, צי דאָס ניכטערע געפֿיל פֿון אַ באַיאָרטן מאַנספּאַרשוין נישט אויסצוזען אין די אויגן פֿון דער פֿרוי קאָמיש, אומגעלומפּערט. אַז זי וואָלט באַמערקט מײַן אומדערוואַרטע נײַע דיסלאָקאַציע, האָב איך נישט געצווייפֿלט.

אונטערן קלאַפּ פֿון די רעדער, במשך פֿון די פֿערציק מי­נוט, וויפֿל ס׳האָט געדויערט מײַן וועג צו דער אַרבעט, אויב די באַן האָט זיך נישט פֿאַרהאַלטן, צוליב פֿאַרשיידענע אומגעריכטע פֿאַלן, איז דאָס בילד פֿון מײַן מיטפֿאָרערין פּאַמעלעך אויס­געגאַנגען אין דער טאָגיקער האַוועניש. פֿאַר נאַכט, פֿאָרנדיק אַ מידער צוריק אין ברוקלין, איז מיר דער קאָפּ שוין אין גאַנצן נישט געלעגן צו וואָסער נישט איז פֿאַנטאַזיעס, אַפֿילו צו אַ שיינער געשטאַלט פֿון אַ פֿרוי.

צו מאָל, בעת מײַן פֿרימאָרגנדיקער באַן־יאַזדע, האָב איך געפּרוּווט צו טרעפֿן, פֿון וואַנען זי איז געקומען? מיט וואָס איז זי באַשעפֿטיקט? ס׳האָט צו טאָן נישט נאָר מיט דעם קאָנקרעטן פֿאַל; איך טו עס צײַטנווײַז, ווען עס גלוסט זיך נישט צו לייענען, סתּם, צו פֿאַרנעמען מיט עפּעס די געדאַנקען. ס׳הייסט בײַ מיר, „לייענען פּנימער‟, און כ׳האָב וועגן דעם געזען אויף דער אינטערנעץ אַ גאַנצן אַרטיקל, פֿאַרבונדן מיט „אַלצהײַמער‟. עס קלינגט קאָמיש: מײַנע געדאַנקען זײַנען פֿאַרנומען מיטן טראַכטן וועגן אַן אומבאַקאַנטער שיינער פֿרוי, אָבער איך טו עס, ווי אַ מעדיצינישע געניטונג פֿאַרן מוח…

אַז זי איז נישט קיין אַמעריקאַנערין, ווי מיר, די געקומענע, רופֿן די הי־געבוירענע, האָב איך נישט געצווייפֿלט, פּונקט ווי איר ייִדישער ייִחוס איז מיר קלאָר געווען; ער איז בײַ איר גע­ווען אָנגעצייכנט אויפֿן פּנים מיט אויסדריקפֿולע שטריכן — טיפֿע טונקעלע אויגן פֿון אַ ייִדישער מאַמע און די נאָז מיט אַ חנעוו­דיק בערגעלע אין מיטן. זי איז געקומען אַהער אין די אָנהייב 1990ער פֿון אַ גרויסער שטאָט, מעגלעך, לעמבערג אָדער טשער­נע­וויץ, אָבער זיכער, נישט פֿון מאָסקווע, אָדער לענינ­גראַד… דאָס פֿילט זיך אין איר אויסזען און מאַניר זיך אָנצוטאָן, כ׳וואָלט עס אָנגערופֿן, מערבֿדיקע סאָוועטישקייט; נישטאָ קיין סימן פֿון אַן אָנגעבלאָזענער קרוינשטאָטישקייט. זי געהערט צו מײַן דור, פֿון די „גאָלדענע פֿופֿציקער‟, באַקומען אַ העכערע ביל­דונג, גיכער, אַ הומאַניטאַרע. ס׳רובֿ ייִדישע מיידלעך פֿון מײַן צײַט האָבן פֿאַרענדיקט דעם „פֿילפֿאַק‟ (אויף ענגליש קלינגט עס ווי אַ שמוציק וואָרט, אין דער אמתן, מיינט עס געקירצט, פֿילאָלאָגישער פֿאַקולטעט), אָדער אַן עקאָנאָמישן פֿאַקולטעט, זעלטענער — אַ מעדיצינישן אינסטיטוט, ווײַל אָנצוקו­מען אַהין האָט מען געדאַרפֿט אָדער אַוועקפֿאָרן ערגעץ טיף אין רוס­לאַנד, אָדער געבן אַ פֿעטן כאַבאַר. אויף דער שקאַלע, „וווּהין גיין זיך לערנען‟, האָבן די לעצטע ערטער פֿאַרנומען די טעכ­נישע פֿאַקולטעטן. די ייִדישע מאַמעס (דווקא זיי פֿלעגן מערסטנס באַשליסן, וווּ זייער טעכטערל וועט זיך לערנען ווײַטער) האָבן געהאַלטן, אַז עס פּאַסט נישט פֿאַר אַ פֿרוי זיך פֿאַרנע­מען מיט “מענערישער אַרבעט”; דעם פּריאָריטעט צו ווערן אַן אינ­זשע­ניר פֿלעגן זיי לאָזן פֿאַר זייערע זין.

צי אַרבעט זי בײַ איר דאָרטיקער פֿאַך? כ׳מיין נישט. שוין גיכער, פֿאַרענדיקט קורסן פֿון קאָמפּיוטערײַ אָדער בוכהאַל­טערײַ, הגם נישט ווייניק פֿרויען פֿון דער “גרויסער אימיגראַציע” האָבן זיך אַ וואָרף געטאָן אין די אָפֿיסן פֿון לאַנד־מיסחר; עס האָט אויסגעזען, אַז מע דאַרף זיך ספּעציעל נישט לערנען און גיכער פֿאַרדינען אַ פּאָר לעבעדיקע דאָלאַרן. כ׳מיין אָבער, אַז מײַן אומבאַקאַנטע האָט זיך געלאָזט אויפֿן ערשטן וועג און, מעגלעך, דורכגעמאַכט עפּעס אַ קורס פֿון קאָמפּיוטערײַ. נישט ווייניק פֿון מײַנע באַקאַנטע, אַפֿילו אַ געוועזענע מוזיקערין, זײַנען גע­וואָרן “פּראָגראַמיסטן”, און בפֿירוש גאָר נישט שלעכט פֿאַרדינט, ביז אַ סך פֿון די פֿריש־געבאַקענע און געניטע קאָמפּיוטער־לײַט זײַ­נען נאָכן “מילעניום־בראָך” געבליבן אָן אַרבעט.

פֿאַרשטייט זיך, וווינט זי אין דער זעלבער געגנט, וווּ איך, אַנדערש וואָלטן מיר זיך נישט געזען אין דער פֿרי אויפֿן זעלבן אויטאָבוס־אָפּשטעל. וווּ אַרבעט זי אין מאַנהעטן? מעגלעך, אין אַן אַדמיניסטראַטיוון אָפֿיס… גאָר אין גיכן זײַנען אַלע מײַנע אַנאַליטישע רעבוסן געלייזט געוואָרן. ווי זאָגט מען, די צופֿעליקייט האָט צוגעשפּילט, אָדער אַזוי האָט עס אויסגעזען אין מײַנע אויגן.

3

צומאָל האָט לייקעלעס מאַמע אַרויסגעטראָגן אין דרויסן אַ קליין בענקעלע, און איר טעכטערל פֿלעגט דאָרט זיצן לאַנגע שעהען מיט איר מאַשע און עפּעס דערציילן איר. וואָס קאָן אַ מיידעלע דערציילן דער ליאַלקען? מסתּמא, אַז זי וועט איר אָפּקאָכן אַ געשמאַקע קאַשע, אָדער קויפֿן אַ פּאָר שיינע שיכעלעך, אַ קליידעלע, און אַנדערע אַזעלכע נאַרישקייטן. אין איינעם אַ טאָג האָב איך זיך אַרויפֿגעדראַפּעט אויף דעם צעצווײַגטן טוטנבוים, וואָס איז געוואַקסן אין אונדזער הויף, אַקוראַט אונטערן פֿענצטער פֿון דעם פֿאַרדונגענעם צימער, זיך צו פּאַסמאַקעווען מיט די שוואַרצע זיסע פּירות, וואָס איך האָב זיי בכלל געהאַלטן פֿאַר יאַגדעס. כאָטש ס׳איז דערנאָך שווער געווען אָפּצוּוואַשן די הענט און דאָס מויל־און־באַקן פֿון דער טונקל־פֿיאָלעט־פֿאַרב, וואָס פֿלעגט זיך אײַנעסן אין דער הויט, און די באָבע האָט שטענדיק געוואָרטשעט, אַז די פֿלעקן אויף דער מײַקע וועלן שוין אַזוי בלײַבן אויף אייביק, האָבן די קליינע קלעפּיקע פּירות געטראָגן אין זיך אַ כּישוף: כ׳האָב זיך נישט געקאָנט פֿון זיי אָפּטשעפּען, ביז דער טוטנבוים איז נישט געבליבן אויסגעליידיקט פֿון זיי. אמת, ס׳האָבן מיר אין דעם זייער צוגעהאָלפֿן די פֿייגל, נאָך גרעסערע נאַשערס ווי איך.

בין איך זיך אַזוי געזעסן אויפֿן טוטנבוים, צווישן די צווײַגן, אָפּגעצופּט פֿון זיי די פּיצינקע זיסע פּירות און זיי אַרײַנגע­וואָרפֿן גלײַך אין מויל. ווער מיר וואַשן זיי! די וואָראָבייטשיקלעך עסן זיי דען אָפּגעוואַשענערהייט? מע פּיקט און מע שלינגט, און פֿאַר קיין שום מיקראָבן האָבן זיי נישט מורא. און פּלוצעם הער איך, ווי אונטן דערציילט לייקעלע עפּעס שטיל איר מאַשען. איך בין דאָך אַ בעלן עס צו הערן; הער איך אויף צו שלינגען און שטעל אָן די אויערן.

לייקעלע האַלט די ליאַלקע אירע אויפֿן שויס און רעדט צו איר מיט מענטשלעכע ווערטער — אומעטיק און טרויעריק, דערציילט איר וועגן אַ מיידעלע, וואָס האָט זיך אָפּגעסמט מיט אַן עפּל, ווײַל ס׳איז געווען נישט קיין פּשוטער עפּל, נאָר אַ בייזע מכשפֿה האָט עס פֿאַרכּישופֿט. האָט מען דאָס טויטע מיידעלע אָפּגעטראָגן אויפֿן שפּיץ פֿון אַ הויכן באַרג און דאָרט עס גע­לאָזט אין אַ פֿינצטערער הייל. פּונקט הונדערט יאָר איז דאָס טויטע מיידעלע אָפּגעלעגן אין דער הייל, ביז אין אַ טאָג האָט זיך אויפֿן שפּיץ־באַרג באַוויזן אַ שיינער פּרינץ. ער איז צוגעגאַנגען צו דעם פֿאַרשטאָרבענעם מיידעלע, זיך אָנגעבויגן צו איר פּנים און אַ קוש געטאָן אין די בלאַסע ליפּן. און דאָס מיידעלע איז תּיכּף לעבעדיק געוואָרן…

אַזעלכע באָבע־מעשׂיות האָב איך שפּעטער געהערט פֿון לייקעלען טויזנטער: וועגן אַ מיידעלע, וואָס ס׳האָט זי צעביסן אַ משוגענער הונט, איז זי אויך געוואָרן משוגע, און צעביסן איר חבֿרטע, און איר חבֿרטע האָט צעביסן אַן אַנדער חבֿרטע, און אַזוי האָבן אַלע מיידעלעך פֿון דעם ייִשובֿ צעביסן איינע די אַנדערע און אַלע זײַנען זיי געוואָרן משוגע… אָבער צום סוף, איז אין דעם ייִשובֿ געקומען אַ שיינער פּרינץ, רײַטנדיק אויף אַ ווײַסן פֿערד, און אַ קוש געטאָן אין די ליפּן דאָס ערשטע מיידעלע; איז עס באַלד געוואָרן קלאָר, און האָט אַ קוש געטאָן איר חבֿרטע, און די חבֿרטע האָט אַ קוש געטאָן אַן אַנדער חבֿרטע, אַזוי האָבן אַלע מיידעלעך פֿונעם ייִשובֿ איבערגעגעבן דעם פּרינצס קוש איינע דער אַנדערער ביז אַלע זײַנען ווידער געוואָרן קלאָר…

דערנאָך האָט לייקעלע געהאַט אַ גאַנצע סדרה מעשׂה­לעך וועגן מיידעלעך יתומות, קאַליקעס, דערטרונקענע, באַגראָבן לעבעדיקערהייט, פֿאַרבלאָנדזשעט אין אַ פֿינצטערן וואַלד און צוגעגנבֿעט פֿון די ציגײַנער — אַלע שרעקלעכע, שוואַרצע, האַרצרײַסנדיקע, כאָטש גיי הענג זיך אויף, און דאָך, האָבן די מעשׂהלעך געהאַט איין מעלה: צום סוף, פֿלעגט זיך יאַווען אַ שיינער פּרינץ אויף אַ ווײַסן פֿערד, אַ קוש טאָן דאָס מיידעלע אין די ליפּן, און אַלץ האָט זיך פֿאַרענדיקט מיט גוטן.

אין יענעם זומער־טאָג, זיצנדיק אויפֿן טוטנבוים, האָב איך נאָך נישט געוווּסט, אַז לייקעלע איז אַזאַ אָנגעשטאָפּטער זאַק מיט מעשׂיות; אויסגעהערט ביזן סוף די געשיכטע מיטן אָפּ­געסמט מיידעלע, האָב איך אָפּגעריסן פֿון אַ צווײַגל אַ גרעסערע טוטן־פּירה און זי אַ וואָרף געטאָן לייקעלען. זאָל זי זיך מאַכן אַ ביסל זיס, וועט זי אפֿשר נישט דערציילן אַזעלכע נודנע מעשׂיות.

לייקעלע האָט אויפֿגעציטערט, כאָטש געטראָפֿן האָב איך אין דער ליאַלקע. זי האָט אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ, דערזען מיך, אָבער אָנגערופֿן זיך צו איר מאַשען: “שרעק זיך נישט… ער איז אַ נאַריש ייִנגעלע, און קיין פּרינץ וועט ער קיין מאָל נישט ווערן”.

אַוודאי, האָט עס מיך פֿאַרדריסט. ניין, נישט ווײַל ס׳איז מיר שוין נישט באַשערט געווען צו ווערן אַ פּרינץ, נאָר פֿאַרן אָנרופֿן מיך — נאַר. איך בין אַראָפּגעשפּרונגען פֿונעם בוים און גע­מאַכט אַ שפּאַן צו לייקעלען, מיט פֿאַרקוועטשטע פֿויסטן.

— דו האָסט אָנגעשראָקן מײַן מיידעלע, — האָט לייקעלע גע­טענהט, — זי האָט אַ שוואַך הערצעלע און געקאָנט, חלילה, שטאַרבן.

נאַט אײַך אַ נײַע מעשׂה — אַ ליאַלקע מיט אַ קראַנק הערצעלע — נאָר אויף געלעכטער. כ׳האָב לייקעלען טאַקע אַזוי געזאָגט, אָבער מײַנע ווערטער האָבן זי נישט געאַרט. זי האָט בייזלעך מיך איבערגעריסן: — רעד נישט אַזוי… דו ווייסט פּשוט נישט, עס שטייט מאַשען פֿאָר אַ שווערע אָפּעראַציע.

לייקעלע האָט אויף אַ רגע זיך פֿאַרטראַכט, אַ גלעט געטאָן די ליאַלקע און פֿאַרענדיקט, ווי זי האָט עס ערשט געטאָן אין איר מעשׂהלע:

— ס׳וועט אָבער קומען אַ שיינער פּרינץ און וועט זי אַ קוש טאָן אין די ליפּעלעך, וועט מאַשע באַלד געזונט ווערן, אָן שום אָפּעראַציע.

נישט געקוקט דערויף, וואָס איך וועל שוין קיין פּרינץ נישט ווערן, האָב איך פֿאָרט אָנגעהויבן אָפֿט זיך טרעפֿן מיט לייקע­לען — סײַ אין שטוב, ווײַל די באָבע האָט מיך געשיקט איר עפּעס אָפּטראָגן, סײַ אין דרויסן, אויפֿן בענקעלע, וווּ ס׳איז געווען גענוג אָרט פֿאַר אונדז דרײַ: לייקעלען, איר טעכ­טערל און מיר. נאָך מער: איך האָב ממש געפֿילט, ווי עס ציט מיך צו איר, צו אירע נודנע, שוידערלעכע מעשׂיות מיטן פּרינצס היילעוו­דיקן קוש צום סוף; כאָטש אויף אַ סעקונדעלע זיך אָפּ­שטעלן לעבן איר, ווען זי זיצט אין דרויסן און פֿרעגן, מיט אַן ערנסטער מינע אויפֿן פּנים, ווי אַזוי איר מאַשע פֿילט זיך הײַנט.

מײַנע חבֿרים פֿון דער גאַס האָבן עס נישט געקאָנט ניט זען. איינער האָט אַפֿילו געפֿרעגט, וואָס זיץ איך עפּעס מיט דעם מיידעלע און שושקע זיך מיט איר גאַנצע טעג?

— איר שפּילט זיך אין טאַטע־מאַמע? — און ער האָט זיך צעלאַכט. אַלע ייִנגעלעך האָבן זיך צעלאַכט.

האָב איך באַלד אָפּגעענטפֿערט, אַז ס׳איז נישט זײַן עסק! זי וווינט פּשוט צײַטווײַליק בײַ אונדז מיט אירע עלטערן.

— איך מוז עס טאָן, — האָב איך זיך אָנגעהויבן פֿאַר­ענט­פֿערן, — מײַן באָבע הייסט מיר, ווײַל זי… זי איז אַ בלינדע, — האָב איך אומדערוואַרט פֿאַר זיך אַליין געזאָגט אַ ליגן.

כ׳האָב געפֿילט, ווי כ׳ווער רויט און דער שווייס האָט מיט­אַמאָל זיך אַ גאָס געטאָן איבערן פּנים; אָבער די פֿרײַנד מײַ­נע האָבן עס נישט באַמערקט. מיר האָבן זיך שוין געהאַט צע­טיילט אויף צוויי כאָפּטעס — קאַזאַקן און רויבער — און די שפּיל האָט זיך פֿאַרדרייט.

דער נאַרישער ליגן האָט מיך פֿאָרט געדויבלט און גע­בראַכט צו דער פֿראַגע, וואָס פֿריִער איז מיר נישט אײַנגעפֿאַלן צו פֿרעגן בײַ לייקעלען.

— פֿאַר וואָס שפּילסטו זיך נאָר מיט דײַן מאַשען? ס׳זײַנען דאָ גענוג מיידעלעך אויף אונדזער גאַס. דו שפּרינגסט נישט מיט אַ שטריק און לויפֿסט נישט מיט זיי אַרום?

לייקעלע האָט נישט באַלד געענטפֿערט. ענדלעך, האָט זי שטיל געזאָגט:

— מײַן מאַשע איז שטאַרק נישט געזונט… דערווײַל קאָן איך נישט…

„דערווײַל…‟ — איך האָב זיך דערמאָנט, ווי אַנומלט האָט מײַן מאַמע אויך אַזוי געזאָגט: “דערווײַל קאָן איך נישט” — געזאָגט אויף ייִדיש, איך מיט מײַן ברודערל זאָלן עס נישט פֿאַרשטיין. זי האָט זיך געאַמפּערט מיט מײַן באָבען, שוין נישט דאָס ערשטע מאָל נאָכן טאַטנס טויט; און ווי פֿריִער, האָט די באָבע פֿאַרענדיקט דעם געשפּרעך מיט אַ שווערן זיפֿץ, אַרויסברענגענדיק: „דערווײַל… גייט דאָס לעבן אַוועק!‟

דערהערט פֿון לייקעלען דעם זעלבן „דערווײַל‟, האָב איך איר געענטפֿערט מיט מײַן באָבעס ווערטער: „דערווײַל גייט דאָס לעבן אַוועק!‟ — לייקעלע האָט געשוויגן, ווי מײַן מאַמע, וואָס האָט אויך גאָרנישט געענטפֿערט דער באָבען.

דער זומער איז גיך דורכגעפֿלויגן, ווי עס טרעפֿט שטענ­דיק אין דער קינדשאַפֿט, ווײַל ווי לאַנג דער זומער־טאָג זאָל נישט זײַן, סטײַעט ער סײַ־ווי נישט פֿאַר די פֿאַרכאַפּנדיקע שפּילע­רײַען, ווען ס׳איז אַ שאָד צו פֿאַרלירן אַפֿילו אַ מינוט אָפּצו­עסן בײַם טיש, „ווי אַ מענטש‟; אַרײַנגעלאָפֿן אויף אַ סעקונדע אין שטוב, געכאַפּט אַ שטיקל ברויט, אָנגעשמירט מיט פּאָוויד­לע, און הײַדאַ — צוריק אין דרויסן אַרויס.

אין יענעם יאָר האָט זיך אָבער דער זומער נישט אַזוי צו­געאײַלט צו פֿאַרלאָזן דעם קאַלענדאַר, וואָס איז געהאָנגען אויף דער וואַנט בײַ אונדז אין קיך, אונטערן שוואַרצן רעפּראָדוקטאָר־קעסטעלע. כ׳בין יעדן אינדערפֿרי צוגעלאָפֿן צו דעם קאַלענ­דאַר נאָך דעם, ווי די מאַמע האָט אָפּגעריסן דאָס בלעטל מיט דער נעכטיקער דאַטע, און געקוקט אומגעדולדיק ס׳זאָל זיך שוין אויף אים באַווײַזן דער טאָג פֿון ערשטן סעפּטעמבער.

עס האָט שוין געוואַרט אויף מיר אין דער שאַפֿע די שפּאָגל־נײַע שול־אוניפֿאָרם, מיט אַ היטל, ווי בײַ די אָפֿיצערן, און אויך אַ ברייטער גאַרטל מיט אַ בלישטשענדיקער גאָלדענער ספּראָנדזשקע. כ׳רעד שוין נישט פֿון דעם שוואַרצן לעדערנעם טאַש, מיט העפֿטן, אַן אמתן לערנבוך און אַזאַ וווּנדער־שאַכטל, וואָס הייסט, פּינאַל. דאָרט ליגן באַהאַלטן פֿון מײַן קלענערן ברודער צוויי אָנגעשניצטע בלײַערס און אַ בלויע גומקע, אָפּצומעקן גרײַזן. און דער ערשטער סעפּטעמבער איז געקומען.

אַן אויסגעפּוצטער, מיטן טאַש אין דער האַנט בין איך אַרויס פֿון דער שטוב. לייקעלע איז שוין געזעסן בײַ דער וואַנט אויף איר בענקעלע. דערזען מיך, האָט זי, ווי איר שטייגער איז, זיך אָפּגערוקט און געוויזן מיר מיט דער האַנט, כ׳זאָל זיך לעבן איר צוזעצן. דעם אמת געזאָגט, האָב איך עס דאָס מאָל געטאָן נישט מיט גרויס חשק; כ׳האָב אַפֿילו געפּרוּווט צו געפֿינען אַ תּירוץ, אַז כ׳קאָן נאָך פֿאַרשפּעטיקן אין שול. לייקעלע האָט עס ווי נישט געהערט.

— נאָר אויף אַ מינוטקעלע, — האָב איך נאָכגעגעבן איר קאַפּריז. — דו האָסט מיר עפּעס וואָס צו זאָגן?

— יאָ… איך האָב אויך זייער אַרויסגעקוקט אויף דעם טאָג. איך פֿאָר הײַנט מיט מײַן מאַמען אַוועק…

לייקעלע האָט עס מיר געזאָגט, נישט אָפּפֿירנדיק קיין אויג פֿון איר ליאַלקע.

— דו פֿאָרסט אַוועק? פֿאַר וואָס? וווּהין?

— ס׳איז אַ קליינער סוד… נישט מײַנער, מאַשעס…

— אויף לאַנג פֿאָרסטו אַוועק? — האָב איך נישט אויפֿגעהערט צו שטעלן פֿראַגעס.

— איך ווייס נישט… אפֿשר אויף שטענדיק…

מיטאַמאָל האָט זי אויסגעדרייט דעם קאָפּ און מיר אַרײַנ­געקוקט אין די אויגן. שפּעטער מיט יאָרן האָב איך פֿאַר­שטאַ­נען, וואָס מיינט אַזאַ בליק פֿון אַ פֿרוי, ווען ביידע דאַרפֿן שוין מער נישט קיין ווערטער צו פֿאַרשטיין איינער דעם אַנדערן. כ׳האָב גאָרנישט דערהערט, נאָר געטאָן דאָס, וואָס לייקעלע האָט מיך געבעטן מיט איר בליק. כ׳האָט דערנענטערט זיך מיטן פּנים צו איר פּנים און זי אַ קוש געטאָן אין די ליפּן, מסתּמא, ווי יענער פּרינץ פֿון אירע מעשׂהלעך פֿלעגט עס טאָן.

4

דער אויטאָבוס איז צוגעפֿאָרן צום אָפּשטעל, און די פּאַ­סאַזשירן האָבן אָנגעהויבן אַרײַנגיין, ווען די שטאַלטנע פֿרוי איז צוגעגאַנגען צו מיר, האַלטנדיק אין דער האַנט אַ דאָלאַר. זי האָט אויסגעזען אַ ביסל פֿאַרלוירן, צעמישט און דאָס געפֿיל אירס האָט זיך איבערגעגעבן צו מיר באַלד נאָך איר פֿראַגע: “איר וואָלט מיר נישט געקאָנט צעבײַטן אַ דאָלאַר?”.

אין איר פֿראַגע אָדער בקשה האָט קיין וואָרט נישט געשטעקט, וואָס ס׳וואָלט געדאַרפֿט בײַ מיר אַרויסרופֿן אַ צע­מישונג; נישט איין מאָל האָט זיך שוין אַזוינס געטראָפֿן, אַז פּאַסאַזשירן כאַפּן זיך אין לעצטן מאָמענט — זיי האָבן נישט קיין מינץ צו באַצאָלן פֿאַרן בילעט, און קיין פּאַפּירענע באַנקנאָטן נעמט די אויטאָמאַטישע קאַסע נישט אָן. צעמישט בין איך געוואָרן פֿון דער אומדערוואַרטקייט, וואָס דווקא די פֿרוי אַליין איז צו מיר צוגעקומען. ס׳איז גאָר נישט וויכטיק געווען, וואָס זי פֿרעגט בײַ מיר, כ׳האָב צום ערשטן מאָל דערהערט איר קול.

נאָך אַ לענגערער צײַט פֿון זען זי יעדן אינדערפֿרי, פֿאָרן מיט איר איין וועג, טראַכטן וועגן איר און דאָך, נישט וואַגן צו איר צוגיין, האָב איך מיטאַמאָל דערהערט ווי זי בעט מיך עפּעס גראָד אין יענעם מאָמענט, ווען איך, ווי מײַן שטייגער איז, האָב געוואַרט, זי זאָל אַרײַנגיין אינעם אויטאָבוס פֿאַר מיר, כּדי דערנאָך צו פֿאַרנעמען אַ באַקוועם אָרט, צו האַלטן זי אונטער מײַן אַכט.

כ׳האָב מאַשינאַל אַ טאַפּ געטאָן די קעשענעס אויף מײַנע הויזן, הגם דאָס בײַטעלע האָב איך געהאַלטן אין מײַן טאַש.

— ניין… — האָב איך אַרויסגעשטאַמלט, אָבער זיך געכאַפּט, — נישקשה, כ׳וועל פֿאַר אײַך באַצאָלן מיט מײַן פֿאָרקאַרטל.

זי איז אַרײַנגעגאַנגען און זיך אָפּגעשטעלט בײַם קאַסע-אויטאָמאַט, געוואַרט אויף מיר. די טיר האָט זיך פֿאַרמאַכט און דער אויטאָבוס האָט זיך גערירט פֿון אָרט.

אונדזער אָפּשטעל איז דער צווייטער אויף דעם מאַרשרוט, דעריבער זײַנען אינעם אויטאָבוס דאָ גענוג פֿרײַע פּלעצער. זי האָט זיך אַוועקגעזעצט בײַם פֿענצטער, ווי יעדעס מאָל, און אַ וואַרף געטאָן דעם בליק אויפֿן ליידיקן זיצאָרט לעבן זיך.

— איך באַדאַנק אײַך זייער, — האָט זי שטיל געזאָגט, און זיך פֿאַרענטפֿערט: — כ׳בין געווען זיכער, אַז כ׳האָב אַרײַנגעלייגט מײַן פֿאָרקאַרטל אינעם נײַעם בײַטל…

— ס׳טרעפֿט זיך, — האָב איך זי באַרויִקט.

— כ׳האָב זיך שוין געוואָלט אומקערן אַהיים, אָבער דערזען אײַך…

— ס׳איז בפֿירוש גוט… מיר טרעפֿן זיך דאָ כּמעט יעדן אינ­דערפֿרי.

— ריכטיק… פֿון דעסטוועגן, איז יעדער פֿאַרטאָן אין זײַנע פּראָבלעמען, שוין פֿון אינדערפֿרי אָן.

זי האָט גערעדט, ווי נישט צו מיר, אַראָפּגעלאָזט די אויגן צום קיישל אויף די קני. אויפֿן פּנים האָט זיך נאָך געהאַלטן דער העפֿלעכער שמייכל, כאָטש די הענט האָבן נערוועז אָנגע­טאַפּט די לעדערנע איבערגעפֿלאָכטענע הענטלעך פֿונעם קיישל. די לאַנגע נעגל זײַנען געווען באַדעקט מיט לאַק פֿונעם זעלבן באָרדאָ־קאָליר, וואָס איר ליפּן־פּאָמאַדע; הענט פֿון אַ פֿרוי, וואָס איר עלטער האָט געלאָזט אויף דער הויט זײַנע געפֿלעק­טע צייכנס. — איר פֿאָרט, אַוודאי, ביזן סאָבוויי? — האָב איך געפֿרעגט.

זי האָט אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ.

— כ׳פֿרעג עס, ווײַל אײַער בילעט איז אין מײַנע הענט.

— אַ דאַנק, כ׳וועל אָבער סײַ־ווי מוזן קויפֿן זיך אַן אַנדער קאַרטל…

פֿון יענעם טאָג אָן זײַנען מיר שוין געפֿאָרן קיין מאַנהעטן אין איין וואַגאָן. אויפֿן פּעראָן פֿון דער סטאַנציע, האָט זי זיך גלײַך געלאָזט צו דעם אָרט, פֿון וואַנען זי זעצט זיך שטענדיק. איך בין איר געהאָרכזאַם נאָכגעגאַנגען, ברעכנדיק מײַן לאַנג־יאָריקע געוווינטשאַפֿט. זי איז געפֿאָרן ווײַטער פֿון מיר, כ׳האָב זי אָבער נישט געפֿרעגט, וואָס איז איר סטאַנציע. כ׳האָב עס נישט גע­טאָן אויך שפּעטער, ווען מיר האָבן שוין נישט ווייניק איבערגערעדט און איבערדערציילט איינער דעם אַנ­דערן, ספּאָנטאַן, אָן אַ געוויסן סדר, ווי עס טרעפֿט זיך אין וועג מיט אַ צײַטווײַליקן מיטפֿאָרער. די טרע­פֿונגען, אײַנגעפּרעסט בסך־הכּל אין ווייניקער פֿון אַ שעה צײַט, האָבן צו קיין זאַך נישט פֿאַרפֿליכטעט, און אויב שוין יאָ עפּעס געקאָנט מיינען, איז אפֿשר אַ ביסל מער, ווי סתּם אַ געשפּרעך וועגן דעם און יענץ, וואָס עס קומט אַרויס אויף די ליפּן. זי איז דאָך געווען גראָד די פֿרוי, וואָס איך האָב אויף איר געלייגט אַן אויג, ווי מע זאָגט, געפּרוּווט אַפֿילו צו „לייענען‟ איר פּנים…

זי האָט געהייסן ליִע און איז גע­קומען אין די אָנהייב 1990ער, פֿון ריגע, וואָס אויף מײַן שקאַלע האָט עס מער געהערט צו דער „מערבֿדיקער סאָוועטישקייט‟. זי האָט פֿאַרענדיקט דעם אוניווערסיטעט, ווי אַ לערערין פֿון ענגליש; אין אַמעריקע האָט איר משפּחה די ערשטע דרײַ יאָר געוווינט אין דעטרויט, איר מאַן האָט דאָרט געהאַט אַ ברודער, וואָס איז געקומען קיין אַמעריקע מיט אַ פֿופֿצן יאָר פֿריִער, און איז „גוט געשטאַנען אויף די פֿיס‟. ווי זאָגט מען אָבער, מיט אַן אייגענעם איז בעסער קיין שותּף נישט זײַן. יאָ, אין ניו־יאָרק האָט דער מאַן געצויגן די חיונה, און זי האָט זיך דערווײַל אויסגעשולט אין קאָ­לעדזש אויף אַ סאָציאַלן אַרבעטער. אַ קי­צור, אימיגראַנטישע גליקן, וואָס יעדער פֿון אונדז מאַכט אַדורך, כּדי שפּע­טער מיט יאָרן, ווי אַן אַלטגעזעסענער, זיך חידושן: שוין זשע האָט מען דאָס אַלץ דורכגעמאַכט?!

גערעדט וועגן הײַנט, וועגן קינ­דער און אייניקלעך, האָבן מיר זיך יעדעס מאָל אומגעקערט אינעם ווײַטן נעכטן, וואָס האָט אונדז דער­נענטערט. דאָרט, אין יענעם לעבן, וואָס האָט עקזיסטירט אין זכּרון — אַ מין אומבאַגרײַפֿלעכע אײַנ­גע­שלאָפֿענע באַשעפֿעניש, וואָס קאָן מיטאַמאָל זיך אויפֿוועקן פֿון איין צו­ריר, ענלעך צו יענעם קוש אין די ליפּן פֿון דעם מעשׂהדיקן פּרינץ, — דאָרט, אין דער פֿאַרגאַנגענהייט, איז אַלץ געווען באַקאַנט, אַלע האָבן געלעבט איין לעבן, מיט איין שטיי­גער, געלייענט די זעלבע בי­כער און צײַטונגען, געזען די זעלבע פֿיל­מען און באַליבטע טעלעוויזיע־פּראָ­גראַמען, געזונגען די זעלבע לי­דער און זיך אָנגעטאָן אין קליידער, וואָס נאָר זיי האָט מען געקאָנט פֿרײַ קויפֿן אין די קראָמען, זיך געקוויקט מיט די עטלעכע סאָרטן אײַזקרעם, פֿאַר­שפּרייט איבערן גאַנצן לאַנד… מיט איין וואָרט, יעדע דאָרטיקע “דאָסזעלביקייט” האָט פֿאַראייגנט דורות און אויסגעפֿורעמט בײַ זיי איין קאָלעקטיוון זכּרון, ווי ס׳געשען אין אַן אַנטי־אוטאָפּישן ראָמאַן.

— די ערשטע עטלעכע יאָר האָב איך שטאַרק געבענקט אַהיים, כאָטש קיין היים איז שוין נישט געווען… געבענקט נאָך דער שטאָט, — האָט זיך שטיל געהערט ליִעס קול, — מעג­לעך, ווײַל דאָ איז נאָך אַלץ געווען פֿרעמד. איר ווייסט עס, מסתּמא, אַליין… כ׳האָב כּסדר געמוזט זיך אײַנ­רעדן, אַז כ׳בין אַהער נישט געקומען צוגאַסט… לעב זיך אײַן, כאַפּ זיך אָן פֿאַר יעדן שאַנס און האַלט זיך מיט אַלע כּוחות… אַרויסגעהאָלפֿן האָבן די טאָג־טעגלעכע שוועריקייטן, וואָס מ׳האָט זיי געמוזט לייזן; זיי האָבן טאַקע אַליין דיך אויסגעניכטערט פֿון אַלע קווענקלענישן און בענק­שאַפֿטן, און צוגעגעבן מוט די דאָזי­קע שוועריקייטן בײַצוקומען…

— איר זײַט נאָך אַ מאָל געפֿאָרן קיין ריגע?

— יאָ, מיט צוויי יאָר צוריק. איך האָב דאָרט אַ גוטע חבֿרטע… — אַ רגע האָט זי געשוויגן, ווי זיך אײַנ­געהערט אינעם קלאַפּ פֿון רעדער, — איר ווייסט, דאַכט זיך, די זעלבע הײַ­זער, גאַסן און געסעלעך, ווי אַמאָל, אָבער שוין נישט יענער “אַמאָל”, נישט מײַנער… די שטאָט, וואָס איך האָב געקענט, מײַן ריגע, איז, אַ פּנים, פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַן אויסגעחלומטן טורעם, וואָס אין סאַמע העכסטן צימער וווינט אַ מיידעלע מיט איר ליאַלקע.

— און זי טרוימט, אַוודאי, — האָב איך צוגעגעבן, אין טאַקט פֿון איר דערציילן, — זי טרוימט, אַז ס׳וועט קומען אַ שיינער פּרינץ און זי פֿון דעם טורעם באַפֿרײַען.

מיר האָבן זיך צעלאַכט, דאַכט זיך, אין גאַנצן פֿאַרגעסן, וווּ מיר געפֿינען זיך און וווּהין מיר פֿאָרן.

— פֿון וואַנען ווייסט איר וועגן דעם פּרינץ?

צום ערשטן מאָל פֿאַר די עטלע­כע טעג פֿון אונדזער באַקאַנט­שאַפֿט און צוזאַמענפֿאָר, האָט מיך אַ צופּ געטאָן אַ געדאַנק, ווי מע גיט זיך אַ צופּ אין דער האַנט זיך איבער­צײַגן, אַז ס׳איז וואָר, נישט קיין חלום; און דאָך, האָב איך נאָך נישט גע­גלייבט אין דער וואָר, דער חלום איז געווען שטאַרקער.

— איך ווייס עס, ווײַל אַלע מיידע­לעך טרוימען וועגן אַ פּרינץ אויף אַ ווײַסן פֿערד.

די באַן איז אָנגעקומען צו מײַן סטאַנציע, און נאָכן געזעגענען זיך מיט ליִען, איז געשען דאָס, וואָס ס׳געשעט יעדן טאָג אין דער וואָך — די ווירקלעכקייט האָט מיך אַרײַנ­גע­טריבן אין דער שמאָלער נישע פֿון מײַנע פּראָפֿעסיאָנעלע פֿליכטן, אַרויס­שלאָגנדיק אַלע פֿרי­מאָרגנ­דיקע איבער­לעבענישן ביזן אַנדערן טאָג.

כ׳האָב אָנגעהויבן צו באַמערקן, אַז איך אײַל זיך אין דער פֿרי אַרויס­צוגיין פֿון דער שטוב, גיב יעדעס מאָל אַ קוק אויפֿן האַנט־זייגערל, ווי ווען מע האָט מורא צו פֿאַרשפּעטיקן צו אַ וויכטיקער באַגעגעניש. יענער שוואַכער „צופּ‟ האָט אָנגעהויבן זיך פֿילן אַלץ שטאַרקער און שטאַר­קער; ער האָט פּלוצעם אויפֿגעוועקט דערמאָנונגען פֿון מײַן ווײַטער קינד­שאַפֿט, בילדער און ווערטער, וואָס כ׳האָב שוין לאַנג פֿאַרגעסן אין זיי… לייקע­לע, דאָס אומעטיקע מיידעלע מיט איר שטענדיק קראַנקער ליאַלקע אויף די הענט, אירע שוידער־מעשׂה­לעך מיט אַ גוטן סוף, די לעצטע טרעפֿונג און געזעגעניש — אויף שטענדיק, ווי זי האָט עס דעמאָלט גע­זאָגט. יענער גליקלעכער טאָג פֿון אָנהייבן גיין אין שול אַרײַן, איז פּלו­צעם פֿאַרשטערט געוואָרן מיט ליי­קעלעס אַוועקפֿאָרן. כ׳האָב, דאַכט זיך, צום ערשטן מאָל דערפֿילט, וואָס מיינט צעשיידונג.

די באָבע האָט מיר דערציילט, אַז לייקעלע איז געבוירן געוואָרן מיט אַ האַרץ־פֿעלער, און די איינציקע זאַך וואָס האָט איר געקאָנט העלפֿן, איז געווען אַן אָפּעראַציע. יענעם ערשטן סעפּטעמבער האָבן אירע על­טערן באַקומען די ידיעה, אַז ס׳איז צוגעקומען די ריי צו מאַכן זייער טעכ­טערל אַזאַ אָפּעראַציע. לייקעלע מיט איר מאַמע זײַנען אַוועקגעפֿאָרן קיין אָדעס, וווּ אַלץ האָט געדאַרפֿט געשען, און גאָר אין גיכן נאָך זיי איז אויך אַוועקגעפֿאָרן לייקעלעס טאַטע. מער האָב איך וועגן איר נישט געהערט.

נאָר וואָס פֿאַר אַ שײַכות האָט געהאַט לייקעלע צו ליִען? שוין זשע איז עס אַזוי וויכטיק צונויפֿבינדן אינעם רוים צוויי עקן פֿון אַ לעבנס־פֿאָ­דעם, וואָס איין עק איז איבער­געריסן געוואָרן אין מײַן קינדשאַפֿט, און דעם אַנדערן — האָב איך קוים אָנגעכאַפּט? און וואָס טוט מען מיט דער צײַט, מיט יענע קנאַפּע זעכ­ציק יאָר, וואָס זײַנען אַדורך זינט יענעם ערשטן סעפּטעמבער און הײַנט? אַ פֿעלד, וואָס נישט אַריבערצוגיין און עס נישט איבערצושפּרינגען. לייקעלע און ליִע — מעגלעך, אַז ס׳איז סתּם אַ צונויפֿפֿאַל; נישט מער ווי אַ גילגול פֿונעם ייִדישן נאָמען — לאה. צי איז עס גענוג צו דער­מאָנען ליִען יענעם קינדערשן קוש פֿאַר דער צעשיידונג?! צי וויל זי בכלל זיך דערמאָנען אין יענער שווערער צײַט פֿון איר קינדשאַפֿט? פֿון דעסט­וועגן, האָב איך זי פֿאָרזיכטיק געפֿרעגט, צי זי איז טאַקע אַ געבוירענע אין ריגע?

— ניין, אין ריגע בין איך אויפֿ­געוואַקסן, אָבער די עלטערן זײַנען אַהין אַריבערגעפֿאָרן, ווען איך בין נאָך געווען אַ קינד.

— פֿון וואַנען, — האָב איך זיך אין דעם אָנגעכאַפּט, — איר געדענקט?

— צום באַדויערן, ניין… — זי האָט, אַ פּנים, באַמערקט מײַן פּלוצעם־אויפֿ­געקומענעם נײַגער, און ווי אַנטשולדיקט זיך: — מײַנע עלטערן האָבן בכלל זעלטן ווען דערמאָנט יענע צײַטן… און די מאַמע איז מיט אַ יאָר צו­ריק געשטאָרבן…

ווער ווייסט, אפֿשר איז עס טאַקע נישט תּמיד פּאַסיק, צו וועקן יענע אײַנגעשלאָפֿענע באַשעפֿעניש, וואָס רופֿט זיך זכּרון. מע זאָגט דאָך, אַז אַ קליינער סוד פֿאַרפֿלאַנצט אַ האָפֿענונג, אַז ס׳וועט קומען די פּאַסיקע צײַט און אַלץ וועט זיך אַנטפּלעקן צום גוטן.