אַז דער פֿידל שווײַגט, פּויקט די פּויק (ערשטער טייל)

When the Fiddle's Silent, You Can Hear the Drums (Part 1)

פֿון באָריס סאַנדלער

(Page 2 of 5)

לעדערנע פּאָדעשוועס און הילצערנע פֿלעקלעך זײַנען, פֿאַרשטייט זיך, זעלטענע מציאות, אָבער לטובֿת דער יונגער מלוכה איזראַיִל וואָלט זעליג כײַמאָוויטש געטאָן אַלץ. ער וואָלט אַפֿילו מסכּים געווען צו פֿאָרן זיך טיילן מיט זײַן רײַכער דערפֿאַרונג, ווי אַ געניטער סאָלדאַט, ווי צו שלאָגן זיך מיטן שׂונא… אָבער דער זעלבער סאָלדאַטסקער חוש, וואָס פֿילט אַ סכּנה, ווען זי איז נאָך גאָר ווײַט, האָט אים אונטערגעזאָגט, אַז דערווײַל איז בעסער זיך אָפּהאַלטן פֿון אַזאַ ברידערלעכן ענטוזיאַזם, און זיך אָפּגעבן מיט מער ברענענדיקע זאַכן.

מיט אַן ערך אָט די געדאַנקען האָט אין יענער געבענטשטער נאַכט זיך געלייגט שלאָפֿן זעליג־זאַכאַר כײַמאָוויטש, איבעגעפֿולט מיט זאָרג צו זײַן אייגן פֿאָטערלאַנד און דער ווײַטער ייִדישער מלוכה אין מיטעלן מיזרח. אָבער דערפֿילנדיק דעם הייסן אָטעם פֿון זײַן יונגער פֿרוי מאַניע, אירע וואַרעמע גלעטן אויף זײַן פּלייצע, האָט ער וועגן די אַלע הויכע מחשבֿות פֿאַרגעסן; ריכטיקער, זיי זײַנען פֿאַרשלעפּט געוואָרן מיט די זודיקע שטראָמען בלוט, וואָס האָבן זיך צעגאָסן איבער זײַן לײַב, אָנגעפֿילט זײַן יעדן אבֿר מיט גלוסטעניש און ליבע. זײַנע הענט האָבן אַרומגעכאַפּט דאָס צאַפּלדיקע לײַב פֿון זײַן מאַניען, און אײַנגראָבנדיק זיך מיט דער נאָז אינעם פֿײַכטן שפּאַלט צווישן אירע בריסט, האָט ער דערפֿילט ווי ער הייבט אָן זינקען און פֿאַלן אין אַ טיפֿן אָפּגרונט…

אַזוי איז געשען אין דער אַלטער פּרוסישער שטאָט קעניגסבערג, ווען די אויפֿרײַס־כוואַליע האָט אים אונטערגעוואָרפֿן און באַלד אַ שלײַדער געטאָן אַראָפּ אין אַ געדיכטער פֿינצטערניש, אַ שמאָלער און גליטשיקער, וואָס האָט אים משונה־ווילד אַרײַנגעזויגט אין זיך; און ווען נישט דער מסוכּנער פֿײַף אין די אויערן און דער צעשפּאָלטענער ווייטיק אין קאָפּ, וואָלט אים דער טייטלעכער זומפּ אײַנגעשלונגען מיט די ביינער… איצט האָט אים אַרויסגעריסן פֿונעם אָפּגרונט מאַניעס קורצער געשריי בײַ זײַן אויער. ער האָט אויפֿגעציטערט, אָבער שוין נישט פֿון אַ שאַרפֿן ווייטיק, ווי דעמאָלט, ווען ס’האָט אים קאָנטוזיעט; איצט האָט אין אים געציטערט יעדעס אָדערל בשעתן פֿאַרפֿלאַנצן זײַנע זוימען פֿון אַ נײַ לעבן…

אין יענער גליקלעכער קולמינאַציע פֿון דער ליבע־סימפֿאָניע, אויף דער לאַנגער “פֿערמאַטאַ” פֿונעם שלוס־אַקאָרד, האָט מײַן טאַטע, אַוודאי, נישט געקאָנט וויסן, אַז די קורצע רגע פֿון פֿאַרשוואַנגונג, איז אויך געוואָרן אַן אָנהייב פֿון אַ שפּאַלט צווישן אים און מײַן מאַמען. ניין, זיי זײַנען געבליבן געטרײַ איינער דעם אַנדערן, אָבער די ליבע, וואָס די מאַמע האָט ביז אַהער אָפּגעגעבן נאָר אים, האָט זי ווײַטער געמוזט טיילן מיט דעם נפֿשל, וועלכן זי האָט אויסגעטראָגן אונטער איר האַרץ.

מאַניע, וואָס איז אין גאַנצן פֿאַרכאַפּט געוואָרן מיט דער זאָרג פֿון שטוב און קינד, האָט נעבעך, נישט געהאַט קיין צײַט צו לייענען די צענטראַלע צײַטונג “פּראַוודאַ”; און אַזוי ווי איר סטאַטוס פֿון אַ הויז־באַלעבאָסטע האָט זיך געפֿונען שיִער נישט אויפֿן נידעריקסטן שטאַפּל פֿונעם סאָציאַלן לייטער אין דער סאָוועטישער געזעלשאַפֿט, האָט זי נישט געקאָנט וויסן, אַז די וועלט האָט זיך אויך צעשפּאָלטן אויף צוויי קעגנערישע לאַגערן און פֿירט צווישן זיך אַן אומברחמנותדיקע קאַלטע מלחמה. איר איז נישט אויסגעפֿאַלן דאָס גליק צו הערן, כאָטש מיטן שפּיץ־אויער, די טיפֿזיניקע איבערזיכטן פֿון חבֿר בראָנשטיין אויף די “פּאַליטשטונדעס” אינעם “רויטן ווינקל” פֿונעם שוך־קאָמבינאַט. נאָך מער: זי פֿלעגט באַלד אויסשליסן דעם ראַדיאָ, דעם “שוואַרצן טעלער” אינעם קיך־ווינקל, ווען ס’האָט זיך נאָר דערהערט: “גאָוואָריט מאָסקוואַ…” — עס רעדט מאָסקווע…

— ווידער אויסגעשלאָסן! — האָט זיך שוין געהערט דעם טאַטנס אומצופֿרידן קול פֿונעם צווייטן צימער. איבערגעריסן דאָס לייענען, האָט ער נערוועז פֿאַררייכערט זײַן “בעלאָמאָר קאַנאַל”*.

— וואַרף אַוועק דעם פּאַפּיראָס! — האָט די מאַמע קאָמאַנדעוועט פֿון קיך, — האָסט גיך פֿאַרגעסן, וואָס דער דאָקטער האָט דיר געזאָגט!

דער טאַטע הערט נישט; ער ציט ווײַטער אײַן דעם גיפֿטיקן רויך אין זײַנע שוואַכע לונגען און רעדט, ווי צו עמעצן נאָך אינעם צימער:

— אַ פֿרוי זאָל נישט וועלן וויסן פֿון דאַנען אַהין, וואָס עס טוט זיך אין דער וועלט… עס קאָן, חלילה, הײַנט־מאָרגן, אויסברעכן אַ נײַע מלחמה — מיט אַמעריקע, און זי וועט הערן איר “קאַפּריטשימאָזע”…

— וואָלטסט שוין געקאָנט זיך אויסלערנען ריכטיק אַרויסצוזאָגן “קאַ־פּרי־טשי־אָ־זאָ”, — האָט די מאָמע ריטמיש אָפּגעקלאַפּט מיט דער צונג יעדן טראַף. — דײַן זון וואַקסט אַ פֿידלער, און דו קאָנסט נישט אַרויסרעדן דעם נאָמען פֿון אַזאַ באַקאַנט מוזיקאַליש ווערק!

דער טאַטע בלײַבט שטיין בײַ דער שוועל פֿון קיך, ווי בײַ אַ גרענעץ, וואָס ווײַטער געפֿינט זיך שוין דער שטח פֿון אַ פֿײַנטלעכער מלוכה. פֿון זײַנע פֿאַרוואַקסענע נאָזלעכלעך שלאָגט אַ רויך, וואָס מאַכט זײַן אויסזען דראָענדיק און אַגרעסיוו.

— און דו קאָנסט אַרויסרעדן די ווערטער “קאַריבסקע קריזיס”!? — האַלט ער זיך קוים אײַן זיך נישט צעשרײַען. — זיי האָבן אָנגעשטעקט אין טערקײַ זייערע ראַקעטן, און סטראַשען אָפּצוּווישן אונדז פֿון דער ערד; און מיר, הייסט עס, טאָרן נישט אָנשטעלן אויף זיי אַ פּאָר ראַקעטן אין קובאַ, זיי זאָלן אויך ציטערן איבער די נעכט?!…