אַז דער פֿידל שווײַגט, פּויקט די פּויק (זעקסטער טייל)

When the Fiddle's Silent, You Can Hear the Drums (Part 6)

פֿון באָריס סאַנדלער

6. די אַרמיייִשע טאָג־טעגלעכקייט

דער הויכער צאַם, אַן ערך צוויי מיט אַ האַלב מעטער, פֿון ווײַסן אויסגעפֿורעמטן קאַלכ­ציגל־„קאָטעלעץ”, האָט אַרומגעכאַפּט די גאַנצע טעריטאָריע פֿונעם גאַרניזאָן ХУ 7631, און האָט מסתּמא אויסגעזען פֿון אויבן, פֿון דעם שטיק הימל, וואָס האָט זיך געשפּרייט איבער אים, ווי אַ מין פֿעסטונג, אָדער אַ מיליטעריש שטעטל פֿאַר זיך אין דער שטאָט N, וווּ עס גייט אָן אַ באַזונדער לעבן, מיט אירע אייגענע געזעצן, שטייגער, וואָכעדיקייט און פּאַראַדן. די אַלטע צוויי־שטאָקיקע בנינים פֿון די קאַזאַרמעס, סקלאַדן, מיליטערישן שפּיטאָל, ווי אויך די קלע­נערע בײַ־ווירטשאַפֿטלעכע געבײַדעס זײַנען דאָ אויפֿגעבויט געוואָרן נאָך אין די צײַטן פֿון דער רוסישער אימפּעריע; וועגן דעם האָט עדות גע­זאָגט דאָס יאָר — 1906 — בולט אָנגעוויזן אויבן, כּמעט אונטערן דאַך פֿון יעדן בנין. דערנאָך, נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה, ווען דאָס שטעטל N, ווי אַ טייל פֿון בעסאַראַביע, איז אַרײַנגעפֿאַלן אין די הענט פֿונעם רומענישן קעניג, איז אויך די טעריטאָריע פֿונעם גאַרניזאָן אַריבער אונטערן רשות פֿון דעם רומענישן קעניגלעכן מיליטער. דעם 28סטן יוני 1940, איז בעסאַראַביע ווידער געוואָרן אַ טייל פֿון אַן אימפּעריע, אָבער שוין דער סאָוועטישער אימפּעריע, און אין די אַלטע קאַזאַרמעס, אָפּגעפֿרישט און אָפּגעקאַלכט, אַרומ­געפּוצט מיט אַגיטאַציע־פּלאַקאַטן, האָבן זיך אַרײַנגעצויגן די נײַע באַלעבאַטים, אָפֿיצערן און סאָלדאַטן פֿון דער רויטער אַרמיי…

אונדזער „גרינער” בירגער, אײַזיק כײַמאָ­וויטש, צוגעשריבן צו דעם אַרומגעצאַמטן מי­לי­טערישן שטעטל, האָט זיך באַקענט מיט דער געשיכטע פֿון זײַן נײַער היים פֿאַרן ברענ­גען די שבֿועה אויפֿן פּלאַץ, וווּ ס’האָבן זיך צונויפֿ­געזאַמלט אַלע „סאַלאַגעס” פֿון זײַן פּריזיוו. ער האָט שוין געוווּסט דעם גאַנצן בלוטיקן וועג פֿון דער גוואַרדיע־N־סקער דיוויזיע בעת דער „גרויסער פֿאָטערלענדישער מלחמה”, וואָס האָט פֿאַרענדיקט אירע שלאַכטן אין אונגערן. ער האָט געקענט אָנרופֿן די נעמען פֿון אַלע פֿינף סאָלדאַטן — העלדן פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, וועל­כע האָבן געקעמפֿט אין דער זעלבער דיוויזיע, און אָפּגעגעבן זייערע יונגע לעבנס, אַז אַזעלכע „נישט־טויגערס און בולוואַנען”, ווי די „גרינע” זײַנען ביז אַהער געווען, „זאָלן קאָנען זיך באַנוצן מיטן וווילזײַן, וואָס דאָס סאָוועטישע פֿאָלק, אין שפּיץ מיט דער קאָמוניסטישער פּאַרטיי, טראָגט זיי צו אויף אַ טעלערל מיט אַ בלוי קאַנטיקל!” — אַזוי פֿלעגט זיי לערנען שׂכל קאַפּיטאַן כאָריאָק, דער הויפּט פֿון דעם אַזוי גערופֿענעם „באַזונדערן אָפּטייל” בײַם דיוויזיע־שטאַב; דערבײַ פֿלעגט ער צוגעבן: „אָבער זײַט רויִק, דאָ וועט מען פֿון אײַך מאַכן לײַט! פֿון דאַנען וועט איר שוין אַרויס עכטע פּאַטריאָטן פֿון אונדזער פֿאָטערלאַנד!”

צומאָל האָט זיך אײַזיקן געדאַכט, אַז ערשט איצט, אונטער דעם אַרומגעצאַמטן הימל, הייבט ער אָן פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס זײַן טאַטע פֿלעגט יעדן טאָג אויפֿשטיין און זיך לייגן שלאָפֿן מיט דער זאָרג, אַז דער „שׂונא שלאָפֿט נישט און איז גרייט ווידער אָנפֿאַלן און צעשטערן אונדזער לעבן!” די ווערטער, אַז „מע דאַרף תּמיד זײַן אויף דער וואַך!” — האָבן באַגלייט אײַזיקס דור פֿון קינד­ווײַז אָן, ווי אַ בייז געשפּענסט, וואָס קיי­נער זעט עס נישט, אָבער זײַן שווערער גײַסט הענגט אין דער לופֿטן. און דאָך, האָבן די אַלע רייד פֿון די טאַטעס, מלחמה־פֿילמען, די גאַנצע פּראָ­פּאַגאַנדע־מאַשין, וואָס האָט פֿאַרשטאָפּט די מוחות, געלאָזט אַ פֿרײַע שפּאַרונע צוצופֿאַלן צו איר און זיך אײַנקוקן, זיך אײַנהערן אין אַנדערע זאַכן, וועלכע וועקן פֿאַרבאָרגענע געפֿילן און גע­דאַנקען, אַז בעסער זיי נישט אַרויסצוזאָגן אויף אַ קול.

אין דעם שטיינערנעם צאַם אַרום דעם מי­ליטערישן שטעטל איז קיין שפּאַרונקעלע נישט געווען; זײַן הייך איז אין דער אמתן געווען נישט צוויי מיט אַ האַלב מעטער; דער דאָזיקער צאַם האָט זיך געצויגן ביזן הימל אַרויף. ער האָט אַרומגעצאַמט דעם הימל, וואָס פֿון אים, אין יעדער מינוט, האָט געקאָנט אַ פֿאַל טאָן אַ ראַקעטן־האָגל, געשיקט פֿון אונדזערע שׂונאים, אַמעריקאַנער אימפּעריאַליזם. אויך די לופֿט אינע­ווייניק, אינעם שטעטל אַליין, איז געווען גאָר אַן אַנדערע ווי אויסער דעם צאַם, אויף דער ציווי­לער זײַט; אָנגעלאָדן מיט געהיימער אינפֿאָר­מאַציע און קאָנטער־פּלענער, באַפֿעלן, וואָס יעדער איינער האָט געמוזט פֿאָלגן און אויס­פֿירן זיי, מיט דער גרעסטער פּינקטלעכקייט. „אויב נישט — טריבונאַל!” — האָט געסטראַשעט קאַפּיטאַן כאָריאָק.

און דאָך, בײַ די אַלע סטראַשונקעס, איז פֿון יענער זײַט צאַם, אויף דער „ציווילקע”, אָנ­גע­גאַנגען אַ פֿרידלעך לעבן שוין עטלעכע און דרײַסיק יאָר, זינט ס’האָט זיך פֿאַרענדיקט די צווייטע וועלט־מלחמה. פֿון דער זײַט צאַם האָבן אָבער די שלאַכטן זיך קיין מאָל נישט איבער­געריסן — מיט דערהרגעטע און פֿאַר­וווּנדעטע; דאָס וואָרט „מלחמה” האָט דאָ געהאַט אַ קאָנ­קרעטע פֿאָרעם און אינהאַלט, דהײַנו: אַ צינקעווע טרונע, הערמעטיש פֿאַרלייט.

בײַ אונדז אין אָרקעסטער האָט מען אַזעלכע טרונעס, געבראַכט פֿון די „הייסע פּונקטן”, גערופֿן זייער וואָכעדיק — „קאָנסערוון־פּעקלעך”. זיי האָבן קיינעם נישט אָנגעשראָקן און נישט איבערראַשט, ווײַל פֿאַרן אָרקעסטער האָט אַזאַ „פּעקל” געהייסן, אַז מע וועט דאַרפֿן ווידער זיך טרייסלען אינעם האַלב־צעבראָכענעם גאַרניזאָן־אויטאָבוס איבער די צעקלאַפּטע וועגן ערגעץ אין אַ פֿאַרוואָרפֿן דאָרף־ווינקל, כּדי אָפּצוגעבן דעם אומגעקומענעם סאָלדאַט דעם „לעצטן חובֿ”. אַזעלכע באַדין־אונטערנעמונגען פֿלעגן פֿאָר­קומען כּמעט יעדע וואָך. צו שפּילן אויף דער לוויה, פֿלעגט מען שיקן נאָר אַ טייל פֿונעם אָרקעסטער, און קיין וואָלאָנטירן האָבן נישט אויסגעפֿעלט, באַזונדערס, צווישן די מוזיקאַנטן פֿונעם עלטערן דור און די דערצויגלינגען. די ערשטע האָבן עס געטאָן צוליב דעם „טרינקעלע” אויף דער הזכּרה־מאָלצײַט נאָכן צווינטער, און די צווייטע — צוליב דעם היימישן עסן צו זאַט.

ס’איז געווען נאָך אַ מין „באַדינונג”, אין וועלכער דער אָרקעסטער האָט געמוזט זיך באַטייליקן — צו באַגלייטן אין לעצטן וועג „אַ זשמור”, אַנדערש געזאָגט, צו שפּילן אויף די לוויות פֿון די פֿאַרשטאָרבענע מלחמה־וועטעראַנען און אָפֿיצערן אין דעמיסיע. בדרך־כּלל, פֿלעגט די לוויה פֿאָרקומען אין שטאָט, מיט גרויס פּאָמפּע, מיט אַ לעצטן „סאַלוט” פֿונעם קאַראַול אויפֿן פֿרישן קבֿר; אָבער צו דער הזכּרה־מאָלצײַט, ערגעץ אין אַ רעסטאָראַן, האָט מען שוין די מוזיקער נישט פֿאַרבעטן. סײַדן, עמעצער פֿון די קרובֿים פֿלעגט איבערגעבן, שטילערהייט, דעם פּראַפּאָרשטשיק קריוואָמאַז, אַ פּאָר פֿלעשלעך בראָנפֿן — „פֿאַר די סאָלדאַטיקעס”.

דער רעפּערטואַר אויף אַזעלכע אונטערנע­מונגען האָט זיך באַגרענעצט מיט שאָפּענס „טרויער־מאַרש”, און אָגינסקיס „פּאָלאָנעז”; אויב דאָס ערשטע ווערק איז געווען אַ מוז, וואָס קיין בעסערס פֿאַר דעם פֿאַל האָט אונדזער אָרקעסטער נישט געוווּסט און נישט גע­שפּילט, איז אָגינסקיס „פּאָלאָנעז” געווען דאָס באַקאַנטס­טע און פּאָפּולערסטע ווערק צווישן די פּשוטע מאַסן בכלל און דער מיליטערישער עליטע בפֿרט.

דער „פּאָלאָנעז” פֿלעגט קלינגען בעתן צווייטן מין לוויות, אויפֿן צווינטער, נאָך דער גאַנצער טרויער־צערעמאָניע, נאָך אַלע שיינע רייד און דעם דריטן זאַלפּ פֿונעם קאַראַול, — ווי דער לעצטער „אַדיע” פֿאַרן פֿאַרשטאָרבענעם, אַן עכאָ פֿון דער וועלט צו יענער וועלט, אין וועל­כער ער, דער געטרײַער קאָמוניסט און פֿאַרברענ­טער אַטעיִסט, האָט קיין מאָל נישט געגלייבט.

גאָר אַנדערש איז עס פֿאָרגעקומען אינעם דאָרף, וווּהין מע פֿלעגט ברענגען די צינקעווע טרונע מיטן טויטן יונגן סאָלדאַט, דערהרגעט ערגעץ ווײַט פֿון זײַן היים אין אַ פֿרעמדן קאַנט, וואָס די פֿאַרצאָרנטע עלטערן קענען אַפֿילו נישט אַרויסזאָגן זײַן נאָמען. אַלע צוגרייטונגען פֿלעגן פֿאָרקומען שטיל אויף די אויגן פֿונעם גאַנצן דאָרף, ווי אַ מוז, וואָס אויסצומײַדן אים איז שוין אוממעגלעך. צומאָל פֿלעגט זיך הערן אַ ווײַבערישער כליפּ, וואָס איז באַלד דערשטיקט געוואָרן פֿון זיך אַליין. יעדער האָט שוין געוווּסט, וואָס מע דאַרף טאָן, ווײַל אין דעם דאָרף איז עס געווען נישט דער ערשטער יאַט, וועלכן מע ברענגט אַ „פֿאַרפּאַקעוועטן”, אַז מע קען זיך אַפֿילו נישט געזעגענען מיט אים מענטשלעך. און אין יעדן דאָרף פֿלעגט זיך עס איבערחזרן אויפֿן זעלבן אופֿן, ווי עמעצער פֿון אויבן, אין די גרויסע פֿענצטער, וואָלט אויסגעאַרבעט אַ ספּעציעלע אינסטרוקציע, ווי מע דאַרף דורכפֿירן אַזעלכע טרויער־אונטערנעמונגען.

די ווײַבער האָבן זיך געפּאָרעט בײַ דער גרויסער ליימענער זומער־הרובע, וואָס שטייט גלײַך אין הויף פֿון שטוב, געקלאַפּט מיט די טשוהונענע קעסלען, געטראָגן וואַסער פֿון דער קערניצע און שפּענער האָלץ פֿונעם מאַגאַזאָן. בײַ אַ לאַנגן טיש, איבערגעדעקט מיט אַ צי­ראָטע, זײַנען געזעסן פֿון ביידע זײַטן עטלעכע ווײַבער; אָנגעטאָן אין שוואַרצע קליידער און פֿאַטשיילקעס, דערמאָנען זיי אַ טשאַטע גרויסע פֿייגל. פֿון דער פֿעטער קופּע איבערגעמאָלט פֿלייש, איבערגעמישט מיט רײַז, צופּן זיי אָפּ מיט די שפּיץ־פֿינגער, ווי מיט שנאָבלען, שטיקלעך און פֿאַרוויקלען עס אין טרויבן־בלעטער — מע מאַכט „גאַלוש”, דאָס הויפּט־עסן אויף דער הזכּרה־מאָלצײַט. נישט איין טשוהון־טאָפּ „גאַ­לוש” וועט הײַנט אָפּגעקאָכט ווערן.

און אָט טראָגט דער באַלעבאָס פֿונעם קע­לער אַרויס צוויי פֿולע עמערס רויט ווײַן, ערשט אָנגעצאַפּט פֿון אַ פֿאַס. ער שטעלט זיי אַרויף אויפֿן טיש און קלאָגט זיך פֿאַר די ווײַבער אויף מאָלדאַוויש:

— געהאַלטן דאָס פֿעסל צו מײַן וואַסילס חתונה, — ער צעכליפּעט זיך. שלעפּט פֿונעם קאָפּ אַראָפּ די צעקנייטשטע קוטשמע און ווישט מיט איר דאָס פּנים. — ער האָט דאָך געדאַרפֿט דעם האַרבסט, גלײַך נאָכן קומען פֿון מיליטער, חתונה האָבן מיט טאַמאַרען…

עס גייען צו אים צו צוויי שכנים, מע פּאַטשט אים שטיל איבער דער פּלייצע און מע רייכערט.

מענטשן פֿונעם גאַנצן דאָרף קומען זיך צונויף צום הויף פֿון דער פֿאַראָבֿלטער משפּחה, אָבער אין שטוב, וווּ אויף צוויי טאַבורעטן שטייט עלנט די טרונע אין מיטן אַ געראַמען צימער, „קאַסאַ מאַרע”, און וווּ אין די גוטע צײַטן נעמט מען אויף געסט, — גייט זעלטן ווער אַרײַן. די צינקעווע טרונע איז שוין אַרײַנגעלייגט אין אַ הילצערנער טרונע, ווי אין אַ שיינעם פֿוטלאַר, באַצויגן מיט רויטן קומאַטש, און פֿון אויבן, אין מיטן — אַ שוואַרצער טרויער־פּאַס. די דאָרפֿס־לײַט רײַבן זיך בײַם פּאַרקן, מע נעמט זיך צונויף צו דרײַ־פֿיר פּאַרשוינען, מע טוליעט זיך איינער צום אַנדערן, ווי מע וואָלט געזוכט איינער בײַם צווייטן אַ ביסל וואַרעמקייט און מיטגעפֿיל. שטיקער רייד, אַרויסגעפֿלויגן פֿונעם מויל, איבערגעמישט מיטן בייזן טאַבאַק־רויך, טראָגן זיך איבער די קעפּ.

„שוין דער דריטער אינעם חודש…”

„מע זאָגט, אַז די טרונעס זײַנען ליידיק…”

„וואָס הייסט, ליידיק?”

„אַזוי… אָנגעפֿילט מיט שטיינער…”

„כ’גלייב נישט…”

… … … … . .

און אָט פֿאָרט שוין צו, גלײַך צום הויף־טויער אַ לאַסט־אויטאָ, געשיקט פֿונעם דאָרפֿסראַט, די ווענטלעך פֿון דער קאַראָסעריע אַראָפּגעלאָזט. ס’קומט די צײַט אַרויסצוטראָגן די טרונע. פֿון דער צעכראַסטעטער טיר הערן זיך געשרייען, ווײַבער אין דרויסן כאַפּן אונטער דעם געוויין. די פּויערים שלעפּן פֿונעם קאָפּ אַראָפּ די קאַפּעלושן, היטלעך, שעפּסענע קוטשמעס, שטעלן אונטער די הוילע קעפּ דער קילבלעכער האַרבסטיקער לופֿט, אָנגעזעטיקט מיט ריחות פֿון געשמאַקע דאָרפֿישע פּאָטראַוועס, האַרבסטיקע בלומען פֿון די קרענץ, אַרומגעלייגט אַרום דער טרונע אויף דער פּלאַטפֿאָרמע, מיט ערשט־אויסגעפּרעסטן שאָנעשניק־בוימל, און מיט פֿרישע בהמישע „לעפּיאַשקעס” פֿונעם פֿיכהויף…

די ערשטע קלאַנגען פֿון שאָפּענס „טרויער־מאַרש” רײַסן זיך אַרײַן אין דעם דאָרפֿישן אַרום, מיט אַן אָפּגעפֿרעמדטער און גרילצנדיקער חוצפּה. דער לאַסט־אויטאָ רירט זיך שטילערהייט פֿון אָרט. דער וועג איז אַ לאַנגער. דער צווינטער געפֿינט זיך אויסער דעם דאָרף אַ פֿיר־פֿינף קי­לאָמעטער. צו שלעפּן דעם פּויק אויף זיך איז גאָר נישט לײַכט, און נאָך אַזעלכע לוויות פֿילט אײַזיק זיך אין גאַנצן צעבראָכן. ווי זאָגט עס, סטאַרשינאַ גובײַדולין: „ווער ס’איז נישט גע­לאָפֿן אין אַ גאַזמאַסקע, דער ווייסט נישט דעם פּרײַז פֿון לופֿט!”

אויפֿן וועג צוריק אינעם גאַרניזאָן, כאַפּן כּמעט אַלע אַ דרעמל. זאַט פֿון די געשמאַקע פּאָטראַוועס און דערוואַרעמט פֿונעם אויסגעטרונקענעם ווײַן, סאָפּעט און כראָפּעט יעדער אויס זײַן אייגענעם בגילופֿינדיקן מאָטיוו, אַרומכאַפּנדיק מיט די אָרעמס די מוזיקאַלישע כּלי זײַנע. נאָר די צוויי דער­צויגלינגען שלאָפֿן נישט, זיי טוישן זיך אויס מיט די קאָנפֿעטן, וואָס די כּלה פֿונעם באַ­גראָבענעם סאָלדאַט האָט זיי אַרײַנגעשטופּט אין די קעשענעס.

פֿון סוף דעצעמבער און די ערשטע וואָכן יאַנואַר איז דער אָרקעסטער פֿאַרטאָן געווען אין די נײַ־יאָריקע אונטערנעמונגען; בײַ טאָג האָט מען געשפּילט פֿאַר די קינדער אינעם אָפֿיצערן־הויז, וווּ עס איז געשטאַנען דער אויסגעפּוצטער יאָדלע־בוים, און פֿאַר נאַכט, אינעם זעלבן זאַל — פֿאַר די עלטערן, אָפֿיצערן און זייערע ווײַבער.

די נײַ־יאָריקע יאָלקע איז אין דעם אונטער­געגאַנגענעם ריזיקן לאַנד, געווען די באַליבסטע חגא בײַם פֿאָלק; מעגלעך, ווײַל זי איז נישט גע­ווען פֿאַרבונדן מיט קיין שום אָפֿיציעלער דאַטע, אײַנגעפֿירט פֿון דער מאַכט אויף דעם אַל­פֿאַרבאַנדישן קאַלענדאַר און אָנגעצייכנט מיט אַ רויטער פֿאַרב. אַרײַנגעבראַכט די יאָלקע פֿון די צאַרישע צײַטן, ווי פֿון אַ ווילדן וואַלד, באַפּוצט מיט גלאַנצנדיקע, פֿאַרשידנקאָליריקע גלעזערנע קײַלעכס, וווּנדערלעכע שפּילעכלעך און זיך קייטלענדיקע אַרום דעם גרינעם בוים גירלאַנדעס, איז די יאָלקע באַקרוינט געוואָרן מיט אַ רויטן שטערן, וואָס האָט פֿאָרט געזאָלט באַטאָנען דעם נײַעם ייִחוס פֿון דער חגא, און דערמאָנען אין די רובין־שטערן אויף די מאָסק­ווער קרעמל־טורעמס, וואָס זייער פֿאָרעם האָט אויך אויסגעזען ווי אַ יאָדלע־בוים.

די נײַ־יאָריקע יאָלקע, מיט אירע פֿריילעכע מאָרגן־פֿאָרשטעלונגען פֿאַר קינדער, און בײַנאַכ­טיקע הוליאַנקעס פֿאַר דערוואַקסענע, האָבן קליין־און־גרויס אויפֿגענומען ווי אַ מין כּישוף־מעשׂהלע, וווּ דאָס בייזס און שלעכטס איז שוין געבליבן אינעם נעכטן, פֿון יענער זײַט שוועל פֿאַרגאַנגענעם יאָר; און דאָס שענסטע און בעסטע הייבט זיך ערשט אָן, מע דאַרף נאָר מאַכן דעם ערשטן שפּאַן. אפֿשר דערפֿאַר, בײַם צוּווינטשן איינער דעם אַנדערן, פֿלעגט מען צו די ווערטער „מיטן נײַעם יאָר” צוגעבן „מיטן נײַעם גליק”…

נאָך אַ קינד איז מיר קלאָר געווען, וואָס עס מיינט דער וווּנטש „מיטן נײַעם יאָר”, וואָס מיינט אָבער „מיטן נײַעם גליק”, האָט מײַן קליי­נער שׂכל נישט באַנומען; פֿלעג איך אויך צובאָמבלען, ווי אַלע אַרום מיר, די זעלבע ווינ­טשע­וואַניעס. מעגלעך, האָב איך געטראַכט, איז עס אַזאַ זאַך, וואָס מע קאָן קויפֿן אין קלייט, ווי נײַע שיכעלעך, אָדער הויזן; אָבער ס’איז נישט שטענדיק דאָ אין פֿאַרקויף, ווי עס טרעפֿט זיך אָפֿט, און מע דאַרף אַרומפֿאָרן איבערן לאַנד, ווי מײַן טאַטע טוט עס בײַ זײַן אַרבעט, כּדי צו קריגן אַ געוויסן „דעפֿיציט”. כ’האָב שוין גע­וווּסט אָט דאָס מאָדנע וואָרט, כאָטש אַ היפּשע צײַט נישט געקאָנט עס ריכטיק אַרויסרעדן. און נאָך האָב איך געטראַכט: אפֿשר איז בײַ מענטשן נישטאָ גענוג געלט, יעדעס יאָר זיך צו קויפֿן אַ „נײַ גליק”? פֿרעגן עס אָבער בײַ מײַנע עלטערן האָב איך נישט געוואַגט, עפּעס האָט מיך דערפֿון אָפּגעהאַלטן, פּונקט ווי עס זײַנען געווען אויך אַנדערע זאַכן, וואָס כ’האָב פֿון זיי קיין מאָל קיין דערקלערונג נישט דערוואַרט. דעם אמת געזאָגט, האָב איך דעם טײַטש פֿון אָט דעם וווּנטש נישט פֿאַרשטאַנען ביז ס’איז מיר נישט אויסגעקומען אינעם באַשטאַנד פֿון אונדזער אָרקעסטער, זיך צו באַטייליקן אין דעם נײַ־יאָריקן גאַרניזאָן־באַנקעט פֿון דער העכסטער אָפֿיצערן־פֿירערשאַפֿט.

דאָס איז געווען אַ ספּעציעלע „פֿאַרמאַכטע אונטערנעמונג”, אויף וועלכער עס איז אויך פֿאַרבעטן געוואָרן די הויכע שטאָטישע נאַ­טשאַלסטווע. פֿאָרגעקומען איז די שׂימחה אינעם באַנקעט־זאַל בײַ דער אָפֿיצערן־גאָרקיך, און באַ­וואַכט פֿון דער באַזונדערער פּאַטרול־גרופּע בײַם גאַרניזאָן.

אונדזער מאַיאָר האָט אין די טעג אויסגעזען אומרויִק. צווישן זײַנע ערשטע באַפֿעלן איז גע­ווען זיך אָפּצוהאַלטן פֿונעם פֿלעשל. „איך פֿאַר­שטיי… — האָט ער געמאָלדן פֿון זײַן דיריגיר־פּאָסטאַמענט, איידער אָנצוהייבן די רעפּעטיציע, — איך פֿאַרשטיי, ווי שווער עס איז אויסצופֿירן מײַן באַפֿעל, בפֿרט אין די יום־טובֿדיקע טעג, אָבער איר זײַט דאָך פֿאָרט מענטשן; און דער מענטש, ווי ס’האָט געזאָגט דער גרויסער רוסי­שער אַקאַדעמיקער פּאַוולאָוו, איז די קליגסטע מאַלפּע!”

פֿאַר מיר האָט דער מאַיאָר געהאַט אַ ספּע­ציעלע אויפֿגאַבע: אויפֿצוטרעטן מיט אַ קאָנצערט־נומער אויפֿן פֿידל, באַגלייט פֿונעם אָרקעסטער.

— עס דאַרף זײַן עפּעס אַ ווירטואָז שטיקל, — האָט ער עס דערקלערט, בלײַבנדיק מיט מיר פּנים־אל־פּנים, ווי ס’וואָלט געווען אַ געהיימע מיליטערישע אָפּעראַציע, — און אין דער זעלבער צײַט, אַ פּשוטס און גלענצנדיקס… אויסשיסן, ווי אַ סיגנאַל־ראַקעטע אין אַ פֿינצטערער נאַכט פֿאַר דער אַטאַקע.

ער האָט זיך אַרומגעקוקט, און צוגעגעבן, שוין שטילער:

— דו פֿאַרשטייסט דאָך אַליין, אַז די וואָס וועלן דיך הערן, זײַנען נישט קיין גרויסע קע­נערס פֿון קלאַסישער מוזיק; דערצו וועלן זיי שוין זײַן גוט פֿאַרשניאָשקעט… יאָ, עס דאַרף האָבן אַ נאַציאָנאַלן עלעמענט. — ער האָט זיך צעשמייכלט און צוגעגעבן: פֿאַרשטייט זיך, אַ מאָלדאַווישן.

אין מײַן גאַנצן רעפּערטואַר, וואָס איך האָב ביז אַהער אויסגעלערנט און געשפּילט, זײַנען בפֿירוש יאָ געווען עטלעכע ווערק פֿון מאָל­דאַווישע קאָמפּאָזיטאָרן; זיי האָבן זיך אָבער נישט אַרײַנגעפּאַסט אין די קאָנקרעטע ראַמען, אָנגעצייכנט פֿון מײַן דיריגענט. און דאָך האָב איך זיך דערמאָנט, אַז ס’איז דאָ אַזאַ „שטיקל”, כאָטש איך אַליין האָב עס נישט געשפּילט — דיניקוס „טשאָקערליִע”, לאַרכן־פֿייגעלע. אמת, דער קאָמפּאָזיטאָר, גריגאָראַש דיניקו, איז געווען אַ רומענער. מײַן ביז־איצטיקע דינסט־דערפֿאַרונג האָט מיר אַנטפּלעקט, אַז דאָס וואָרט „רומענער” ווערט אין אונדזער אָרקעסטער באַנוצט נאָר ווי אַ קללה. ס’איז עמעצן גענוג געווען צו זאָגן אַ נאַרישקייט, אָדער דערלאָזט אַ פֿעלער, האָט עס באַלד אַרויסגערופֿן אַ קאָנקרעטע אָפּשאַצונג — „רומענער!”

דווקא די דאָזיקע פֿאַרטײַטשונג, האָט מיך אַרײַנגעטריבן אין ספֿקות, צי זאָל איך עס פֿאָרלייגן דעם מאַיאָר, צי זוכן עפּעס אַן אַנדער „שטיקל”. קיין צײַט איז אָבער נישט געווען און כ’האָב עס אים געזאָגט.

— דיניקוס „לאַרכן־פֿייגעלע”?! — האָט ער זיך בפֿירוש דערפֿרייט, — פּונקט געטראָפֿן. איך האָב אַפֿילו די פּאַרטיטור פֿון דעם ווערק… בראַוואָ, כײַ­מאָוויטש! — און ווידער מיט זײַן שמייכעלע צו­גע­געבן: — האָסט טאַקע אַן אמתן נאַציאָנאַלן קאָפּ.

מײַן קאָנצערט־נומער איז אויפֿגענומען גע­וואָרן ווי עס פּאַסט פֿאַר אַזאַ עולם. די אָפֿיצערן, וואָס האָבן נאָך געקאָנט האַלטן דעם קאָפּ, האָבן געפּרוּווט מיר אַרויסהעלפֿן, צופֿײַפֿנדיק און נאָכמאַכנדיק דעם לאַרכן, אָדער אַנדערע פֿייגל; און יענע, וואָס האָבן קיין טאַלאַנט נאָכצומאַכן פֿייגל נישט געהאַט, זײַנען סטאַטעטשנע געזעסן און מיט אַ קאַלעמוטנעם, פֿאַרגאָסענעם בליק אַרויפֿגעקוקט צו דער סטעליע, ווי געזוכט דאָרט די פֿייגל, אַרויסגעפֿלויגן אויף דער פֿרײַ.

ווען די אַלע טאָסטן, אויפֿגעהויבן לכּבֿוד דעם גענעראַל־סעקרעטאַר לעאָניד ברענזשניעוו און שוץ־מיניסטער פֿון די באַוואָפֿנטע קראַפֿטן, מאַרשאַל אַנדריי גרעטשקאָ; יעדן מיטגליד פֿון דעם פּאָליטישן ביוראָ בײַם צענטראַל־קאָמיטעט און פֿאַרן גאַנצן פּרעזידיום פֿונעם אויבערראַט בכלל, — זײַנען געזאָגט און אויסגעטרונקען גע­וואָרן, האָט זיך אויפֿן פּאָדיום, וווּ ס’איז געזעסן דער אָרקעסטער אין זײַן פֿולן באַשטאַנד, אויפֿ­געהויבן דער קאָמאַנדיר פֿון דער דיוויזיע ХУ 7631, גענעראַל־מאַיאָר זײַצעוו און באַגריסט אַלע­מען „מיטן נײַעם יאָר”; אָבער אָנשטאָט דעם צווייטן טראַדיציאָנעלן וווּנטש, וואָס אַלע ביר­גער פֿונעם מעכטיקן סאַוועטן־פֿאַרבאַנד האָבן זיך געוווּנטשן אין די טעג, האָט גענעראַל־מאַיאָר זײַצעוו נאָך אַ קורצער פּויזע געזאָגט:

— ברידער אָפֿיצערן, איך ווינטש אײַך נישט קיין נײַ גליק. מיר נייטיקן זיך נישט אין דעם. אונדזער גרויס גליק, געגעבן אונדזער לאַנד אין אָקטאָבער 1917, האָבן מיר אָפּגעהיט און דורכגעטראָגן דורך אַלע פֿײַערן און שווערע צײַטן; עס האָט געהאָלפֿן אונדזער פֿאָלק צעברעכט דעם רוקן פֿון פֿאַשיסטישן שׂונא און אַלע אַנדערע פֿײַנט, וואָס קאָנען נישט רוען און אײַנזען, ווי אונדזער לאַנד צוויט און בליט, און גייט מיט זיכערע טריט צו די ליכטיקע טעג פֿון קאָמוניזם. אונדזער האַנט איז שטאַרק און אונדזער האַרץ איז מוטיק — נעכטן, הײַנט און מאָרגן! הוראַ, ברידער אָפֿיצערן!…

נאָך די ווערטער האָט מאַיאָר פּאָסעסאָר, וואָס האָט גוט געוווּסט זײַן דינסט, האָט אַ פֿאָכע געטאָן מיט דער האַנט, און דער אָרקעסטער האָט פֿון אַלע זײַנע כּלים אויסגעשאָסן אַ מעשענעם זאַלפּ — דעם ערשטן אַקאָרד פֿונעם מלוכה־הימען. די בענקלעך בײַ די האַלב־אויסגערייניקטע טישן, פֿאַרשטעלט מיט ליידיקע פֿלעשער, האָבן זיך מיט אַ רעש אָפּגערוקט אין אַ זײַט, און, ווער אַליין, ווער מיט דער הילף פֿון די שלאַכט־חבֿרים, האָבן זיך געשטעלט אויף די פֿיס, ווי עס פֿאָדערט דער אוסטאַוו.

די דערהויבענע קלאַנגען פֿון דער פֿײַער­לעכער מוזיק האָבן אָנגעפֿילט די הערצער פֿון די בראַווע אָפֿיצערן, און דאָס בלוט, צעהיצט פֿון בראָנפֿן, האָט אָפֿטער געשלאָגן אין די שלייפֿן. דווקא בעת דעם טרעמאָלאָ פֿונעם ערשטן אַקאָרד האָט אײַזיק כײַמאָוויטש צום ערשטן מאָל פֿון זײַן דינסט דערפֿילט דעם גאַנצן שטאָלץ און ווירדע פֿון זײַן אַ סאָלדאַט אין אַן אַרמיי, וואָס קיין שום שׂונא איז נישט בכּוח זי צו באַזיגן.

המשך קומט