Boris Sandler

דאָס פֿייגעלע אַלף פֿונעם אַלטן גראַמאָפֿאָן

The Alef Bird's Song Heard From the Old Phonograph

  • Print
  • Share Share

דער חלום פֿון העלפֿאַנד עלי

Yehuda Blum

ווײַט אין דזשאָנגל האָט געלעבט אַ קליין העלפֿאַנדל מיטן נאָמען עלי. אַ העלפֿאַנד ווי אַלע אַנדערע העלפֿאַנדן, סײַדן בײַ אונדזער עלי איז איין אויער געווען קלענער פֿונעם צווייטן.

איין מאָל האָט עלי זיך פּלוצעם אויפֿגעכאַפּט אין מיטן דער נאַכט. וואָס איז? עס האָט זיך אים געחלומט, ווי אַ קליין פֿייגעלע זינגט אים אַרײַן אין אויער אַ שיין לידעלע, וואָס האָט נאָר איין וואָרט — „ייִדיש‟. ער האָט דערפֿילט אַ שטאָך אין האַרץ און זיך באַלד אויפֿגעכאַפּט.

עלי האָט זיך אַ קראַץ געטאָן מיטן שנוק אינעם קלענערן אויער, אין וועלכן דאָס פֿייגעלע האָט אים אַרײַנגעזונגען דאָס אומבאַקאַנטע לידעלע „ייִדיש‟, גלײַך ווי ער וואָלט עס גע­קאָנט אַרויסשלעפּן און באַטראַכטן. ער האָט דאָס וואָרט ווידער דערהערט, נאָר שוין פֿון אינעווייניק, פּונקט פֿון יענעם אָרט, וווּ ס’האָט אים פֿריִער געגעבן אַ שטאָך.

דעם גאַנצן טאָג איז עלי אַרומגעגאַנגען אַ פֿאַרחלומטער. וועמען ער זאָל נישט געווען פֿרעגן, וואָס מיינט עס, דאָס וואָרט „ייִדיש‟, האָט עס קיינער קיין מאָל נישט געהערט און נישט געוווּסט. שוין פֿאַר נאַכט איז ער אָנגעקומען צו זײַן זיידע, אליהו בן פּיל, און האָט בײַ אים געפֿרעגט, צי ער ווייסט נישט, וואָס מיינט עס, דאָס וואָרט, „ייִדיש‟?

דער אַלטער אליהו בן פּיל האָט געשמט איבער גאַנץ דזשאָנגל מיט זײַן חכמה. פֿון די ווײַטסטע און פֿינצטערסטע ווינקעלעך פֿלעגט מען שיקן צו אים שליחים צו פֿרעגן אַן עצה אָדער באַקומען אַ תּשובֿה אויף אַ שאלה. און כאָטש צומאָל פֿלעגט דער אַלטער העלפֿאַנד אײַנדרעמלען, האָבן זײַנע גרויסע ברייטע אויערן זיך שטיל געשווענקט אין דער ציכטיקער לופֿט, אויפֿכאַפּנדיק יעדן זיפֿץ און קרעכץ פֿונעם שליח.

אויך איצט האָט ער אויסגעהערט זײַן אייניקל מיט האַלב־פֿאַרמאַכטע אויגן. ווען עלי האָט אָבער אַרויסגעבראַכט אויף אַ קול דאָס וואָרט „ייִדיש‟, האָבן דעם אַלטנס אויערן אויפֿ­געציטערט.

„אוי… — האָט ער אָפּגעזיפֿצט, — און צו­גע­געבן, — אוי און וויי…‟

„וואָס מיינט עס?‟ — האָט געפֿרעגט עלי.

„עס מיינט, מײַן קינד, ייִדיש.‟

„דאָס אַלץ מיינט ייִדיש?‟ — האָט זיך גע­חידושט עלי.

„אַלץ און… נאָך אַ ביסעלע…‟ — האָט אַ שמייכל געטאָן זיך אונטערן שנוק דער אַלטער חכם.

אַ ווײַלע האָט ער געשוויגן, ווי ער וואָלט ווידער אײַנגעדרעמלט, און פּלוצעם אַ ניס געטאָן.

„צו געזונט, זיידע!‟

„אַ דאַנק… אַ ניס איז אַ סימן, אַז מע לעבט,‟ — האָט דער אַלטער זיך נאָך ברייטער צעשמייכלט.

„וואָס מיינט עס?‟ — האָט ווידער געפֿרעגט עלי.

„אַזוי זאָגט מען אויף ייִדיש… הער מיט קאָפּ:

ערגעץ אין דזשאָנגל האָט אַ העלפֿאַנד גענאָסן,

געפּלאַצט אויף אַ צווײַגל אין גאָרטן די קנאָספּן.‟

עלי איז אונטערגעשפּרונגען פֿאַר פֿרייד. ער האָט געשײַנט ווי אַ שטראַל, וואָס רײַסט זיך אַרײַן אויף אַ לאָנקע, אַרומגערינגלט מיט דער דזשאָנגל־געדיכטעניש.

„כ’האָב פֿריִער נישט געוווּסט, אַז ווען אַ העלפֿאַנד גיט אַ ניס, קומט דער פֿרילינג אויף דער וועלט!‟

דער אַלטער אליהו בן פּיל האָט שטיל צו­געשאָקלט מיט זײַן גרויסן קאָפּ, ווי עס פֿירט זיך בײַ די חכמים, וואָס ווייסן אַ ביסל מער איידער זיי זאָגן. דאָס אייניקל זײַנס האָט שוין צוגעגרייט פֿאַר אים אַ צווייטע קשיא:

„אפֿשר ווייסטו אויך, זיידע, ווי דאָס קליינע פֿייגעלע הייסט, וואָס האָט מיר אַרײַנגעזונגען אינעם אויער דאָס לידעלע ׳ייִדיש׳?‟

„איך בין אין דײַן חלום נישט געווען, — האָט געענטפֿערט דער אַלטער, — ווי זשע קען איך עס וויסן…‟

דערזען ווי זײַן אייניקל האָט זיך אויפֿגעהערט צו פֿרייען, האָט ער צוגעגעבן:

„געשיקט זיך, אַז לויט די אַלע סימנים, וואָס דו האָסט מיר אויסגעמאָלט, הייסט דאָס פֿייגעלע, ׳אַלף׳…‟

„׳אַלף׳! — האָט עלי הויך איבערגעחזרט נאָכן זיידן, — וווּ וווינט עס? וווּ קען איך עס אָפּזוכן, דאָס פֿייגעלע אַלף?‟

„אַ גוטע שאלה…‟ — האָט שווער אָפּגעזיפֿצט דער זיידע.

מיטן שנוק־שפּיץ האָט ער זיך אָנגעהויבן צו קראַצן צווישן די אויערן, וואָס האָבן לײַכט געפֿאָכעט, אָפּטרײַבנדיק די בייזע מאָסקיטן. סוף־כּל־סוף, האָט ער געזאָגט:

„אַז מע טראַכט, פֿאַלט מען אויף אַ געדאַנק‟.

נאָך די ווערטער האָט ער, נישט רירנדיק זיך פֿון אָרט, אויסגעצויגן זײַן שנוק און אָנגעהויבן מיט אים צו נישטערן אין אַ פֿינצטערן ווינקל.

„אָט איז ער!‟, — האָט דער אַלטער אַרויס­געשלעפּט פֿון דאָרט אַ פֿאַרשטויבט קעסטעלע מיט אַ ריזיק־בלעכענעם אויער בײַ דער זײַט, נאָך גרעסער ווי בײַ אים אַליין.

עלי האָט זיך אָפּגערוקט אין אַ זײַט:

„וואָס איז דאָס?‟ — האָט ער פֿאָרזיכטיקט גע­פֿרעגט. דער זיידע האָט אַ בלאָז געטאָן אויף דעם קעסטעלע, און איצט האָט שוין עלי אַ ניס געטאָן.

„דאָס איז אַ גראַמאָפֿאָן!‟ — האָט שטאָלץ געזאָגט דער אַלטער אליהו בן פּיל. — אמת, אַ גראַמאָפֿאָן אָן אַ פּלאַטע איז דאָס זעלבע, וואָס אַ העלפֿאַנד אָן שטויסציין.

זײַן געקנייטשטער שנוק איז ווידער אַרײַן אינעם פֿינצטערן ווינקל און זיך באַוויזן מיט אַ שוואַרצער פֿלאַכער זאַך, וואָס ער האָט אַרויפֿ­געלייגט אויפֿן קעסטעלע.

„דײַן באָבע, זאָל זיך מיִען, האָט זייער ליב געהאַט דאָס לידעלע.‟

עלי האָט מיט גרויסע נײַגעריקע אויגן גע­קוקט, ווי דער זיידע דרייט אָן דאָס הענטל בײַ דער זײַט פֿונעם גראַמאָפֿאָן; דערנאָך האָט זיך פֿונעם גרויסן בלעכענעם אויער דערהערט אַ זשום, ווי אַ גרויסע מחנה מאָסקיטן וואָלטן פֿון דאָרטן אַרויסגעפֿלויגן, און מיטאַמאָל האָט אַ שטיל ציטערדיק קולכל אָנגעהויבן זינגען:

אויפֿן פּריפּעטשעק ברענט אַ פֿײַערל און אין שטוב איז הייס,

און דער רבי לערנט קליינע קינדערלעך דעם אַלף־בית…

„אַלף! — האָט עלי זיך אָנגעכאַפּט אין דעם באַקאַנט וואָרט, — אַזוי הייסט דאָך דאָס שיינע פֿייגעלע פֿון מײַן חלום?!”

אַהיים איז עלי געגאַנגען אַ גליקלעכער. איינצלנע שטערנדלעך האָבן זיך קוים אָנגעזען צווישן די ברייטע ביימער־קרוינען. אים איז אָבער גענוג געווען אַפֿילו אַן איין און איינציק שטערנדל, ער זאָל אים קענען פֿאַרטרויען דעם גרויסן סוד: איצט ווייסט ער, וווּ עס וווינט דאָס פֿייגעלע אַלף.

„עס האָט זיך געמאַכט אַ נעסט אין מײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן. — האָט דערציילט עלי דעם שטערנדל, — עס וווינט דאָרט מיט אַנדערע פֿייגעלעך פֿון דער משפּחה אַלף־בית… דער זיידע זאָגט, אַז ווען איך וועל זיך מיט זיי אַלע­מען באַקענען און זיך פֿאַרחבֿרן, וועל איך פֿאַר­שטיין, וואָס מיינט עס, ׳ייִדיש׳…

דאָס ווײַטע שטערנדל האָט צו עלי גע­פֿינקלט, זיך געפֿרייט אין איינעם מיט אים, און איז מסתּמא, אַ ביסעלע מקנא געווען.

ווי אַזוי עס זעט אויס דאָס פֿאַרקערטע פֿון קאַפויער

Yehuda Blum

אין אַ טאָג איז דאָס העלפֿאַנדל עלי געקומען אויף דער זוניקער לאָנקע, וווּ עס שפּילן זיך זײַנע פֿרײַנד. דאָ איז שטענדיק לעבעדיק און פֿריילעך. נישט זעלטן האָט זיך אַ שפּיל געקאָנט אויסלאָזן אין אַ געשלעג. קיינער האָט זיך אָבער אויף דעם נישט אומגעקוקט, ווײַל צווישן קינדער פֿון חיות איז עס אַ געוויינטלעכע זאַך. דערצו פֿלעגן זיך די שלעגער גיך איבערבעטן און פֿאַרגעסן אין זייער קריגערײַ.

דערזען זײַן חבֿר, איז עלי צו אים צוגעקומען און געבליבן שטיין. דאָס לייבעלע אַריה איז געווען זײַן בעסטער חבֿר, און עלי האָט זיך געאײַלט אים וואָס גיכער צו דערציילן וועגן דעם פֿייגעלע אַלף, וועגן דעם לידעלע „ייִדיש‟ און דעם זיידנס וווּנדערלעכן גראַמאָפֿאָן. נאָר זײַן חבֿר איז געשטאַנען מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פֿיס אַרויף, האָט עלי נישט געוווּסט צו וועמען ער דאַרף רעדן.

„דאָס ביסטו, אַריה?‟ — האָט ער פֿאַרחידושט געפֿרעגט.

„מ־מ־מע…‟ — האָט אויסגעמעקעט אַריה.

„פֿאַר וואָס זשע שטייסטו קאַפּויער?‟

„מ־מ־מע… — האָט ווידער אָנגעהויבן מעקען אַריה, ביז ער האָט אַרויסגעקוועטשט צווישן די ציין, — איך וויל וויסן ווי דאָס פֿאַרקערטע פֿון קאַפּויער זעט אויס…‟

„איך פֿאַרשטיין נישט וואָס דו רעדסט,‟ — האָט זיך קוים אײַנגעהאַלטן עלי.

„מײַן מ־מאַמע זאָגט, אַז איך טו אַלץ קאַפּויער… וויל איך זען, ווי עס זעט אויס דאָס פֿאַרקערטע פֿון קאַפּויער…‟

„וואָס זשע זעסטו?‟ — האָט מיט נײַגער געפֿרעגט עלי.

„דײַ־דײַ־דײַנע פֿיס…‟ — האָט קוים געזאָגט אַריה.

„פֿיס?.. ריכטיק… — האָט זיך דערפֿרייט עלי, — און פֿון וואַנען זיי וואַקסן, זעסטו?‟

„יאָ… פֿון דיר, עלי…‟

„אַז מע זעט פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן, זאָגט מײַן זיידע, האָט מען אַ קאָפּ!‟

אַריה האָט אַ ווײַלע געשוויגן, דערנאָך זיך אָנגערופֿן:

„וווּ זשע איז מײַן קאָפּ?‟

„כ’מיין, ער איז בײַ דיר איצט פּונקט קאַפּויער…‟

„קאַפּויער?‟ — האָט איבערגעפֿרעגט אַריה.

„נו יאָ… דאָרט, וווּ עס דאַרפֿן זײַן דײַנע פֿיס, געפֿינט זיך דער קאָפּ,‟ — האָט עלי זיך פֿאַרחידושט, ווי ער אַליין וואָלט עס פֿאַרשטאַנען ערשט איצט.

„אויב אַזוי, — האָט אַריה זיך דערפֿרייט, — ווייס איך שוין ווי עס זעט אויס דאָס פֿאַרקערטע פֿון קאַפּויער!‟

ער האָט זיך געשטעלט אויף זײַנע פֿיר פֿיס, אַ טרייסל געטאָן מיטן קאָפּ, ווי געוואָלט זיך איבערצײַגן, אַז ער איז שוין ווידער אויפֿן אָרט, און געזאָגט:

„דײַן זיידע איז טאַקע אַ גרויסער חכם!‟ — זיך אַרומגעקוקט, האָט אַריה פֿאָרגעלייגט: — לאָמיר אַרויפֿקריכן אָט אויף יענעם בערגל און זיך פֿון דאָרטן אַראָפּקאַטשען.‟

עלי האָט זיך אַ קראַץ געטאָן מיטן שפּיץ שנוק צווישן די אויערן, פּונקט ווי זײַן זיידע טוט עס, ווען ער וויל אַרויסקראַצן אַ קלוגן געדאַנק, און געזאָגט:

„איך וויל דיר דערציילן וועגן דעם פֿייגעלע אַלף…‟

„פֿייגעלעך האָב איך נישט ליב, — האָט אים באַלד אָפּגעהאַקט זײַן חבֿר, — זיי האָבן פֿליגלען און ס’איז זיי שווער צו כאַפּן.‟

„דאָס פֿייגעלע אַלף איז נישט אַזאַ פֿייגעלע ווי אַלע אַנדערע… — האָט עלי געפּרוּווט צו דערקלערן עפּעס זײַן חבֿר, — עס זינגט וועגן ׳ייִדיש׳.‟

„ייִדיש?… וואָס איז דאָס, מע קען עס עסן?‟

עלי האָט אָנגעבלאָזן זײַן שנוק. אַ סימן, אַז ער בייזערט זיך.

„שטענדיק רעדסטו נאָר וועגן עסן!‟

אַריהן האָט עס נישט געאַרט. פֿאַרשטייט זיך, די העלפֿאַנדן זײַנען וועגעטאַריער, זיי עסן נישט קיין פֿלייש. ס’איז גענוג זיי אויסשטרעקן זייער שנוק צו אַ בוים מיט בלעטער, האָבן זיי שוין וואָס צו עסן אַ גאַנצן טאָג.

„מילא… בלאָז זיך נישט אויף מיר, עלי, — האָט אַריה זיך אַ רײַב געטאָן מיט זײַן ברייטער נאָז אינעם חבֿרס בויך, — אַז מע קאָן עס נישט עסן, וואָס זשע איז עס אַזוינס, ׳ייִדיש׳?‟

„ייִדיש איז אַזאַ שיין לידעלע, וואָס וווינט אין מײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן.‟

„גראַמאָפֿאָן?… איך האָב קיין מאָל אַזאַ זאַך נישט געזען.‟

„אַ גראַמאָפֿאָן דאַרף מען הערן…‟

„ווי קאָן מען דען הערן אַ זאַך, אַז מע זעט זי נישט!‟ — האָט אַריה געהויבן זײַנע אַקסלען.

עלי האָט אַ רגע געשוויגן. זעט אויס, אַז זײַן חבֿר איז געווען גערעכט.

„גוט! — האָט ער באַשלאָסן, — לאָמיר גיין צו מײַן זיידן. וועסטו זען דעם גראַמאָפֿאַן און הערן דאָס שיינע לידעלע וועגן ׳ייִדיש׳.‟

גאָר אין גיכן זײַנען שוין ביידע חבֿרים געשטאַנען אַנטקעגן דעם אַלטן אליהו בן פּיל.

„דאָס איז אַריה, מײַן חבֿר, — האָט זיך אָנגערופֿן עלי, און איז באַלד אַריבער צו דער זאַך, — ער וויל זען און הערן דײַן גראַמאָפֿאָן.‟

דער אַלטער האָט נישט באַלד געענטפֿערט; באַטראַכט אַ ווײַלע זײַן אייניקלס חבֿר, ווי אָפּגעשאַצט, צי ס’איז כּדאי דעם קליינעם צע­שויבערטן לייבעלע ווײַזן אַזאַ אוצר. ענדלעך, האָט ער שטיל גע­זאָגט:

„אַריה קאַפּויער, עלי פֿאַר­קערט!‟

די חבֿרים האָבן זיך איבער­געקוקט און איינצײַטיק געפֿרעגט:

„וואָס מיינט עס?‟

„עס מיינט, קינדערלעך, ייִדיש.‟

„דאָס אַלץ?‟ — האָבן עלי און אַריה זיך געחידושט.

„אַלץ און… נאָך אַ ביסעלע…‟ — האָט, ווי זײַן שטייגער איז, אַ שמייכל געטאָן זיך אונטערן שנוק דער אַלטער חכם.

ער האָט אָנגעדרייט דאָס הענטל אויפֿן גראַמאָפֿאָן און ס’האָט זיך דערהערט פֿונעם גרויסן בלעכענעם אויער דאָס שיינע לידעלע וועגן „ייִדיש‟.

אויפֿן וועגן אַהיים האָט אַריה געפֿרעגט בײַ זײַן חבֿר:

„ווי אַזוי האָט דײַן זיידע גלײַך דער­קענט, אַז איך טו אַלץ קאַפּויער, און דו — פֿאַרקערט?‟

עלי האָט נישט באַלד געענטפֿערט. ווי אַ חכמס אייניקל האָט ער געוואַרט צו פֿאַלן אויף אַ געדאַנק. און ער איז געפֿאַלן:

„מסתּמא, איז עס בײַ אונדז אָנגעשריבן אויפֿן פּנים…‟

אַריה האָט אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ:

„מסתּמא… — און צוגעגעבן: — אַ שאָד נאָר, וואָס פֿון דעם שיינעם לידעלע ׳ייִדיש׳ ווערט מען נישט זאַט!‟

עלי און אַריה זוכן אַ וועג זיך באַקענען מיט דער משפּחה אלף־בית

Yehuda Blum

דאָס העלפֿאַנדל עלי און לייבעלע אַריה זײַנען געלעגן נאַזנדיק אויפֿן סאַמע שפּיץ זוניקן בערגל. ביז אַהער האָבן זיי זיך פֿון דעם בערגל אַראָפּגעקאַטשעט, און איצט געקוקט אין הימל אַרײַן. אַז מע קוקט ווײַט־ווײַט אַרויף אין בלאָ, קומען אין קאָפּ פֿאַרשיידענע פֿאַנטאַזיעס.

„ווען איך וואָלט געווען אַ פֿייגעלע, — האָט פֿאַנטאַזירט עלי, — וואָלט איך זיך פֿאַרחבֿרט מיטן פֿייגעלע אַלף און מיט אַלע אַנדערע זײַנע ברידער און שוועסטער פֿון דער משפּחה אַלף־בית.‟

„אָבער די משפּחה אַלף־בית וווינט דאָך אין דײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן,‟ — האָט באַמערקט אַריה…

„ריכטיק…‟

„דו ביסט צו גרויס, כּדי זיך צו באַזעצן אין דײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן!‟ — האָט אַריה דערקלערט זײַן חבֿר.

עלי האָט אַ רגע געשוויגן, נאָך אַלץ טרוי­מעריש אָנגעשטעלט זײַן בליק אַרויף, ווי ער וואָלט זיך שוין געהאַט געזען פֿליִען, און געזאָגט:

„אַז איך וואָלט געוואָרן אַ פֿייגעלע, וואָלט איך שוין געפֿונען אַ וועג ווי אַזוי אַרײַנצופֿליִען אין מײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן.‟

איצט האָט שוין אַריה אַ רגע געשוויגן.

„איך ווייס דעם וועג צו דער משפּחה אַלף־בית…‟ — האָט ער זיך באַרימט.

ער האָט זיך צוגערוקט נענטער צום חבֿר און אים אײַנגערוימט אינעם קלענערן אויער, ווי ס’וואָלט געווען אַ גרויסער סוד.

„זיי פֿליִען אַרײַן אין דײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן מיטן זעלבן וועג, וואָס זיי פֿליִען פֿון דאָרטן אַרויס!‟

אַוודאי, קיין בעסערער וועג קאָן נישט זײַן. עליס שנוק האָט זיך פֿאַרריסן אַרויף און איז שוין גרייט געווען צו טראָמבען פֿאַר פֿרייד. אָבער אַריה האָט אים אָפּגעשטעלט:

„דיר וועט עס נישט העלפֿן!‟

„פֿאַר וואָס?‟ — האָט זיך פֿאַרחידושט עלי.

„דו האָסט נישט קיין פֿליגלען!…‟

דער שנוק בײַם העלפֿאַנדל האָט זיך אומ­באַהאָלפֿן אַראָפּגעלאָזט.

„אויב אַזוי, — איז עלי שוין גרייט געווען זיך צעוויינען, — וועל איך קיין מאָל נישט קענען זיך באַקענען מיט דער משפּחה אַלף־בית און פֿאַרשטיין ייִדיש?!‟

„ס’איז דאָ אַן אַנדער וועג! — האָט שוין אַריה פֿאַנטאַזירט, — דײַן משפּחה אַלף־בית געפֿינט זיך אין דײַן זיידנס גראַמאָפֿאָן פֿאַרשפּאַרט, ווי אין אַ שטײַג…‟

„דו האָסט דאָך אַליין פֿריִער געזאָגט, אַז זיי פֿליִען אַרויס…‟

„ריכטיק! — האָט אים איבערגעשלאָגן אַריה, — אָבער ווען פֿליִען זיי אַרויס?‟

עלי האָט זיך אַ קראַץ געטאָן מיטן שפּיץ־שנוק אינעם קלענערן אויער, ווי זײַן פֿרײַנדס פֿראַגע וואָלט דאָרט געבליבן שטעקן.

„ווען… ווען… — האָט געשטאַמלט עלי, און סוף־כּל־סוף, אַרויסגעשטאַמלט: — ווען דער זיידע דרייט אָן די שוואַרצע פּלאַטע.‟

„בינגאָ! נישט אומזיסט איז דײַן זיידע אַ חכם!‟

„וואָס זשע ווײַטער?‟ — האָט אַ פֿאַרלוירענער געפֿרעגט עלי.

אַריה האָט זיך געשטעלט אויף די פֿיס און פֿעסט אַ זאָג געטאָן:

„מע דאַרף גיין צו דײַן זיידע!‟

דער וועג פֿון דער זוניקער לאָנקע צו עליס זיידע איז געווען נישט קיין לאַנגער; ער זאָל ווערן נאָך קירצער האָט אַריה גענוי דערציילט דעם חבֿר וועגן זײַן גאָלדענעם פּלאַן. עלי האָט זיך צוגעהערט און זיך געחידושט: מסתּמא, האָט אַריה אויך זייער אַ קלוגן זיידע.

צוגעקומען צו אליהו בן פּילס וווינונג, האָט זיך ערשט אַרויסגעוויזן, אַז דער אַלטער איז נישט אין דער היים.

„אפֿשר איז עס אַפֿילו בעסער, — האָט אַריה באַמערקט, — קיינער וועט זיך נישט אַרײַנמישן…‟

„אָבער מיר ווייסן נישט, ווי אַזוי אָנצודרייען דעם גראַמאָפֿאָן,‟ — האָט זיך אָנגערופֿן עלי.

„דו ווייסט נישט, און איך ווייס יאָ!‟

זיי זײַנען צוגעקומען צום גראַמאָפֿאָן. די שוואַרצע פּלאַטע איז שוין געהאַט געלעגן אויפֿן קעסטעלע, נאָך פֿון נעכטן, ווען די צוויי חבֿרים זײַנען דאָ געווען. אַריה האָט זיך אָנגעכאַפּט פֿאַרן הענטל בײַ דער זײַט פֿונעם קעסטעלע און עס עטלעכע מאָל אַ דריי געטאָן. דער גראַ­מאָפֿאָן האָט אויפֿגעלעבט. די פּלאַטע האָט זיך אָנגעהויבן דרייען און ס’האָט זיך דערהערט דאָס באַקאַנטע לידעלע:

אויפֿן פּריפּעטשיק ברענט אַ פֿײַערל…

אין דעם מאָמענט האָט אַריה אויסגעשריִען צו זײַן חבֿר:

„נו, עלי, טו עס!‟ — און עלי, פֿאָלגנדיק דעם חבֿרס קאָמאַנדע, האָט אַרײַנגעשטופּט זײַן שנוק אינעם גרויסן בלעכענעם אויער פֿונעם גראַמאָפֿאָן.

„האָסט זיי געכאַפּט?‟ — האָט געפֿרעגט אַריה.

די קלאַנגען פֿונעם לידעלע האָבן אָנגעהויבן פֿאַרפֿאַלן ווערן, ווי קליינע פֿײַערלעך אין דער פֿינצטער וואָלטן זיך אויסגעלאָשן — איין פֿײַערל נאָך אַ צווייטן — און פּלוצעם האָט זיך דאָס שיינע לידעלע איבערגעריסן.

„וואָס זאָל איך טאָן איצט, אַריה?‟ — האָט עלי אויסגעפֿאָנפֿעט.

„שלעפּ פּאַוואָליע אַרויס דײַן שנוק, די פֿיי­געלעך זאָלן זיך נישט צעפֿליִען!‟ — האָט קאָ­מאַנדעוועט דאָס לייבעלע.

„איך קען נישט… מײַן שנוק איז געבליבן שטעקן אינעם גראַמאָפֿאָן…‟

גראָד בײַ די ווערטער עליס האָט זיך אומ­געקערט אַהיים דער אַלטער אליהו.

„וואָס קומט דאָ פֿאָר?‟ — האָט ער געפֿרעגט, — וואָס האָט דײַן שנוק פֿאַרלוירן אין מײַן גראַמאָפֿאָן?‟

געענטפֿערט האָט אַריה:

„עלי האָט געוואָלט כאַפּן די פֿייגעלע פֿון דער משפּחה אַלף־בית, איז ער אַרײַנגעקראָכן מיט זײַן שנוק אין אײַער גראַמאָפֿאָן, נאָר גע­בליבן דאָרטן שטעקן — נישט ער אַהין, נישט די פֿייגעלעך אַהער… כ’האָב אים געזאָגט, אַז ער איז צו גרויס…‟

עס האָט זיך געדאַכט, אַז אַריה וועט שוין קיין מאָל נישט אויפֿהערן צו רעדן. ס’איז אָבער מיטאַמאָל געוואָרן שאַ־שטיל.

„כ’פֿאַרשטיי שוין אײַערע פֿאַנטאַזיעס, — האָט צוגעשאָקלט מיטן קאָפּ דער זיידע, און זיך שווער אַוועקגעזעצט אין זײַן ברייטן פֿאָטעל. ער האָט זיך אַ קראַץ געטאָן צווישן די גרויסע אויערן, וווּ עס באַלהאַלטן זיך אויס זײַנע קליגקסטע געדאַנקען און געזאָגט מיט אַ זיפֿץ:

„אַ ברירה האָבן מיר: אָדער לאָזן עלין אָן אַ שנוק, אָדער דעם גראַמאָפֿאָן — אָן עלין.‟

„בעסער דאָס צווייטע!…‟ — האָבן עלי און אַריה אויסגעשריִען.

אויפֿן וועגן אַהיים האָט עלי יעדעס מאָל צוגעטראָגן צו די אויגן דעם שפּיץ פֿון זײַן שנוק, צו זען, צי ער איז אויפֿן אָרט.

„מע דאַרף זוכן אַן אַנדער וועג זיך צו באַ­קענען מיט דער משפּחה אַלף־בית,‟ — האָט ער געזיפֿצט.

אַריה, אויסער זײַן טבֿע, האָט געשוויגן. ער האָט זיך געבייזערט אויף זײַן חבֿר: צו האָבן אַזאַ לאַנגע נאָז, האָט ער געטראַכט, און דורכוואַלגערן אַזאַ גאָלדענעם פּלאַן.

(שײַכותדיקע אַרטיקלען: http://blogs.yiddish.forward.com/boris-sandler/200541/mania-the-monkey-and-the-blue-dragon/?)