מגילת־אסתּי

The Book of Esti

פֿון באָריס סאַנדלער

„דער בעסטער אופֿן אויסצומײַדן זיך צו טרעפֿן מיט עמעצן פּנים־אל־פּנים, איז אים נאָכפֿאָלגן טריט בײַ טריט‟.

ר’ מאיר אָקון האָט דעם שאַרפֿזיניקן זאָג ערגעץ אויסגעלייענט אָדער געהערט, און דווקא, ווײַל ער איז אים געפֿעלן געוואָרן, האָט דער „היימישער בלש‟ אים פֿאַרגעדענקט. דאַכט זיך, ווי צוגעפּאַסט צו דעם, וואָס עס קומט נישט זעלטן אויס צו טאָן יעדן דעטעקטיוו. ר’ מאיר פֿלעגט זיך אָבער באַמיִען זיך אַרויסצודרייען פֿון אַזאַ שטיקל אַרבעט, כאָטש נאָכפֿאָלגן איז, חלילה, נישט פֿאַרפֿאָלגן. און דאָך שטעקט אין דעם נאָכפֿאָלגן — דאָס נאָכגיין בגנבֿה נאָכן מענטשן, אים נאָכקוקן און אויסשמעקן וואָס און ווען, כּדי דערנאָך צושטעלן אַ פֿולן באַריכט — עפּעס הינטיש. באַזונדערס האָט ער עס דערפֿילט נאָך יענעם ענין, וואָס האָט זיך אײַנגעקריצט אין זײַן זכּרון מיט אַ נאָגנדיקן ווייטיק און פֿאַרדראָס אויף זיך אַליין…

ר’ מאיר האָט זיך טאַקע נישט געוואָלט נעמען אויסצופֿאָרשן דעם ענין. דאָס האַרץ איז אים נישט געלעגן נאָכצופֿאָלגן די יונגע פֿרוי, און ווי איר מאַן האָט עס בײַ אים געפֿאָדערט: נישט פֿאַרשווײַגן קיין שום פּרט! צוליב דעם צאָלט ער אים! אײַ, אייפֿערזוכט, עס מאַכט בלינד דעם מאַן און אומגליקלעך זײַן פֿרוי!

דאָס איז געווען אַ פֿאַרמעגלעכע חסידישע משפּחה, וואָס האָט געהאַלטן עטלעכע גרויסע ליקער־קראָמען אין ברוקלין. ר’ מאיר האָט געקענט איינעם פֿון די ברידער, איטשע ברײַמאַן, מיט וועלכן ער האָט זיך באַקענט, זײַענדיק נאָך אַ ישיבֿה־בחור. טאַקע ער, ר’ איטשע, האָט אים פֿאַרנאַראַיעט דעם דאָזיקן ענין, געבעטן זיך נישט אָפּזאָגן און אַרויסהעלפֿן זײַן זון. וואָס איז געשען? זײַן זון חנן, אַן אַלמן, נעבעך, מיט דרײַ קינדער האָט דאָס צווייטע מאָל חתונה געהאַט מיט אַ פֿרוי, ייִנגער פֿון אים מיט אַ פֿופֿצן יאָר — אַ שטילע, אַ בריה, געפֿונען אַ וועג צו זײַנע קינדער, דערצו האָט זי דעם מאַן צומאָל אַרויסגעהאָלפֿן אין דער קראָם…

„איר ווייסט דאָך, ר’ מאיר, — האָט דערקלערט ר’ איטשע, — לבֿ יודע מרת נפֿשו, דאָס האַרץ ווייסט זײַנע אייגענע ליידן. לאה, הייסט זי, און עס קומען מיט איר לעצטנס פֿאָר מאָדנע זאַכן… זי איז בכלל אַן אײַנגעשלאָסענע, אַ וואָרט פֿון איר איז שווער אַרויסצוקריגן — אַ יוצא־מן־הכּלל צווישן נשים…‟

ער האָט איבערגעריסן זײַן דערציילן. אָראָפּגעלאָזט דעם קאָפּ אין אַ ווײַליקער פֿאַרטראַכטקייט, ווי עס טרעפֿט, ווען מע קומט אינעם סיפּור צו אַ מאָמענט, וואָס האָט, אייגנטלעך, אַרויסגערופֿן דעם גאַנצן שמועס.

„די זאַך איז… — האָט ער פּאַמעלעך ממשיך געווען, — נאָך אַ מיידל איז זי פֿאַרגוואַלדיקט געוואָרן, נישט דאָ געדאַכט… איך ווייס עס, ווײַל איך און איר פֿאָטער זײַנען שטיקל קרובֿים. אַוודאי, איז עס געווען אַ גרויסע צרה אין דער משפּחה. דאָס מיידל אַליין האָט זיך נאָך דעם אומגליק אַ היפּש ביסל צײַט געהיילט… כ’פֿרעג אײַך, ר’ מאיר, אַזאַ קלאַפּ! ווי עס פֿלעגן אָבער די חכמים זאָגן: מה שיעשׂה הזמן לא יעשׂה השׂכל*. זי האָט זיך ביסלעכווײַז אומגעקערט צום לעבן, אויב מע קען אַזוי זאָגן. חתונה געהאַט, ווי ס’איז איר שוין באַשערט געווען… איר ווייסט גוט אונדזער וועלטל: הינקענדיקע בחורים ווילן אויך נישט קיין מיידן מיט אַ פּגם. אַ קיצור, נאָך דרײַ יאָר האָבן זיי קיין קינדער נישט געהאַט און ער האָט איר געגעבן אַ גט… מײַן צווייטער זון חנן האָט שוין צו יענער צײַט פֿאַרלוירן זײַן פֿרוי, נעבעך… ער האָט געקענט לאהן און געוווּסט, וואָס מיט איר איז געשען… ער האָט אַ גאָלדענע נשמה, מײַן חנן, איין חסרון — ער איז זייער אייפֿערזיכטיק. כ’ווייס נישט, אין וועמען ער איז ענלעך… מיט איין וואָרט, לעצטנס, קומט מיט זײַן פֿרוי עפּעס פֿאָר. כּמעט יעדן אינדערפֿרי גייט זי אַוועק פֿון שטוב און ווערט ערגעץ פֿאַרפֿאַלן אויף עטלעכע שעה. האָט ער זי שוין געפֿרעגט וועגן דעם, קומט זי אָפּ מיט עפּעס אַ תּירוץ אָדער שווײַגט אין גאַנצן, ווי איר שטייגער איז…‟

ר’ איטשע איז ווידער אַנטשוויגן געוואָרן, אַרײַן מיט זײַנע פֿליישיקע דרײַ פֿינגער אין דער באָרד, זיך דאָרט אַ גריבל געטאָן און דערנאָך צוגעטראָגן די פֿינגער צו דער נאָז. ר’ מאיר האָט זיך באַלד דערמאָנט אין דער טבֿע פֿון זײַן אַלטן ישיבֿה־חבֿר, אָבער דעמאָלט איז זײַן באָרד געווען שוואַרץ און ווילד־געדיכט. צווישן די ישיבֿהניקעס פֿלעגט זיך שטענדיק געפֿינען אַן אָפּלאַכער, וואָס איז נישט קאַרג געווען אָפּחוזקן פֿון אים אַלעמען אויף געלעכטער — אַרויסשטעקן דרײַ פֿינגער און שטעכיק אַ פֿרעג טאָן: „נו, איטשעלע, מיט וואָס שמעקט דײַן באָרד הײַנט?‟

„כ’וויל, ר’ מאיר, איר זאָלט פֿאַרשטיין, — האָט זיך געהערט זײַן שטיל אומרויִק קול ווײַטער, — איך מיין, חלילה, קיין שלעכטס נישט… זי איז אַ שטילע טויב, באָציט זיך גוט צו מײַנע אייניקלעך, אַ לעבן אויף זיי. ווי זאָגט מען, בײַ שלום־בית איז מען צופֿרידן מיט אַ כּזית… יאָ, אויך אַן אישה קאָן האָבן אירע קליינע סודותלעך, אָבער מײַן זון… ער איז זייער אַ היציקער… אַ געליטענער… האָב איך יסורים, ער זאָל נישט קאַליע מאַכן זײַן לעבן… זייער לעבן…‟

נאָך פֿון זײַן סאָוועטישער קינדשאַפֿט אין מאַרינאַ ראָשטשאַ האָט ר’ מאיר — דעמאָלט האָבן אים אַלע גערופֿן מיראָן — פֿאַרגעדענקט, ווי אין אַ פֿאַרנאַכט האָבן זײַנע עלטערן זיך שטיל איבערגערעדט, אַז דאָס ייִנגל זאָל נישט הערן, וועגן אַ פֿרוי, געבראַכט אין שפּיטאָל, וואָס האָט אויסגעטרונקען אַ פֿלעשעלע עסיק־עסענץ און זיך אָפּגעסמט אויף טויט. די קינדער, אַפּנים, האָבן אַ שאַרפֿע שמיעה, ווי חיהלעך; דווקא דאָס שושקען זיך אין שטוב בשתּיקה, דער „קליינער‟ זאָל עס נישט הערן, דערגייט צו זייערע אויערן און קריצט זיך אײַן אין זכּרון. זי האָט עס אָפּגעטאָן, די אומגליקלעכע פֿרוי, איר מאַן אויף צולהכעיס, ווײַל זי האָט שוין מער נישט געקאָנט אויסהאַלטן זײַן אייפֿערזוכט; געשלאָגן זי שיכּורערהייט און געסטראַשעט זי צו דערהרגענען. האָט זי, נעבעך, אַליין זיך גענומען דאָס לעבן. באַזונדערס האָבן מיראָנען איבערגעראַשט דעם טאַטנס ווערטער, אַז אַלץ בײַ איר אינעווייניק איז „אויסגעברענט געוואָרן‟.

מיט אַ צײַט שפּעטער, ווען מיראָן איז געבליבן אין דער היים אַליין, האָט ער געזוכט עפּעס אַ נאַש אינעם קיך־בופֿעט — ער איז תּמיד געווען אַ גרויסער נאַשער, — און האָט אָנגעטאַפּט אין אַ ווײַטן ווינקל אַ קליין, גלעזערן פֿלעשעלע. ס’האָט אויסגעזען זייער שיין, נישט ווי אַלע אַנדערע פֿלעשעלעך, וואָס זײַנען געשטאַנען אינעם זעלבן בופֿעט — אַ גרינס, אַ דרײַ־עקיקס מיט אַ דין אויסגעטאָקט העלדזל. אין אַזאַ שיין פֿלעשעלע וואָלט דער טאַטע געקאָנט האַלטן זײַן אָדעקאָלאָן… מיראָן האָט זיך אײַנגעקוקט אין די רויטע בוכשטאַבן אויף דעם עטיקעטל און איבערגעלייענט: „עסיק־עסענץ‟… אין דער זעלבער רגע האָט ער ממש דערפֿילט, ווי ס’האָט אַ ברי געטאָן זײַנע פֿינגער. ער האָט דאָס שיינע פֿלעשעלע שיִער נישט פֿאַרלוירן אויפֿן דיל…

זינט דעמאָלט, ווען ר’ מאיר הערט, אַז עמעצער האָט זיך אַליין אָפּגעסמט, בלײַבט אים שטיין פֿאַר די אויגן דאָס קליין גרין דרײַ־עקיק פֿלעשעלע מיט „עסיק־עסענץ‟.

ס’איז אַלץ געשען אין אַ שיינעם זומער־טאָג, וואָס גאָט שענקט דער וועלט; און נאָר דער מענטש אַליין, ווי אַ ליידיקע כּלי, קאָן דעם טאָג אָנפֿילן אָדער מיט פֿרייד און גליק, אָדער מיט צרות און ווייטיק. ר’ איטשעס זון, באמת אַ נערוועזער מענטש בײַ זײַנע פֿערציקער, האָט אָפּגערעדט מיט ר’ מאירן פֿון פֿריִער, אַז דער דעטעקטיוו זאָל אין יענעם טאָג אָפּוואַרטן זײַן פֿרוי נישט ווײַט פֿון זייער שטוב אין קראַון־הײַטס. די שטוב האָט זיך געפֿונען אין אַ שיינער געגנט, וווּ ס’האָבן געוווינט נישט ווייניק פֿאַרמעגלעכע ליובאַוויטשער חסידים. אַרום צען אַזייגער איז פֿון דער שטוב, וואָס ס’האָט אים אָנגערופֿן חנן, אַרויסגעגאַנגען אַ יונגע קליינוווּקסיקע פֿרוי, אָנגעטאָן נישט אַ סך אַנדערש פֿון די פֿרומע פֿרויען אין דער געגנט; סײַדן אויפֿן קאָפּ, ווי צוגעטשעפּעט צום שײטל, האָט זיך באַזעצט בײַ איר אַ מאָדנע הוט, ענלעך צו אַ גרויסער ברוינער רויז, וואָס האָט צוגעגעבן איר אויסזען אַן עקסטראַוואַגאַנטקייט. לויט דעם, ווי חנן האָט בײַ זייער איינציקער טרעפֿונג באַשריבן זײַן פֿרוי, אַרויסהעלפֿנדיק זיך מיט זײַנע פֿולע קורצע הענט און פֿינגער, האָט אָט די פֿרוי געזאָלט טאַקע זײַן לאה.

אַ רגע האָט זי זיך אומגעקוקט, ווי מע טוט, געוויינטלעך, פֿאַרן אַריבערגיין דעם וועג, און זיך געלאָזט אין דער ריכטונג פֿונעם באָטאַנישן גאָרטן. ר’ מאיר, וואָס איז ביז אַהער געזעסן אויף אַ באַנק, אונטער אַ בוים, האָט נישט אײַליק צונויפֿגעלייגט די „דזשויִש וויק‟, און זי אַרײַנגעשטופּט אין זײַן קעשענע בײַ דער זײַט פֿונעם רעקל. ווי זײַן אַלטער רבי, לאָזער אַראָנאָוויטש וואָלט איצט געזאָגט: ער איז אַרײַן אין די פֿעדערן…

אין אַ האַלבער שעה אַרום איז לאה שוין געזעסן אויף אַ באַנק אינעם באָטאַנישן גאָרטן, און שפּעטער מיט פֿופֿצן מינוט איז צו איר צוגעקומען אַ הויכער מאַנספּאַרשוין. ער האָט אויסגעזען ייִנגער פֿון לאהס מאַן, כאָטש דער גרויער קאָפּ האָר וואָלט אים געדאַרפֿט מאַכן עלטער. ער האָט געהאַלטן בײַ דער האַנט אַ מיידעלע פֿון אַ יאָר פֿינף־זעקס. דערזען לאהן, האָט זי זיך צו איר אַ צי געטאָן, און לאה, פֿון איר זײַט, האָט צום קינד אויסגעשטרעקט די הענט. ס’האָט אויסגעזען זייער רירנדיק, און עדות געזאָגט, אַז לאה און דאָס קינד טרעפֿן זיך שוין נישט צום ערשטן מאָל. דער מאַנספּאַרשוין האָט זיך לאַנג נישט פֿאַרהאַלטן בײַ דער באַנק, זיך אָנגעבויגן צום קינד, עס אַ קוש געטאָן אין קעפּל און מיט לאהן זיך געזעגנט.

אונדזער דעטעקטיוו, ר’ מאיר, איז געזעסן אויף אַ צווייטער באַנק, היפּש ביסל ווײַטער פֿון דעם אָרט, וווּ די אַנומלטיקע טרעפֿונג איז פֿאָרגעקומען. זײַן איצטיקע אויפֿגאַבע איז געווען, קודם־כּל, צו האַלטן אַן אויג אויף לאהן, „נישט פֿאַרזען קיין פּרט‟; ער דאַרף נישט מאַכן זײַנע אויספֿירן, נאָר אָפּגעבן אַ גענויעם באַריכט פֿון דעם, וואָס ער האַט געזען; אַנדערש געזאָגט: איין אויג האָט מער נאמנות ווי צוויי אויערן. אַזוי האָט געהאַלטן ר’ איטשע מיט זײַן זון, נאָר נישט ר’ מאיר. ער האָט זיך געהאַלט מער בײַם כּלל, אַז ווען די אויגן זאָלן נישט זען, וואָלט דער שׂכל געווען בלינד.

עס האָט זיך אים נישט געלייגט אויפֿן שׂכל, אַז לאה איז געקומען אַהער צו זײַן אַ „בייבי־סיטער‟, און טוט עס שוין, אַ פּנים, נישט צום ערשטן מאָל. זי וויל זײַן אומאָפּהענגיק פֿון איר מאַן? צו פֿאַרדינען אַ פּאָר דאָלאַרן, ער זאָל וועגן זיי נישט וויסן? עס קלעפּט זיך נישט… און אפֿשר איז עס פֿאַרבונדן מיטן סימפּאַטישן מאַנספּאַרשוין? אויב אַזוי ווערט קלאָר, פֿאַר וואָס זי באַהאַלט עס אויס פֿון איר מאַן? ניין, ער דאַרף בײַטן זײַן „אָבסערוויר־פּונקט‟. צוריק גערעדט, פֿאַרוואָס זאָל ער זיך טאַקע נישט אַריבערקלײַבן אויף דער זעלבער באַנק, וווּ עס זיצט לאה מיטן מיידעלע? ס’איז דאָך בײַ אים אויפֿן פּנים נישט אָנגעשריבן, אַז ער איז צוגעשטעלט נאָכצוקוקן נאָך איר… פֿון דעסטוועגן, האָט ר’ מאיר ווידער איבערגעריסן דאָס קאָנספּיראַטיווע לייענען זײַנס; צונויפֿגעלייגט די צײַטונג, האָט ער אַ קוק געטאָן אויף דער זון, ווי אַ מענטש, וואָס וויל זיך איבערצײַגן, אַז קיין אַנדער ברירה האָט ער טאַקע נישט, ווי נאָר זיך אַריבערזעצן אויף אַן אַנדער באַנק, אין שאָטן. לעבן דער באַנק מיט לאהן איז ער געבליבן שטיין.

„כ’וועל אײַך נישט שטערן?‟ — האָט ער געפֿרעגט, אָנווײַזנדיק אויפֿן פֿרײַען אָרט.

„לחלוטין נישט‟, — האָט די פֿרוי גוטמוטיק געענטפֿערט.

זי האָט זיך ווידער אויסגעדרייט צום מיידעלע און ממשיך געווען זייער שפּיל: זיך פֿאַרמאָסטן, ווער וועט פֿון זיי מער אַרויסבלאָזן זייפֿן־בלעזלעך — איין מאָל האָט עס געטאָן לאה, און איין מאָל דאָס מיידעלע. ווי עס זאָל נישט זײַן, האָבן זיי ביידע אָנגעקוועלט פֿון דער שפּיל.

ערשט איצט האָט ר’ מאיר געקאָנט זען, אַז דאָס מיידעלע איז נישט קיין ווײַס, נאָר ווי „אויסגעגאָסן פֿון שאָקאָלאַד‟. זעט אויס, האָט ער אַ טראַכט געטאָן, די מאַמע איז בײַם קינד אַ שוואַרצע. אויף אַ קול האָט ער אָבער געזאָגט: „איר וועט מסתּמא לאַכן, אָבער אַלס אַ קינד, האָב איך אויך ליב געהאַט אויסצובלאָזן זייפֿן־בלעזלעך…‟

זי האָט זיך צעשמייכלט:

„יאָ, מײַן מאַמע עליה־השלום, פֿלעגט זאָגן, אַז אויך אַ ייִד מיט אַ באָרד איז אַמאָל געווען אַ חדר־ייִנגל.‟

„גוט געזאָגט… זאָל אײַער מאַמע האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן… כ’באַדויער…‟

לאה האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון אַ קינדער־קיישעלע, וואָס ס’האָט, אַפּנים, געבראַכט מיט זיך דער מאַנספּאַרשוין, אַ פּאַפּירענע סערוועטקע און אָפּגעווישט דעם מיידעלע די ליפּן און הענטעלעך. „ווילסט אַ ביסל זיך שפּילן מיט דײַן בייבי סאַמאַנטאַ?‟ — האָט זי געפֿרעגט, דערלאַנגענדיק איר פֿונעם זעלבן קיישעלע אַ ליאַלקע. דאָס מיידעלע האָט עס באַלד אַרומגעכאַפּט און אַ קוש געטאָן. אַראָפּגעקראָכן פֿון דער באַנק, האָט זי זיך שוין אין גאַנצן אָפּגעגעבן מיט איר „בייבי‟, סאַמאַנטאַ.

„איר זײַט אַ גוטע בייבי־סיטער, — האָט ר’ מאיר באַמערקט, — דאָס מיידעלע האָט אײַך ליב.‟

„אַ דאַנק… כ’בין אָבער נישט אין גאַנצן אַ בייבי־סיטער…‟

„כ’פֿאַרשטיי, איר זײַט באַפֿרײַנדעט מיט אירע עלטערן, — האָט ער זיך אָנגעכאַפּט פֿאַרן פֿאָדעם פֿון שמועס. — כ’האָב געזען יענעם הויכן מאַנספּאַרשוין, ער איז דעם מיידעלעס טאַטע, אַיאָ?‟

לאה האָט צו אים אויסגעדרייט דעם קאָפּ. ער האָט געכאַפּט אין איר בליק דעם באַקאַנטן אויסדרוק, וואָס האַלט זיך געציילטע רגעס, נאָך וועלכע ס’איז אים, דעם פּריוואַטן דעטעקטיוו, שוין נישט איין מאָל אויסגעקומען אָדער אויסצוהערן אַ ווידוי, אָדער זיך אָנצושטויסן אין אַ וואַנט פֿון שווײַגן. ער האָט געדענקט, וואָס ר’ איטשע האָט אים געזאָגט, אַז זײַן שנור איז קאַרג אויף אַ וואָרט.

„ריכטיק…‟ — האָט זיך שטיל געהערט איר קול.

ר’ מאיר האָט בפֿירוש דערפֿילט אין דעם קורצן ענטפֿער אַ גרייטקייט צו רעדן ווײַטער; און ער האָט בײַ איר האַלב געפֿרעגט, האַלב זיך משער געווען:

„זעט אויס, די מאַמע איז אַ טונקעלע?‟ — ער האָט בכּיוון אויסגעמיטן דאָס וואָרט, „שוואַרצע‟. דער ענטפֿער האָט אים אָבער פֿאַרחידושט.

„ניין… איר מאַמע איז אַ ווײַסע… אסתּי איז אַדאַפּטירט געוואָרן נאָך גאָר אַן עופֿעלע‟.

צום ערשטן מאָל האָט ר’ מאיר דערהערט, ווי לאה האָט אָנגערופֿן דאָס מיידעלע אויפֿן נאָמען.

„אסתּי?… עס מיינט, אסתּר, — האָט ער פֿאַרפּינקטלעכט פֿאַר זיך, — אַ שיינער נאָמען…‟

„אמת…‟ זי האָט אויסגעקערעוועט דעם קאָפּ צום מיידעלע און, קוקנדיק אויף איר, זיך אָנגערופֿן:

„אַזוי ווי איר זעט זי, האָט אסתּי אין אירע זעקס יאָר שוין אַזויפֿיל איבערגעלעבט, אַז ס’וואָלט געסטײַעט אויף אַ גאַנצער מגילה… מגילת־אסתּי. איר מזל איז, וואָס זי איז אַ קינד און פֿאַרשטייט עס נישט.‟

ס’האָט געקלונגען ווי אַן אָנהייב פֿון אַ פֿאַרכאַפּנדיקער געשיכטע, און ר’ מאיר, ווי אַ געניטער צוהערער, האָט שטיל צוגעשאָקלט מיטן קאָפּ, וואָס האָט געדאַרפֿט מיינען: כ’בין דווקא דער מענטש, וועלכער איז אַ בעלן עס אויסצוהערן.

„דאָס קינד איז געבוירן געוואָרן נישט פֿון אַ געבענטשטן שידוך, — האָט זיך ניט געלאָזט וואַרטן די פֿרוי, — איר מאַמע איז פֿאַרגוואַלדיקט געוואָרן בײַ 17 יאָר, און ווען ס’איז קלאָר געוואָרן, אַז זי איז פֿאַרגאַנגען אין טראָגן, האָבן די עלטערן זי אַוועקגעפֿירט קיין ישׂראל, אויסצובאַהאַלטן די בושה. דאָרט האָט זי שוין דאָס קינד געהאַט. ס’איז געבוירן געוואָרן אַ שיין, געזונט מיידעלע, נאָר מער ענלעך צום טאַטן, וועלכן מ’האָט טאַקע נישט געכאַפּט. גראָד האָט דער איינציקער חסרון באַשטימט דעם גורל פֿונעם עופֿעלע. דער יונגער מאַמען האָט מען געזאָגט, אַז דאָס קינד איז געבוירן געוואָרן אַ טויטס…‟

לאה האָט אַרויסגעשלעפּט פֿונעם קיישעלע אַ נײַלאָן־פּעקעלע מיט אַן עפּל, אָנגעשניטן רעפֿטלעכווײַז.

„אסתּי, — האָט זי זיך אָנגערופֿן צום קינד, — סאַמאַנטאַ איז שוין מסתּמא הונגעריק, לאָמיר זי אָנהאָדעווען, — און זי איז שוין גרייט געווען צוטראָגן צו דער ליאַלקע אַ רעפֿטל, אָבער זיך געכאַפּט אין לעצטן מאָמענט: „אפֿשר וועסטו פֿריִער פֿאַרזוכן עס אַליין, צי ס’איז געשמאַק,‟ — און זי האָט געגעבן אָפּבײַסן אַ שטיקל דעם מיידעלע.

„יאָ, ס’איז געשמאַק, סאַמאַנטאַן וועט עס אויך געפֿעלן ווערן,‟ — האָט זיך דערפֿרייט דאָס קינד.

„גוט… ווייסטו וואָס, דו וועסט האָדעווען דײַן בייבי, און איך וועל האָדעווען דיך, אָקעי…‟

ר’ מאיר האָט זיך ממש פֿאַרקוקט אויף דעם, ווי לאה פֿירט זיך אויף מיטן קינד; וויפֿל וואַרעמקייט און צאַרטקייט ליגן אין אירע ווערטער און באַוועגונגען; זי האָט דאָך אַליין קיין מאָל קיין קינדער נישט געהאַט… און ס’האָט אים פּלוצעם אַ ברי געטאָן אין מוח — די צונג דערציילט, וואָס דאָס האַרץ מיינט…

לאַה האָט בשעת־מעשׂה זיך אומגעקערט צו דער געשיכטע אַרום דעם מיידעלע:

„מיט דרײַ יאָר צוריק איז בײַ דער יונגער פֿרוי געשטאָרבן די מוטער. אַקוראַט פֿאַרן טויט האָט זי דערציילט דער טאָכטער דעם גאַנצן אמת, אַז דאָס קינד איז נישט געשטאָרבן, נאָר געבליבן אינעם שפּיטאָל… שטעלט זיך פֿאָר, וואָס ס’האָט די יונגע פֿרוי ווידער געדאַרפֿט איבערלעבן; אָבער זי האָט געגעבן אַ נדר: זאָל אַפֿילו דער הימל פֿאַלן אויף דער ערד — זי וועט איר קינד אָפּזוכן. הקיצור, ס’האָט גענומען נישט איין יאָר, און ס’האָט אָפּגעקאָסט נישט ווייניק געלט, ביז זי האָט זיך דערוווּסט, אַז דאָס מיידעלע איז אַדאָפּטירט געוואָרן פֿון אַ יונג אַמעריקאַנער פּאָרפֿאָלק… אַזוי איז אסתּי, אַ געבוירענע אין ישׂראל, געבראַכט געוואָרן קיין אַמעריקע…‟

לאה האָט ווידער אָפּגעווישט דעם מיידעלע דאָס מויל און זיך אָנגערופֿן צו ר’ מאירן:

„אַנטשולדיקט, וואָס כ’האָב זיך דאָ צערעדט פֿאַר אײַך… כ’זע, איר זײַט אַ וווילער מענטש, איר קענט אויסהערן אַ צווייטן… נישט יעדן גיט גאָט אַזאַ גאָב…‟

אַ ווײַלע איז זי געזעסן פֿאַרטראַכט, ווי זיך געראַנגלט מיט עפּעס אַ דעה, און ענדלעך, זיך אָנגערופֿן — שטיל, בנימוסדיק:

„איך האָב אײַך געזען זיך דרייען נישט ווײַט פֿון אונדזער שטוב… אויך אויפֿן וועג אַהער האָב איך באַמערקט ווי איר גייט מיר נאָך. כ’פֿאַרשטיי מײַן מאַן, ער איז זייער באַאומרויִקט פֿון מײַן אויפֿפֿיר לעצטנס… ער האָט אײַך געבעטן איר זאָלט עס טאָן, אמת?…‟

ר’ מאיר איז געבליבן זיצן געפּלעפֿט. אַזאַ אומדערוואַרטן קער האָט ער געוויס נישט דערוואַרט. זיך אַזוי באַנאַרישן… זײַן פּלוניתטע וואָלט שוין איצט געהאַט וואָס צו זאָגן…

לאה, דערזען, ווי דער באַיאָרטער ייִד, מיט וועלכן זי האָט ערשט אַזוי האַרציק געשמועסט, באַדעקט זיך, נעבעך, מיט שווייס, שטאַמלט זיך עפּעס אין דער באָרד אַרײַן, האָט אים אָנגעהויבן טרייסטן:

„איר דאַרפֿט זיך אַזוי נישט איבערנעמען… כ’פֿאַרשטיי, ס’איז אײַער פּרנסה… כ’האָב אויך געהאַט אַמאָל צו טאָן מיט פּריוואַטע דעטעקטיוון…‟

זי האָט זיך אויפֿגעהויבן פֿון דער באַנק. האַלטנדיק דאָס מיידעלע בײַ דער האַנט, האָט לאה, איידער זיך געזעגענען מיטן אומבאַקאַנטן ייִד, געזאָגט:

„יעדער פֿון אונדז געפֿינט זיך כּסדר צווישן מידת־הדין און מידת־הרחמים, און נאָר דער אייבערשטער באַשליסט, וואָסערע מידה צו אים ווענדן…‟

די יונגע פֿרוי איז אַוועקגעגאַנגען מיטן מיידעלע, און ר’ מאיר איז געבליבן זיצן אויף דער באַנק אַליין. אַ סתּירותדיק געפֿיל האָט אויפֿגעזאָטן אין זײַן האַרץ. פֿון איין זײַט, האָט אים געעגבערט זײַן פֿאַכמענעריש ווערעמל, הלמאַי האָט ער געבראָכן דעם הויפּט־כּלל פֿון „נאָכפֿאָלגן דעם אָביעקט‟, און זיך מיט אים געטראָפֿן. פֿון דער אַנדערער זײַט, האָט אים די טרעפֿונג מיט לאהן אַנטפּלעקט אַ גורל פֿון אַן אשת־חיל; אַזאַ לאה וואָלט געקאָנט שטיין בשעתן מישפּט בײַ שלמה המלכס טראָן, און כּדי צו ראַטעווען איר קינד פֿון אַ זיכערן טויט, מסכּים זײַן עס אָפּצוגעבן אַ פֿרעמדער פֿרוי, וואָס האָט בײַ איר דאָס קינד צוגעגנבֿעט. ר’ מאיר האָט לײַכט אָפּגעאָטעמט. ער ווייסט איצט וואָס ער דאַרף טאָן: ער וועט גיין נישט צו חנן, נאָר צו זײַן טאַטן, ר’ איטשען, און אים מעלדן, אַז ער זאָגט זיך אָפּ פֿון דעם ענין. אָן אַ פֿאַר וואָס! נישט ער דאַרף זיי אַנטדעקן דעם אמת וועגן זייער ווײַב און שנור. לאה וועט עס מירטשעם אַליין טאָן, ווען זי וועט עס האַלטן פֿאַר נייטיק…

זײַנע מחשבֿות האָט איבערגעריסן אַ סירענע־געוווי פֿון אַן אַמבולאַנס. ער האָט זיך געהערט פֿון דער אַנדערער זײַט צוים, וואָס האָט אָפּגעטיילט דאָס גן־עדן־ווינקעלע, דעם באָטאַנישן גאָרטן, פֿון יענער טומלדיקער וועלט, פֿול מיט האַוועניש, טאָג־טעגלעכער פֿרייד און לייד. אַ טייל פֿון אָט דער וועלט איז געווען אויך ער, דער פּריוואַטער דעטעקטיוו, ר’ מאיר אָקון.

אויפֿן וועג צו ר’ איטשען, האָט ער דערזען פֿון דער ווײַטנס, ווי עס פֿינקלען די סיגנאַל־לעמפּ אויפֿן דאַך פֿון אַ צוויי פּאָליציי־אויטאָס; ס’איז דאָרט אויך געשטאַנען אַן אַמבולאַנס. אַ הייפֿל נײַגעריקע האָט זיך געשטופּט צו זען אַלץ מיט די אייגענע אויגן, צו האָבן שפּעטער, וואָס צו דערציילן. זעט אויס, אַן אויטאָ־אינצידענט, האָט אַ טראַכט געטאָן ר’ מאיר, נישט אויסגעשלאָסן, מיט געליטענע. אַן אַנדערש מאָל וואָלט ער אַליין צוגעגאַנגען אַ קוק צו טאָן, וואָס גענוי עס האָט דאָרט פּאַסירט, נאָר איצט איז נישט די צײַט. ער האָט שוין אָנגעקלונגען ר’ איטשען, זיך צו טרעפֿן מיט אים אין זײַן ליקער־קראָם אויף בעדפֿאָרד אַוועניו.

דער באַלעבאָס האָט אים באַגעגנט גלײַך בײַם אַרײַנגאַנג. ער איז געווען מיט עפּעס אויפֿגערעגט. דערזען ר’ מאירן, האָט ער צו אים אויסגעשטרעקט די הענט, ווי דערוואַרט פֿון אים הילף.

„חנן האָט מיר ערשט געקלונגען… — האָט געציטערט זײַן שטים, — לאהן, זײַן ווײַב, איז איבערגעפֿאָרן אַן אויטאָ…‟

נישט איין חודש — אַ לאַנגע צײַט האָט גענומען, ביז לאה האָט זיך געשטעלט אויף די פֿיס. ר’ מאיר האָט זי עטלעכע מאָל באַזוכט אין שפּיטאָל. ער האָט זיך שוין נישט געחידושט, הלמאי אין אַזאַ קליינטשיקן, שוואַכן נפֿש נעמט זיך אַזוי פֿיל מוט און גבֿורה בײַצושטיין אַ נײַעם נסיון. ס’איז שוין פֿאַר קיינעם קיין סוד נישט געווען, ווער דאָס „שאָקאָלדאַדנע מיידעלע‟ איז. צו דעם האָט אויך צוגעלייגט זײַן האַנט ר’ מאיר. איין זאַך האָט אים געדראַפּעט דעם געוויסן, דהײַנו: מעגלעך, אַז ווען ער וואָלט אין יענעם שיינעם זומער־טאָג נישט אויפֿגערודערט אין לאהן די אײַנגעשטילטע דערמאָנונגען, וואָלט זי נישט געווען אַזוי פֿאַרטיפֿט אין אירע געדאַנקען, און נישט געטראָפֿן אונטער די רעדער פֿונעם אויטאָ. מרים, זײַן פּלוניתטע, האָט אים אָבער אויף דעם גלײַך געזאָגט: גאָט באַשערט דעם בלינדן אַ שפּיגעלע, דעם טויבן אַ גראַמאָפֿאָן און דעם אויסגעפּרוּווטן אַ גוט קוויטל…

---

*וואָס די צײַט קאָן אויפֿטאָן, וועט קיין שׂכל נישט טאָן