אויף שיקסעס זיך געלערנט

What I Learned With Gentile Girls

פֿון באָריס סאַנדלער

1

מיט טאַמאַרען האָב איך זיך באַקענט אויף דער פּלאַזשע פֿון דער שטאָטישער אָזערע. דאָ, אין די וואַרעמע זומער־טעג, פֿלעגן זיך צונויפֿנעמען די אָרטיקע ייִנגלעך און מיידלעך, ס’רובֿ געקומען אויף די וואַקאַציעס פֿון די ווײַטע אוניווערסיטעט־מקומות, וווּ אַ ייִדיש קינד, נאָכן פֿאַרענדיקן די מיטלשול, האָט געהאַט דאָס מזל אָנגענומען צו ווערן זיך לערנען ווײַטער. מע קאָן זאָגן, אַז די גרויסע „שטאָט־קאַלוזשע‟, ווי מ’האָט גערופֿן דעם ברייטן קאָטלאָוואַן, אָנגעפֿילט מיט וואַסער, כּמעט שוין אין גאַנצן פֿאַרוואַקסן מיט אָטשערעט, און וווּ געבאָדן האָבן זיך בדרך־כּלל גענדז און קאַטשקעס, אַרויסגעלאָזט פֿון די אַרומיקע הויפֿן, — האָט געדינט ווי אַ טרעף־אָרט, דערווײַטערט פֿון דעם שטאָטישן הו־האַ, וווּ אַלע ווייסן וועגן אַ צווייטן מער ווי וועגן זיך אַליין; וווּ אַפֿילו אונטערן דאַך פֿונעם עלטערנס הויז, איז נישט לײַכט צו געפֿינען אַ ווינקעלע, מע זאָל דיך נישט געווען לערנען שׂכל, ווי צו לעבן אויף דער וועלט — און אַלץ, פֿאַרשטייט זיך, מיט גוטע כּוונות. דער שמאָלער פּאַס, פּאַזע דעם ברעג, באַדעקט מיט זאַמד, פֿון עפּעס אַ געל־גרויען קאָליר, האָט אויסגעזען אין אונדזערע אויגן, ווי אַ מין אינדזל, וווּ מע קען נישט בלויז אַראָפּוואַרפֿן פֿון זיך די קליידער און בלײַבן אין די באָד־בגדים, נאָר אויך זיך אַנטשפּאַנען, אויסטאָן די יונגע נשמה, וואָס האָט שוין פֿליגלען און רײַסט זיך צו זוכן אַ פּאָר.

טאַמאַרע האָט בפֿירוש נישט געהערט צו דעם מין מיידלעך, וואָס די באַפֿרײַטע ייִנגלשע נשמות האָבן געזוכט דאָ צו זיי זיך צוצוטוליען. נאָך מער: אַ קליינוווּקסיקע, קורץ אָפּגעשוירן, מיט אַ קורנאָס־פֿאַרריסן נעזל, באַקרוינט מיט גרויסע טונקעלע זונברילן, האָט זי דערמאָנט אַ שטעכלער, וואָס פֿון אַ לײַכטן צוריר צו אים, וועט ער זיך באַלד צונויפֿדרייען, אַרויסשטעלנדיק זײַנען געדיכט־אָנגעשטעקטע נאָדלען.

אַהער, צום אינדזל בײַ דער “שטאָט־קאַלוזשע” האָט טאַמאַרען געבראַכט צו פֿירן איר חבֿרטע, קאַטיע, אַ פֿולער היפּוך צו איר — אַ הויכע, שטאַלטנע קראַסאַוויצע, מיט בלאָנדע האָר ביז די קײַלעכדיקע אַקסלען. צוגעגאַנגען צו דער דעק, אויף וועלכער איך בין געלעגן מיט מײַן פֿרײַנד מוסיע, האָט קאַטיע פּאַמעלעך צעשפּיליעט די קנעפּלעך אויף איר לײַכט פֿאַרשיידנקאָליריק כאַלאַטל און עס פֿון זיך אַראָפּגעשלעפּט, ווי נישט ווילנדיק, פֿאַר אַ נויט.

אין די מינוטן, כּל־זמן קאַטיעס לאַנגע פֿינגער האָבן קונציק, פֿון אויבן אַראָפּ, איבערגעקליבן און דורכגעלאָזט דורכן לעכל יעדעס קנעפּל אויפֿן כאַלאַטל, האָב איך עקשנותדיק נאָכגעשפּירט אירע באַוועגונגען, ווי כ’וואָלט מורא געהאַט זיך פֿאַרפּלאָנטערן אינעם חשבון פֿון די קנעפּלעך. אַראָפּגעשלעפּט דאָס כאַלאַטל, האָט זי עס אַקוראַט צונויפֿגעלייגט און אַוועקגעלייגט צווישן מיר און מוסיען. אַ ווײַלע איז קאַטיע געבליבן אַזוי שטיין, צושטעלנדיק די רעכטע האַנט צום לענד־אויסבייג, כ’זאָל, אַ פּנים, פֿון מײַן ליגנדיקער פּאָזיציע זיך דערפֿילן ווי אַ קליין שוועמל לעבן דער הויכער שטאָלצער בערעזע. ערשט דעמאָלט האָט זי זיך אָפּגערוקט אַ ביסל אין אַ זײַט און שפּילעוודיק פֿאָרגעשטעלט:

— און דאָס איז טאַמאַרע אָדער פּשוט, טאָמאַ, מײַן בעסטע חבֿרטע.

געקומען איז קאַטיע זיך צו טרעפֿן מיט מוסיען, וואָס האָט מיך, אייגנטלעך, אויך געבראַכט אַהער. מיר זײַנען געווען מיט אים פֿון איין עלטער, געוווינט אויף איין גאַס, זיך געלערנט אין איין קלאַס, אַ קיצור, געטיילט מיט אים איין נאַכט־טעפּל, ווי מע זאָגט. אַ שפּעט און איינציק קינד בײַ זײַנע טאַטע־מאַמע, האָט ער זיך נישט געלאָזט אין די ווײַטע מקומות צו זוכן הויכע בילדונג; מוסיע איז נאָכן פֿאַרענדיקן די שול אַוועק אַרבעטן ווי אַ שלאָסער אין דער נייפֿאַבריק, און שפּעטער מיט אַ יאָר זיך אָנגעהויבן לערנען עקסטערן אינעם לעמבערגער פּאָליטעכנישן אינסטיטוט. אויפֿן ברייטן שפּאַציר־פּלאַץ אין צענטער, וווּ עס ס’פֿלעגן זיך זונטיק פֿאַרנאַכט צונויפֿנעמען פֿון פֿאַרשיידענע שטאָט־ראַיאָנען, די אַזוי גערופֿענע, “מאַהאָלעס”, קאָמפּאַניעס חבֿרה, האָט מען מוסיען בעסער געקענט פֿון זײַן צונאָמעניש, “מוסלים”. אַ שיינער בחור פֿאַר זיך, האָט מוסיע נאָך געהאַט דאָס מזל צו זײַן ענלעך אין דעם פּאָפּולערן זינגער מוסלים מאַגאָמאַיעוו. אין דער תּקופֿה פֿון טעלעוויזיע־אויפֿבלי, ווען פֿונעם עקראַן האָט מען כּמעט אין יעדער קאָנצערט־פּראָגראַם געקאָנט הערן און זען דעם “שענסטן סאָלאָוויי פֿון דער סאָוועטישער עסטראַדע”, איז קיין חידוש נישט געווען, אַז די מיידלעך און יונגע פֿרויען פֿון גאַנץ סאָוועטן־פֿאַרבאַנד זײַנען ממש אויסגעגאַנגען נאָך אים. ווען ס’האָט זיך אין אַ שיינעם טאָג אַנטדעקט דער נאַטור־צונויפֿפֿאַל, און מוסיע איז געוואָרן “מוסלים”, האָבן די אָרטיקע קראַסאַוויצעס די גאַנצע ליבשאַפֿט, וואָס האָט געפֿלאַקערט אין זייער האַרץ צום זינגער, אויסגעלאָזט צו מײַן חבֿר. כאָטש אונדזער “מוסלים” איז געווען מיט גוטע זיבן יאָר ייִנגער פֿונעם באַרימטן מוסלים, איז עס, אַוודאי, געווען נישט דער איינציקער אונטערשייד צווישן זיי ביידן, שוין אָפּגערעדט, אַז נישט בלויז קיין שטימע צו זינגער, נאָר אַפֿילו אַן אויער צו הערן אַ פֿאַלשן מוזיקאַלישן קלאַנג האָט מוסיע־מוסלים נישט פֿאַרמאָגט. ער האָט עס אָבער נישט געדאַרפֿט; זײַנע געליבטע האָבן אים, אַ פּנים, ליב געהאַט מיט אויגן, נישט מיט אויערן.

קאַטיע האָט זיך אַרײַנגערוקט צווישן מוסיען און מיר, פֿאַרנומען דאָס שמאָלע פּאַסיקל שטח אויף דער דעק, וואָס זי האָט שוין געהאַט מיט אַ ווײַלע צוריק רעזערווירט מיט איר כאַלאַטל. טאַמאַרע איז געבליבן שטיין, וווּ איר חבֿרטע האָט זי געלאָזט, נאָך אַלץ אָנגעטאָן אין איר גרין קליידל, מיט ווײַסע שפּרענקעלעך, און געדרייט מיט די פֿינגער דעם שמאָלן שמאַטענעם גאַרטל, אין אַ צווייפֿל, צי עס צעבונדן און זיך אויסטאָן, צי עס פֿעסטער פֿאַרציִען און פֿאַרלאָזן די ליגנדיקע “טרויקע” אויף זייער טעריטאָריע, וווּ פֿאַר איר איז שוין קיין פֿרײַ שטיקל אָרט נישט געבליבן.

די דעק, וואָס מוסיע האָט אָפּגעזוכט ערגעץ אויפֿן בוידעם פֿון זײַן עלטערנס שטוב, צווישן די אָפּגעניצטע חפֿצים, און האָט זיך געפֿילט נאָך ניליע, איז מיטאַמאָל פֿאַר מיר אויך געוואָרן צו שמאָל; דערצו האָט די היץ, וואָס האָט געשלאָגן פֿון קאַטיעס לײַב, אָנגעהויבן מיר ממש בריִען די הויט אויף דער פּלייצע. כ’האָב זיך אויפֿגעהויבן און פֿאָרגעלייגט טאַמאַרען צו פֿאַרנעמען דאָס באַפֿרײַטע אָרט. ס’וואָלט געדאַרפֿט, אַוודאי, אויסזען ווי אַ ברייטער זשעסט פֿון אַ דזשענטלמען. טאַמאַרע האָט עס אָבער פֿאַרטײַטשט אויף איר אופֿן.

— כ’וואָלט זיך בעסער דורכשפּאַצירט אָט צו יענעם וועלדל. — האָט זי געזאָגט, און אָנגעוויזן אויף אַ בערגל, שיטער אַרומגעשטעקט מיט דינע ביימער. פֿאַרכאַפּט מײַן העמדל, און איבערלאָזנדיק די הויזן נאָך אַלץ ליגן אויפֿן גראָז, לעבן דער דעק, האָב איך זיך געלאָזט נאָך טאַמאַרען, אָן אַ באַזונדערן חשק.

אַ ביסל דערווײַטערט זיך פֿון אונדזער פֿאַרליבט פּאָרעלע, האָט טאַמאַרע, צום ערשטן מאָל פֿון אונדזער קורצן שפּאַציר אַרויסגעוויזן קול: „אַקמעיִסטן…‟ — זי האָט דאָס מאָדנע וואָרט אַרויסגעבראַכט פֿאַרסאַפּעט, כאָטש מיר זײַנען נישט געגאַנגען גיך. ס’האָט אַ קלונג געטאָן פֿרעמד פֿאַר מײַן אויער. כ’האָב זיך דערמאָנט, ווי מוסיע, אויפֿן וועגן צו דער אָזערע האָט מיך דערפֿרייט, אַז זײַן קאַטיע וועט ברענגען מיט זיך איר חבֿרטע, ספּעציעל פֿאַר מיר. „זי זעט אויס אַ ביסל פּריטשמעליעט, — האָט ער מיר געמאָלט די פּערספּעקטיוו פֿון דער קומעדיקער טרעפֿונג, — זי שרײַבט לידער, און איין ליד אירס איז אַפֿילו אָפּגעדרוקט געוואָרן אין אונדזער שטאָטישער צײַטונג‟. איצט האָב איך גיך איבערגעוואָרפֿן אין מײַן קאָפּ אַ קורץ בריקל צווישן מוסיעס ווערטער און טאַמאַרעס שיין אומבאַקאַנט וואָרט. כ’האָב פֿאַרשטאַנען, אַז כ’האָב זיך אַרײַנגעכאַפּט; דאָס וואָרט „אַקמעיִסט‟ איז, אַ פּנים, נאָר אַ שליסל צו דעם, וואָס פֿילט אָן דאָס גרויסע פּאָעטישע האַרץ פֿון דעם קליינוווּקסיק מיידל. כ’האָב זיך דערפֿילט אַ פֿאַרפֿאַלענער, ווײַל פּאָעזיע איז געווען נישט מײַן פֿערדל. טאַמאַרע, פֿון איר זײַט, האָט זיך געוויס נישט געקאָנט פֿאָרשטעלן, אַז אַזעלכע פּאַרשוינען זײַנען בכלל דאָ אויף דער וועלט, אַנדערש וואָלט זי באַלד נישט געפֿרעגט, צי כ’האָב ליב מאַנדעלשטאַמען…

— כ’האָב ליב וויסאָצקיס לידער, — האָב איך זיך געפּרוּווט אַרויסצודרייען פֿון דעם פּאָעטישן לאַבירינט.

— וויסאָצקי… — האָט זי זיך גאָר נישט פֿאַרחידוש און צוגעגעבן: — וויסאָצקי איז טאַקע פֿון אַן אַנדער פּלאַנעטע, פֿון דעסטוועגן, אייניקע פֿון זײַנע לידער וואָלטן געקאָנט זיך איבערקרייצן אינעם פּאָעטישן קאָסמאָס מיט מאַנדעלשטאַמס פּאָעזיע, באַזונדערס, פֿון די דרײַסיקער יאָרן. למשל, זײַן ליד וועגן סטאַלין: ׳זײַנע גראָבע פֿינגער — ווי ווערעם פֿעטע,/ זײַנע ווערטער, ווי פּודאָווע געוויכטער, פּלעטן,/ זײַנע וואָנציעס — ווי בײַ אַ טאַראַקאַן,/ זײַנע כאָליוועס פֿינקלען, ווען ער טוט אַ שפּאַן*…

גאָר אין גיכן האָבן מיר דערגרייכט דעם פּונקט, אויסגעקליבן פֿון טאַמאַרען. סוף־כּל־סוף, אַראָפּגעוואָרפֿן פֿון זיך איר קליידל, האָט זי זיך צוגעזעצט לעבן מיר אויפֿן גראָז, אונטער אַ יונג ליפּע־ביימל. קיין גרויסן שאָטן האָבן די שיטערע צווײַגן נישט געמאַכט, ס’איז אָבער גענוג געווען באַלד צו דערפֿילן אויפֿן פּנים און לײַב די גלעטנדיקע פֿרישקייט פֿון דער לופֿט.

טאַמאַרע האָט זיך געלערנט אינעם שטאָטישן פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, אויפֿן פֿילאָלאָגישן פֿאַקולטעט, בקיצור, “פֿילפֿאַק”. די אָרטיקע ייִדישע חבֿרה האָבן עס איבערגעאַנדערשט אויף זייער אייגענעם אופֿן — “פֿעלפֿאַק”, גיבנדיק דערמיט צו פֿאַרשטיין, אַז ס’רובֿ פֿון די וואָס לערנען זיך דאָרט, זײַנען סטודענטקעס — שיקסעס פֿון די אַרומיקע דערפֿער. דער יוגנטלעכער ציניזם קומט אַרויס נישט פֿון שׂכל, נאָר פֿון דער ספּריטנעקייט, פֿונעם מיין, אַז אַלע פֿאַרגעניגנס עקזיסטירן צוליב דיר. אונדזערע טאַטע־מאַמעס האָבן קיין יוגנט נישט געהאַט; זי איז פֿאַרברענט געוואָרן אינעם פֿײַער פֿון דער מלחמה, האָבן זיי זייערע קינדער נאָכגעגעבן אַ סך קאַפּריזן. איין זאַך איז געווען אויסגעשלאָסן און פֿלעגט זיך אַרײַנקלאַפּן אין קאָפּ, שיִער נישט פֿון קליינערהייט אָן, באַזונדערס די זין. דהײַנו: קענסט דרייען ליבעס מיט וועמען דו ווילסט, אָבער חתונה האָבן — נאָר מיט אַ ייִדיש מיידל! די ייִדישע חבֿרה האָבן פֿון דעם עלטערנס „טאַבו‟ געמאַכט זייער אייגענעם אויספֿיר: “אויף שיקסעס לערנט מען זיך!” דער “פֿעלפֿאַק” פֿונעם פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט האָט די דאָזיקע שיקסעס צוגעשטעלט אין פֿולן פֿאַרנעם.

קאַטיע און טאַמאַרע האָבן זיך דאָרט אויך געלערנט, אָבער קאַטיע האָט שוין באַוויזן חתונה צו האָבן מיט אַ יונגן אָפֿיציר, אַ לייטענאַנט. ער האָט געדינט אינעם מיליטערישן גאַרניזאָן, וואָס האָט קוואַרטירט אין אונדזער שטאָט. קאַטיען האָט עס אָבער נישט געשטערט צו דרייען זײַטיקע ליבעס. פֿאַרשטייט זיך, אַז די פּאָפּולערקייט פֿונעם זינגער מוסלים מאַגאָמאַיעוו האָט אויך צוגעשפּילט מוסיען, ווײַל קאַטיע האָט אים נאָר גערופֿן, “מײַן מוסלימטשיק”. טאַמאַרע איז טאַקע געווען אַן עכטע חבֿרטע, ווײַל זי האָט געמוזט כּסדר פֿאַרדעקן קאַטיעס נײַע פּאַסיע; אָדער ווי קאַטיעס מאַן וואָלט מסתּמא געזאָגט, באַוואָרענען זײַן ווײַב מיט אַ שוץ־ליניע. די דערהויבענע, פּאָעטישע נאַטור פֿון טאַמאַרען האָט, אַ פּנים, אונטערגעקויפֿט דעם סאָוועטישן אָפֿיציר, וואָס האָט געגלייבט אין אירע עדותן, ווען אין דעם האָט זיך גענייטיקט קאַטיע.

— ווי קען מען דען נישט גלייבן אַ פּאָעט… — האָט שטיל געזאָגט טאַמאַרע, ווי געשיקט מיטן ווינטל אַ גרוס אַראָפּ צו דעם אָרט, וווּ קאַטיע און איר “מוסלימטשיק” האָבן זיך הייס אַרומגענומען און זיך געקושט אונטערן בלויען הימל און אויף דער אָפּגעבליאַקעוועטער דעק.

די ווערטער האָבן אַ קלונג געטאָן ווי די לעצטע שורה פֿון אַ ליד, וואָס טאַמאַרע האָט ערשט אויסגעדיכטעט. דאָס גאַנצע ליד אירס האָט זי, אַפּנים, געלאָזט זיך צו היטן אין איר האַרצן. דאָס אויסטאָן איר קליידל האָט נאָך מער אַנטבלויזט טאַמאַרעס ווײַבלעכע חסרונות, קוים פֿאַרדעקט מיט איר באָד־בגד, אויך אַ גרינער, נאָר שוין אָן ווײַסע שפּרענקעלעך. קיין היץ, ווי פֿון קאַטיעס לײַב, האָט פֿון טאַמאַרען נישט געשלאָגן, שוין גיכער, עפּעס אַ רחמנות. זי האָט אַראָפּגעשלעפּט פֿון דער נאָז די גרויסע זון־ברילן און פֿאַרוואָרפֿן דעם קאָפּ אויף צוריק, אונטערשטעלנדיק דאָס פּנים דעם בינטל וואַרעמע שטראַלן, וואָס האָבן זיך אַדורכגעריסן דורך די צווײַגן. זי האָט פֿאַרמאַכט די אויגן און שטיל, אָנגעהויבן שעפּטשען:

ס’איז גוט, וואָס ניט מיט מיר איר זײַט איצט קראַנק,
וואָס כ’בין פֿון אײַער קראַנקייט ניט די סיבה.
עס צינדט ניט אָן די ליבע קיין פֿאַרלאַנג,
און ס’לעשט ניט אויס קיין האָפֿענונג די ליבע…

זי האָט זיך אָנגעשפּאַרט מיט די הענט אינעם באָדן, די אַקסלען האָבן זיך צונויפֿגערוקט און זיך פֿאַרשפּיצט, ווי צוויי צונויפֿגעלייגטע פֿליגלען בײַ אַ גרויסן פֿויגל; איר דינער האַלדז האָט זיך אויסגעצויגן, זיך אײַנגעבויגן און זיך, דאַכט זיך, צונויפֿגעגאָסן מיטן פּנים, בלויז די קורנאָסע נאָז האָט זיך עקשנותדיק אײַנגעשניטן אין רוים.

ס’איז גוט, וואָס שטיפֿערײַ איז אונדז ניט פֿרעמד,
און חכמות ניט געלאַסענע אויך טויגן,
און אויב מ’האָט זיך באַגעגנט מיט די הענט,
באַדאַרף מען ניט אַראָפּלאָזן די אויגן…

איך האָב זיך צוגעהערט צו טאַמאַרעס שטיל קול, און נאָר איין געדאַנק האָט מיר געדויבלט דעם מוח: וואָס זאָל איך איר זאָגן, ווען די שיינע מוזיק פֿון ווערטער וועט אויסגיין, נישט צו אַנטפּלעקן פֿאַר איר מײַן עם־הארצות? טאַמאַרע איז אַנטשוויגן געוואָרן. אַ רגע אויסגעהאַלטן די פּאָעטישע פּויזע, האָט זי זיך אָנגערופֿן:

— צוועטאַיעוואַ איז מײַן באַליבטע דיכטערין.

איך האָב לײַכט אָפּגעאָטעמט. נאָר ס’האָט נישט גענומען לאַנג, כ’זאָל זיך אַליין באַנאַרישן:

— זי איז, אַוודאי, אויך געווען צווישן די אַקמעיִסטן… — האָב איך באַמערקט, ווי ס’וואָלט מיר געגאַנגען אין לעבן אַרײַן.

טאַמאַרע האָט זיך אויסגעגלײַכט, אַ קוק געטאָן אויף מיר מיט אַ בליק פֿון אַ קראַנקן־שוועסטער, וואָס ווייסט אייניקע אינטימע ערטער בײַם פּאַציענט בעסער פֿון אים אַליין, און אומדערוואַרט אַ זאָג געטאָן: — איך האָב נישט ליב זיך צו קושן אין די ליפּן…

---

2

אין פֿאַרגלײַך מיט מײַן פֿרײַנד מוסיע, בין איך געווען, וואָס שייך „ליבע־געניטונגען‟, בלויז אַן אָנהייבער. ס’מיינט חלילה נישט, אַז אין דער ווײַטער רוסישער שטאָט פּערם, וווּ כ’האָב זיך געלערנט צו ווערן אַ טראַנספּאָרט־אינזשעניר, האָבן אויסגעפֿעלט „שיקסעס‟; די צוזאַמענוווינונג פֿון מײַן אינסטיטוט, וווּ כ’האָב געוווינט, איז געווען פֿאַרפֿלייצט מיט חנעוודיקע מיידלעך. שפּעט בײַ נאַכט, בפֿרט שבת נאָך דער „דיסקאָטעק‟ אינעם סטודענטישן קלוב האָט מען אין די קאָרידאָרן אָדער אויף די טרעפּ צווישן די גאָרנס געקאָנט זיך אָנטרעפֿן אויף שריט און טריט אין פּאָרלעך־„געשפּענסטן‟, פֿאַרקוועטשט אין די ווינקלען. פֿון דעסטוועגן, פֿלעגן די חבֿרה פֿון די עלטערע קורסן, שוין געניטע און דערפֿאַרענע, זיך ברייטהאַרציק טיילן מיט די “גרינע”, אַז מיט סטודענטקעס איז בעסער זיך נישט צו פֿאַרפֿירן. די סכּנה איז גרויס, ווײַל אין אַ טאָג בלײַבט מען שטיין פֿאַר אַ טיר, וואָס פֿירט אָדער אין דעקאַנאַט, אָדער אין “זאַגס”*. דעקאַנאַט מיינט — אויס סטודענט! “זאַגס” — אויס פֿרײַ לעבן. פֿאַר וואָס אַזוי? ווײַל זי איז אַרײַנגעפֿאַלן און דו האָסט זיך אַרײַנגעכאַפּט.

אַ ממשותדיקער בײַשפּיל צו די עצות איז געווען מײַן פֿרײַנד, ליאָניע אַבראַמזאָן, פּונקט ווי איך, פֿאַרפֿאָרן אַהער זיך לערנען פֿון דער אוקראַיִנישער שטאָט פּראָסקוראָוו. שוין גלײַך אויפֿן ערשטן קורס איז ער אַזוי הייס אַרײַנגעטאָן געוואָרן אין די “ליבע־געניטונגען”, אַז געכאַפּט האָט ער זיך ערשט דעמאָלט, ווען “זײַן מאַשע” האָט אים דערקלערט — זי איז אַרײַנגעפֿאַלן, זי איז שוין אויפֿן דריטן חודש. ער האָט אויסגעקליבן די טיר פֿונעם “זאַגס”, אָבער די טיר צו זײַנע עלטערן איז פֿאַר אים פֿאַרשפּאַרט געוואָרן. (נאָכן פֿאַרענדיקן דעם אינסטיטוט איז ער געבליבן אין פּערם און אין די אָנהייב 1990ער אַרויסגעפֿאָרן קיין ישׂראל. איך האָב באַגעגנט ליאָנע אַבראַמזאָנען אויף דער גאַס אין אַשדוד. ער איז געוואָרן פֿרום, און מיר דערקלערט מיט שטאָלץ, אַז זײַן „מאַשע איז שוין נישט מאַשע, נאָר לאה‟. זי האָט זיך מגייר געווען, געביטן דעם נאָמען און פֿירט אַ כּשרע ייִדישע שטוב.)

מײַנע “ליבע־געניטונגען” האָבן מיך געבראַכט צו אַליאָנאַ. אַ פֿולבלעכע יונגע פֿרוי, מיט צוויי בלויע אויגן, איז זי ענלעך געווען צו אַ ווייך קישעלע, וואָס וווּ מע לייגט עס, פֿילט מען אַ וואַרעמע היימישקייט, וואָס האָט מיר גראָד זייער אויסגעפֿעלט אין יענער צײַט. אַליאָנאַ אַליין האָט וועגן זיך דערציילט, אַז בדרך־כּלל איז זי נישט געווען אַזאַ „פּאַמפּושקע‟, אָבער זינט זי האָט געהאַט איר מיטיענקע, גייט איר נאָך אַ הונגער, און זי מוז כּסדר עפּעס קײַען. אַליאָנאַ האָט געאַרבעט אויפֿן צענטראַלן טעלעגראַף ווי אַ טעלעפֿאָניסטקע, און דאָרט האָב איך זיך טאַקע מיט איר באַקאַנט.

פֿאַרן אַוועקפֿאָרן זיך לערנען אין פּערם האָב איך אָפּגערעדט מיט מײַנע עלטערן, אַז קיין בריוו וועל איך נישט שרײַבן. וואָס יאָ, איין מאָל אין דער וואָך, זונטיק אין דער פֿרי וועל איך זיי קלינגען. קיין מאָל ביז אַהער נישט געקלונגען אין אַן אַנדער שטאָט, האָב איך זיך נישט פֿאָרגעשטעלט, אַז די גאַנצע פּראָצעדור פֿון קלינגען אַהיים וועט בײַ מיר אָפּנעמען אַזוי פֿיל צײַט. כ׳פֿלעג מײַן איינציקן פֿרײַען טאָג כּמעט אין גאַנצן פּטרן אויפֿן צענטראַל־טעלעגראַף, בײַם וואַרטן ביז די טעלעפֿאָניסטקע וועט מיך אַרײַנרופֿן אין אַ קאַבינע מיט אַ טעלעפֿאָן, כ׳זאָל קענען איבעררעדן מיט מײַן מאַמען די דרײַ מינוט, וואָס כ׳האָב באַשטעלט. צומאָל, פֿלעגט זיך טרעפֿן, אַז די פֿאַרבינדונג איז געווען אַזוי שלעכט, אַז מ’האָט געמוזט זיך רײַסן דעם גאָרגל פֿון ביידע עקן טעלעפֿאָן־ליניע, כּדי צו קאָנען כאָטש אַ וואָרט כאַפּן.

מ׳האָט געדאַרפֿט עפּעס טאָן. „זוך אַ פֿרוי!‟ — האָט מיר אַן עצה געטאָן מײַן געניטער פֿרײַנד ליאָניע אַבראַמזאָן. „שערשע לאַ פֿאַם!‟ — האָט ער עס איבערגעחזרט אינעם אָריגינאַל, כ׳זאָל, אַ פּנים, בעסער פֿאַרשטיין פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן, און דערקלערט: „געפֿין אַ טעלעפֿאָניסטקע און פֿאַרפֿיר מיט איר אַ שטיקל ראָמאַן‟.

שוין דעם ערשטן זונטיק, מיט אַ פּושקע שאָקאָלאַד־קאָנפֿעטן בין איך אַרײַנגעגאַנגען אין דער טיר פֿונעם צענטראַל־טעלעגראַף. כ׳האָב אַ וואַרף געטאָן דעם בליק אויף די פֿיר פֿענצטערלעך, ווי פֿיר נאָרקעס, אין וועלכע עס זײַנען געזעסן די טעלעפֿאָניסטקעס, און זיך אויפֿן מאָמענט פֿאַרלוירן: וואָס איז “מײַן פֿענצטערל”? וווּ זיצט „מײַן טעלעפֿאָניסטקע‟? פֿריִער האָב איך וועגן דעם נישט געטראַכט, אָבער איצט… פּאַמעלעך, האָב איך זיך אָנגעהויבן רוקן פֿאַרבײַ די פֿענצטערלעך, אַרײַנקוקנדיק אין זיי מיט אַ זײַטיקן קוק, ווי נישט זיי מיין איך. נאָכן דריטן האָבן מײַנע פֿיס זיך אָפּגעשטעלט, און כ׳האָב באַלד פֿאַרשטאַנען פֿאַרוואָס — די פֿאָריקע דרײַ טעלעפֿאָניסטקעס זײַנען געווען שוין ווײַט נישט קיין יונגע פֿרויען, וואָס האָט געמאַכט מײַן פֿרײַנדס פּלאַן צו נישט. זיך אָנגעשטרענגט, האָב איך זיך צוגעשאַרט צום לעצטן פֿענצטערל. מײַן בליק האָט זיך אָנגעשטויסן אין אַ קײַלעכדיק פּנים מיט צוויי גרויסע בלויע אויגן. דאָס איז געווען אַליאָנאַ.

קיין רגע נישט געצווייפֿלט האָב איך אַרײַנגעשטופּט אין דער גלעזערנער נאָרקע די פּושקע מיט שאָקאָלאַד־קאָנפֿעטן און אָנגערופֿן מײַן נאָמען, ווי ליאָניע האָט מיך געלערנט. זי האָט זיך צעשמייכלט און אַרײַנגעשלעפּט צו זיך מײַן מתּנה, ווי אַ חיהלע. אין אַ פֿופֿצן מינוט אַרום האָב איך שוין דערהערט מײַן נאָמען און דעם נומער פֿון דער קאַבינע, וווּ איך קען איבעררעדן מיט מײַן מאַמען… מײַן האַרץ האָט געקוועלט: עס אַרבעט… ליאָניע האָט טאַקע אַ ייִדישן קאָפּ!

אָפּגערעדט די דרײַ באַשטעלטע מינוטן, בין איך שוין גרייט געווען אַוועקלייגן דאָס טרײַבל אויפֿן טעלעפֿאָן; דווקא אין דעם מאָמענט האָב איך דערהערט ווי מע רעדט מיר אַרײַן אין אויער: „אַ דאַנק, סטודענט, פֿאַר די קאָנפֿעטן. אַז דו ווילסט, קענען מיר זיך טרעפֿן אויף דער באַנק אַנטקעגן דעם אָפּערע־טעאַטער. איך פֿאַרענדיק די אַרבעט אין פֿערציק מינוט אַרום…‟ — און ווײַטער — קורצע סיגנאַלן.

דער באַקאַנטער שטאָטישער טעאַטער פֿון אָפּערע און באַלעט אויף טשײַקאָווסקיס נאָמען האָט זיך געפֿונען נישט ווײַט פֿונעם צענטראַלן טעלעגראַף. כ‘האָב באַלד אויסגעקוקט אַ פֿרײַע באַנק אינעם סקווער פֿאַרן טעאַטער־בנין, כאָטש אין אַזאַ פֿײַכטער קעלט, וואָס איז מיר גיך אַרײַנגעקראָכן אין די ביינער, זײַנען אַ סך בעלנים צו פֿאַרברענגען אויף דער פֿרישער לופֿט נישט געווען. אַקיצור, די פֿערציק מינוט זײַנען מיר אָנגעקומען מיט זאַשפּערעס איבערן גאַנצן לײַב. כ‘האָב געפֿילט, ווי דורך די שפּיץ־פֿינגער אויף די הענט און פֿיס רײַסן זיך אַרײַן אין מײַן גוף טויזנטער דינע, פּיצינקע נאָדלען…

מײַן נײַע באַקאַנטע, אײַנגעקוטעט אין אַ וואַרעמער שאַל, האָט געאָטעמט מיט אַ געזונטער פּאַרע. אירע באַקן האָבן דערמאָנט צוויי רויטע פֿרישע עפּעלעך, וואָס האָבן זיך געבעטן מע זאָל זיך צו זיי צורירן מיט די ליפּן. מײַנע ליפּן האָבן אָבער קוים געקאָנט זיך צערוקן און אַרויסקוועטשן אַ פֿאַרפֿרוירענעם שמייכל.

— נו, סטודענט, — האָט אַליאָנאַ גוטמוטיק אַ פֿרעג געטאָן. — וווּהין וועסטו פֿירן דײַן באַרישניע?

די קעלט, זעט אויס, האָט פֿאַרגליווערט נישט בלויז מײַן קערפּער, נאָר אויך די געהירן; ווײַל פֿון מײַן מויל איז, ווי אַ שטיקל אײַז, אַרויסגעשפּרונגען דער ענטפֿער: „אין פּלאַנעטאַריום…‟ זיכער, אַז מײַן נײַע באַקאַנטע, ווי אַלע סאָוועטישע מענטשן אין יענער צײַט, האָט זיך אינטערעסירט מיטן קאָסמישן פּראָגרעס; פֿון דעסטוועגן, איז אַליאָנאַ געווען נײַגעריק צו וויסן, פֿאַרוואָס דווקא אין „פּלאַנעטאַריום‟ דאַרף זי פֿאַרברענגען דעם זונטיק מיט אַ קאַוואַליר?

איך האָב אַ קוק געטאָן אויף די שווערע שניייִקע וואָלקנס און זיך אָנגערופֿן:

— אין פּלאַנעטאַריום איז דער הימל קלאָר און מע קאָן זען אַלע שטערן.

— כ‘פֿאַרשטיי… — האָט זי שיִער נישט אַרויסגעשעפּטשעט, — ס‘איז אַזוי ראָמאַנטיש… אָבער אפֿשר וואָלטסטו מסכּים געווען מיר זאָלן פֿאָרן צו מיר אַהיים… כ‘האָב יענע וואָך געבראַכט פֿון מײַנע עלטערן אַ סלוייִקל זשורעכלינע־וואַריעניע, וועלן מיר טרינקען טיי…

אין מײַן לעבן האָב איך קיין זשורעכלינע־וואַרעניע נישט פֿאַרזוכט. אין אונדזערע מקומות איז דאָס געוויקס, דאַכט זיך, בכלל נישט געוואַקסן; נאָר דאָס וואָרט „טיי‟ האָט זיך באַלד צעגאָסן איבער מײַן פֿאַרסטאַרטשעט לײַב מיט אַ מחיהדיקער וואַרעמקייט, אַז טרערן האָבן זיך מיר געשטעלט אין די אויגן.

אַליאָנאַ האָט געוווינט עק־שטאָט, אין אַ נײַעם מיקראָראַיאָן, באַקאַנט ווי באַכאַרעווקאַ, אָנגעשטעקט מיט טיפּישע זעקס און נײַן־שטאָקיקע הײַזער — אַלע אויף איין פּנים, אַז די אײַנוווינער פֿלעגן, מסתּמא, נישט איין מאָל טרעפֿן נישט צו זיך אַהיים. אינעם פֿאָלק האָט מען אַזעלכע מיקראָראַיאָנען גערופֿן „אינקובאַטאָרן פֿון האָמאָ־סאָוועטיקוס‟. צוריק גערעדט, האָט מען נאָך געדאַרפֿט האָבן מזל זיך אַרײַנציִען אין אַזאַ „אינקובאַטאָר‟. אַליאָנאַ האָט איר דירה פֿון איין צימער מיט „אַלע באַקוועמלעכקייטן‟ באַקומען ווי אַן איינצל־מוטער. אין דער סאָוועטישער טערמינאָלאָגיע האָט עס געמיינט, אַ מוטער, וואָס דערציט איר קינד אָן אַ פֿאָטער; דעריבער זײַנען איר געקומען געוויסע לגאָטעס. אַליין אויפֿגעוואַקסן אין אַ דאָרף, איז זי נאָך דער שול געקומען אין דער שטאָט, וווּ איר פֿעטער, אַ פּאַרטיייִשער פֿונקציאָנער, האָט איר געהאָלפֿן צו ווערן אַ „פּערמיאַטשקע‟ און זיך אײַנאָרדענען, ווי אַ טעלעפֿאָניסטקע, אויפֿן צענטראַל־טעלעגראַף. ווײַטער האָט זי שוין אַליין „קאַליע געמאַכט איר לעבן‟: זיך פֿאַרדרייט מיט איינעם אַ טימאָפֿיי, און ווען ער האָט זיך דערוווּסט, אַז זי וואַרט פֿון אים אַ קינד, איז ער פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. דאָס דרײַ־יאָריקע ייִנגעלע, מיטיענקע, וווינט בײַ אירע עלטערן אין דאָרף…

די און אויך אַנדערע פּרטים פֿון איר לעבן האָט אַליאָנאַ מיר דערציילט אינעם אויטאָבוס אויפֿן וועג צו איר אַהיים; גערעדט אין אײַלעניש, ווי מורא געהאַט, אַז איך קען נאָך, חלילה, איבערקלערן און אַרויסגיין אויף דער ערשטער סטאַנציע. דעם אמת געזאָגט, ווען איך וואָלט עס אַפֿילו געוואָלט טאָן, טו איך עס נישט; פֿאַר די פּאָר חדשים פֿון מײַן סטודענטיש לעבן אין פּערם, האָט מײַן טאָג־טעגלעכער מאַרשרוט זיך באַגרענעצט מיט עטלעכע פּונקטן, בתוכם דער צענטראַל־טעלעגראַף. כ‘האָב קיין אַנונג נישט געהאַט, וווּ דער מיקראָראַיאָן באַכאַרעווקאַ געפֿינט זיך, און ווי אַזוי כ‘וועל דערנאָך זיך אומקערן אין מײַן צוזאַמענוווינונג.

דער איינציקער געדאַנק, וואָס האָט זיך געבאָמבלט אין מײַן קאָפּ איז געווען, אַז ווי עס זאָל נישט זײַן, וועל איך קיינעם נישט דאַרפֿן אָפּגעבן קיין חשבון, וווּהין כ‘בין פֿאַרפֿאַלן געוואָרן אויפֿן גאַנצן טאָג. אין דעם האָט געשטעקט אַ גרויסע מעלה פֿון לערנען זיך ווײַט פֿון די עלטערן…

אָנגעקומען צו אַליאָנאַ אַהיים, האָט שוין אין דרויסן אָנגעהויבן טונקל צו ווערן. אינעם קליינעם קאָרידאָרל האָט די באַלעבאָסטע גיך אַראָפּגעוואָרפֿן פֿון זיך דעם פּאַלטאָ און שאַל, געהייסן מיר עס אויך טאָן, און אַרײַנגעלאָפֿן אין קיך אַרײַן. שוין פֿון דאָרטן האָב איך דערהערט איר קאָמאַנדע אַרײַנצוגיין אין צימער, און זיך פֿילן היימיש. ס‘האָט מיר דערמאָנט, ווי נאָך מיט אַ פּאָר שעה צוריק האָט מיר דאָס זעלבע קול געהייסן אַרײַנצוגיין אין דער קאַבינע מיטן טעלעפֿאָן.

קיין ליכט האָב איך נישט אָנגעצונדן. פֿון דער באַלקאָן־טיר, צונויפֿגעפּאָרט מיט אַ גרויסן פֿענצטער, האָט זיך אַדורכגעשניטן די בלייך־גרויע שײַן פֿון פֿאַרגייענדיקן טאָג, אויסשיילנדיק פֿונעם געצאַמטן רוים — סטאַנדאַרטע 18 קוואַדראַט־מעטער — דאָס ביסל מעבל: אַ קײַלעכדיקער טיש מיט פֿיר בענקלעך, כּמעט אין מיטן צימער, אַ נײַער בופֿעט מיט גלעזערנע טירלעך, הינטער וועלכע עס האָבן זיך אָנגעזען עטלעכע ווײַן־פֿוזשערן און אַ טיי־סערוויז; פֿאַררוקט אין אַ ווינקל, איז געשטאַנען אַן אַלטער קאָמאָד, אַ פּנים, געבראַכט פֿונעם דאָרף, און דער דיוואַן, אויף וועלכן כ’בין געזעסן, און וואָס אין פֿאָלק האָט געקראָגן דעם נאָמען, “ביכל”, ווײַל מ’האָט אים געקאָנט עפֿענען און צעלייגן, ווי אַ בוך.

פֿון דער קיך האָט שוין אַ צי געטאָן דער גוט־באַקאַנטער געשמאַקער ריח פֿון געפּרעגלטע קאַרטאָפֿליעס, מסתּמא, פֿאַרפּראַוועט מיט אייער — דער נאַציאָנאַלער מאכל פֿון סטודענטן און אַלטע בחורים. די ווענט אין דער קיך פֿון אונדזער צוזאַמענוווינונג האָבן אָט דעם ריח אײַנגעזאַפּט און אים איבערגעגעבן פֿון איין דור סטודענטן צום צווייטן, ווי ס’וואָלט געווען אַ רעצעפּט פֿון אַ זעלטענעם עסן. דער שקוואַרטשענדיקער קלאַנג אויף דער סקאָווראָדע האָט זיך איבערגערופֿן מיטן בורטש פֿון מײַנע הונגעריקע קישקעס. די קעלט, וואָס האָט דעם גאַנצן וועג אַהער אָנגעפֿילט מײַן ליידיקן מאָגן, האָט זיך צעשמאָלצן און זיך צעגאָסן איבערן לײַב מיט אַ חייִשן אַפּעטיט.

— באַלד, סטודענט, נאָך אַ מינוטקעלע, — האָט מיר מיטגעטיילט די באַלעבאָסטע, ווי ס’וואָלטן צו איר דערגאַנגען די סיגנאַלן פֿון מײַנע קישקעס. — שוין פֿאַרטיק… קום אַרײַן.

דאָס קליינע פֿירעקיק קיכטישל האָט אין מײַנע הונגעריקע אויגן אויסגעזען, ווי דער גרעסטער באַנקעט־טיש. די סקאָווראָדע מיטן הויפּט־מאכל האָט פֿאַרנומען דעם אויבנאָן, פֿאַרדעקט מיט אַ טונקל־בלויער פּאָקרישקע; אין אַ טיף עמאַלירט שיסעלע האָבן געזונקען אינעם געדיכטן מאַרינאַד שוואָמען; לעבן זיי, אין אַ קײַלעכדיק־געפֿלאָכטן קיישעלע — אויסגעלייגט ריפֿטלעך שוואַרץ ברויט. אַ פֿלאַכיקער טעלער — פֿאַר מיר, און אַ טעלער פֿאַר אַליאָנען. צוויי קעלישלעך און אַן עלעגאַנט גלעזערן גראַפֿינדל, אָנגעפֿילט מיט אַ טונקל־רויטער פֿליסיקייט.

— כ’זע עפּעס נישט קיין טיי מיט צוגעזאָגטער זשורעכלינע־וואַרעניע, — האָב איך, כּלומרשט אומצופֿרידן, אַ זאָג געטאָן, שלינגענדיק די סלינע.

— ס’וועט אַלץ זײַן, ווי צוגעזאָגט, — האָט זיך צעשמייכלט אַליאָנאַ, אַראָפּשלעפּנדיק פֿון זיך דעם געל־געקעסטלטן פֿאַרטוך. — דערווײַל וועלן מיר פֿאַרזוכן צו ביסלעך ראַבינע־ליקער, פּראָדוצירט פֿון מײַן טאַטן. ער טויג זיך גוט אויס אויף אַזעלכע זאַכן.

אַז ראַבינע איז אַ מין בוים, וואָס אָסיען־צײַט ווערט עס באַשאָטן מיט הענגלעך פּיצינקע טונקל־רויטע עפּעלעך, האָב איך, אַוודאי, געוווּסט און אַפֿילו געזען אינעם באָטאַנישן גאָרטן, ווען דער לערער פֿון באָטאַניק האָט געבראַכט אַהין אונדזער קלאַס אויף אַן עקסקורסיע. אַז פֿון די דאָזיקע עפּעלעך קאָן מען מאַכן אַ ליקער, האָט ער אונדז, פֿאַרשטייט זיך, נישט דערקלערט; און נאָך, אָפֿט מאָל פֿלעגט מען אויף דעם ראַדיאָ איבערגעבן דאָס רוסישע ליד וועגן דעם שיינעם בוים, און כ’האָב איצט שטיל פֿאַרצויגן: “אוי, ראַבינע געקרײַזלטע, ווײַסע דופֿטיקע בלומען…”

— דו האָסט נאָך נישט אויסגעטרונקען, און זינגסט שוין, — האָט אַליאָנאַ פֿריילעך באַמערקט, — בײַ אונדז אין דאָרף וואָלט מען דיר געזאָגט, אַז זינגען זינגט מען נאָכן בראָנפֿן, און פֿאַרן בראָנפֿן צלמט מען זיך. נו, פֿאַר אונדזער באַקאַנטשאַפֿט…

זי האָט צוגעטראָגן דאָס גלעזל צום מויל און עס ליידיק געמאַכט מיט איין שלוק. צי האָב איך דען געקאָנט אין דער מינוט אַרויסווײַזן מײַן אומבאַהאָלפֿנקייט און אָפּגעשטאַנענקייט אין הלכות־שיכּרות. נאָכמאַכנדיק דער באַלעבאָסטע, האָב איך אַרײַנגעגאָסן אין זיך דעם זיסלעכן געטראַנק. זעט אויס, אַז מײַן פּנים, בפֿרט די אויגן, האָבן מיטאַמאָל דערפֿילט, אַז די לעכער אינעם שאַרבן, אין וועלכער זיי האָבן זיך ביז אַהער געפֿונען, ווערן פֿאַר זיי ענג און שמאָל; ווײַל אַליאָנאַ האָט צוגערוקט צו מיר דאָס שיסעלע מיט שוואָמען און געזאָגט:

— נעם, פֿאַרבײַס, מײַן מאַמע מאַרינירט זיי אויף אַ ספּעציעלן אופֿן, ווי איר מאַמע און באָבע האָבן עס געטאָן…

אויב אַ ליקער איז בײַ אונדז אין שטוב נישט געווען קיין נאָווינע — פֿון ווײַנשל, אַ ווישניק, פֿון ווײַנטרויבן — אַ פּאָמניאַק*, האָט נאָר דאָס וואָרט אַליין “שוואָם”, אַרויסגערופֿן בײַ מײַן מאַמען אַ פּאַניק. “סם בײַ מיר אין שטוב?!” די מאַמע האָט, אַ פּנים, אין איר פֿאַר־מלחמהדיקער “תּרבות”־גימנאַזיע (זי האָט דערמיט זייער שטאָלצירט, אָבער שטילערהייט, נאָר צווישן אייגענע) קיין באָטאַניק נישט געלערנט, ווי איך, אין דער סאָוועטישער שול; דעריבער האָט זי נישט געוווּסט, אַז שוואָמען זײַנען פֿאַראַן “עסבאַרע” און “ניט־עסבאַרע”. בײַ איר זײַנען אַלע שוואָמען געווען — סם! אַזוי אַז ביז דער רגע, ווען אַליאַנאַ האָט מיר אַרײַנגעלייגט אין מײַן טעלער עטלעכע מאַרינירטע שוועמלעך, האָט מײַן צונג צו דעם עסן זיך קיין מאָל נישט צוגערירט. אָפּגעכאַפּט דעם אָטעם נאָך איר טאַטנס פּראָדוקציע, האָב איך פֿאָרזיכטיק אַ פֿרעג געטאָן, אַרויסווײַזנדיק מײַנע קענטענישן אין באָטאַניק:

— כ’גלייב, אַז די שוואָמען זײַנען עסבאַרע?

אַליאָנאַ האָט זיך צעלאַכט.

— כ’זע, סטודענט, ביסט געוואַקסן אין אַן אָראַנזשעריי. — זי האָט אויפֿגעדעקט די סקאָווראָדע און אַ וואַרעמע געשמאַקע קאַרטאָפֿל־פּאַרע האָט זיך צעשפּרייט איבערן טישל. — כ’וועל מוזן זיך נעמען פֿאַר דײַן דערציִונג, אַנדערש וועסטו דאָ, אין אונדזער ווײַטן אוראַלער קאַנט, נישט דערלעבן ביזן דיפּלאָם…

אין יענעם פֿאַרנאַכט האָב איך שוין קיין זשורעכלינע־וואַרעניע נישט פֿאַרזוכט. נאָך עטלעכע גלעזלעך ראַבינע־ליקער האָבן מײַנע פֿיס ווײַטער פֿון אַליאָנעס דיוואַן מיך טראָגן זיך אָפּגעזאָגט. כ’האָב זיך אויפֿגעכאַפּט אין מיטן דער נאַכט פֿון אַ געפֿיל, אַז מע קוקט אויף מיר פֿון דער פֿינצטערניש. זייער נאָענט. כ’האָב ממש געהערט אַ הייסן אָטעם בײַם אויער. “מסתּמא, אַ חלום…”, האָט אַ שווינדל געטאָן אַ געדאַנק, און באַלד נאָך דעם — אַ שטילע פֿראַגע: “דו שלאָפֿסט נישט, סטודענטיק מײַנער?…”

דאָ דאַרף איך זאָגן דעם גאַנצן אמת: ביז יענער נאַכט בין איך אין מײַן לעבן מיט אַ פֿרוי נישט געשלאָפֿן. כ’מיין נישט, אַז ס’איז אַ בושה, אָבער רעדן וועגן דעם אויף אַ קול צווישן די חבֿרה, האָט זיך נישט געפֿירט. שוין גיכער פֿאַרקערט: צו דערציילן אַן אויסגעטראַכטע מעשׂה, “ווי אַזוי עס איז געווען”, איידער צו אָנערקענען, אַז געווען איז עס אין דײַן פֿאַנטאַזיע, בשעתן אָנאַנירן. אָ, וויפֿל שיינע שיקסעס און פּאָפּולערע קינאָ־שטערן, האָבן געהאַט דאָס גליק דורכצוגיין אין די זיסע ייִנגלשע חלומות דורך זייערע הענט.

איך האָב זיך צוגעטוליעט צו אַליאָנאַ, אײַנגראָבנדיק זיך מיטן פּנים אין איר הייס, פֿליישיק לײַב. וויפֿל מאָל האָב איך זיך געמאָלט אַזאַ בילד, אָנשפּאַרנדיק זיך מיטן שטערן אין דער פֿינצטערער פּוסטקייט; און אָט איז עס געשען אויף דער וואָר… כ’האָב פֿאַרמאַכט די אויגן, ריכטיקער, איך האָב זיי מורא געהאַט אויפֿצועפֿענען, כ’זאָל, חלילה, נישט אָפּטאָן קיין נאַרישקייט. זאָל זי עס טאָן אַליין… כ’פֿאַרלאָז זיך אויף איר, אירע באַוועגונגען, הענט, פֿינגער, אירע באַוועגלעכע פֿיס… זיי האָבן מיך געפֿירט אויף אַן אומבאַקאַנטער סטעזשקע צו אַן אָפּגרונט. אַ רגע, וועל איך אַהין אַרײַנפֿאַלן… דווקא אין דעם מאָמענט האָט מײַן גוף אויפֿגעציטערט… דער סוף איז געקומען פּלוצעם, פֿאַר דער צײַט… פֿאַרוואָס האָט זיך אַזוי גיך אַלץ פֿאַרענדיקט, האָט מיך אַרומגעכאַפּט אַן אַנטוישונג… מסתּמא, זײַנען די שוואָמען פֿאָרט געווען ניט־עסבאַרע… אָדער דער ראַבינע־ליקער — צו שטאַרק… כאָטש נעם און זינג — אוי, ראַבינע געקרײַזלטע, ווײַסע דופֿטיקע בלומען…

בײַם אויער האָט זיך ווײַטער געהערט איר שעפּטשערײַ. אַליאָנאַ האָט מיך געטרייסט. געגלעט. אָפּגעווישט מיר דעם שווייס פֿונעם פּנים מיט אירע ווייכע, פֿײַכטע דלאָניעס. געקושט דאָס פּנים, האַלדז, מײַן לײַב… “טײַערער, עס טרעפֿט זיך… דאָ זײַנען די נעכט לאַנגע… און מיר זײַנען ביידע אויסגעהונגערט נאָך ליבע, אַיאָ?…”

צו די ערשטע לימודים אין אוניווערסיטעט האָב איך, אַוודאי, פֿאַרשפּעטיקט, און אויך אויף די אַנדערע לעקציעס געפּיקט מיט דער נאָז. ליאָניע אַבראַמזאָן האָט שוין געהאַט איבער וואָס זיך צו וויצלען — זײַן פּלאַן האָט דאָך אויסגעשאָסן, „ווי אַ סאַלוט אויפֿן 9טן מײַ‟. “נו, מזל־טובֿ, סוף־כּל־סוף, געמאַכט אַ פּאָטשאַטיק אין דײַן שיקסע־צעטל”. ער אַליין האָט נאָך דעמאָלט נישט געוווּסט, אַז זײַן אייגן צעטל וועט זיך גאָר אין גיכן שליסן.

מיט אַליאָנאַ פֿלעגן מיר זיך טרעפֿן אין די זונטיקן: קודם, האָב איך אָפּגעגעבן דעם חשבון מײַן מאַמען, ווי עס גייט בײַ מיר די לערע (אינעם אינסטיטוט, פֿאַרשטייט זיך), און דערנאָך, נאָך דעם ווי אַליאָנאַ האָט איבערגעגעבן דעם דיזשור צו אַן אַנדער טעלעפֿאָניסטקע, פֿלעגן מיר ערגעץ זיך אַרײַנכאַפּן — אין קינאָ, אָדער אין אַ קאַפֿע, און דערנאָך שוין פֿאָרן צו איר אַהיים. ס’איז געווען מײַן ערשטער ווינטער אין פּערם, וואָס אַזוי פֿיל שניי און אַזעלכע פֿרעסט איז מיר אין מײַן לעבן נישט אויסגעקומען איבערצולעבן. אַליאָנאַ האָט זיך געחידושט: ווער איז דער נישט־גוטער, וואָס האָט מיך „אַ זומער־געוויקס‟, פֿאַרטריבן זיך לערנען אַזוי ווײַט פֿון מײַן היים; שוין זשע איז נישט געווען קיין אינסטיטוט נענטער פֿון פּערם? גיי, דערקלער איר, אַז דער געאָגראַפֿישער פּונקט פֿון אויסקלײַבן דעם לערן־אַנשטאַלט, איז דירעקט פֿאַרבונדן געווען מיטן „פֿינפֿטן פּונקט‟* אין דײַן פּאַס.

איין מאָל האָט אַליאָנאַ מיך געפֿרעגט, ווער איך בין לויט דער נאַציאָנאַליטעט? האָב איך איר געענטפֿערט, וואָס מײַן ייִחוס איז.

— איך האָב געמיינט, דו ביסט אַ דײַטש, ווײַל דײַן פֿאַמיליע־נאָמען קלינגט ווי אַ דײַטשישער. — האָט זי זיך ווידער פֿאַרחידושט, און צוגעגעבן: — וועדליק איך ווייס, זײַנען די ייִדן רויטע, און דו ביסט אַ שוואַרצינקער.

מײַן מאַמע פֿלעגט מיר כּמעט יעדן חודש צושיקן אַ פּעקל מיט געשמאַקע זאַכן, איר זון זאָל זיך דערקוויקן דאָס הערצעלע: אַ פּאַס באַקלאַוואַ אָדער טרוקן געבעקס, אַ פּאָר צענדליק ניס, אַ סלוייִקל אײַנגעמאַכטס פֿון ווײַנשל אָדער ווײַסע קאַרשן, פֿלוימען־פּאָווידלע, צו מאָל אַ שטיק טרוקן מאָסקווער וווּרשט פֿון די גרויסע דעפֿיציטן, וואָס מײַן טאַטע האָט געקראָגן, ווי אַ מלחמה־וועטעראַן. הכּלל, היימישע, געשמאַקע זאַכן, וועלכע פֿלעגן נאָכן ברענגען דאָס פּעקל פֿון דער פּאָסט אויפֿגעגעסן ווערן אין אַ צוויי־דרײַ אָוונטן, בשותּפֿות מיט אַנדערע מײַנע דרײַ מיטוווינער און חבֿרים. אַזוי איז געווען אויך מיט די פּעקלעך, וואָס זיי פֿלעגן באַקומען פֿון דער היים.

נאָך מײַן טרעפֿונג מיט אַליאָנאַ האָב איך דער מאַמעס פּעקל גלײַך געבראַכט צו איר אויף דער דירה. איצט האָב איך זיך שוין באַרימט מיט די פּאָטראַוועס פֿון אונדזערע מקומות און פֿון מײַן מאַמעס קולינאַרער קונסט. די גרעסטע פֿרייד האָבן בײַ איר אַרויסגערופֿן די ניס. זי האָט נאָך אין איר לעבן אַזעלכע ניס נישט געזען און נישט פֿאַרזוכט.

— דו וועסט נישט זײַן קעגן, — האָט זי בײַ מיר געפֿרעגט, אַ פֿאַררויטלטע, —אויב כ‘וועל עטלעכע פֿון די ניס ברענגען צו מײַן מיטיענקע. זאָל ער עס אויך פֿאַרזוכן!

צומאָל פֿלעגט אַליאָנאַ אויף סוף־וואָך זיך אַרײַנכאַפּן אין דאָרף, זיך צו זען מיט איר זונדעלע, ווי אויך ברענגען פֿון דער שטאָט פֿאַרשידענע מציאות, קודם־כּל, פּראָדוקטן. כ‘האָב אָנגעהויבן צו פֿילן, אַז זי פֿעלט מיר אויס, אַז כ‘האָב זיך צו דער יונגער רוסישער פֿרוי, אַ פּשוטער און תּמימותדיקער, צוגעבונדן. מיר איז געווען גוט מיט איר, און איר — מיט מיר. איך ווייס נישט, ווי ווײַט עס וואָלט פֿאַרגאַנגען אונדזער פֿאַרבינדונג; עס האָט זיך אָבער אָנגעהויבן מײַן ערשטע סעסיע; מיר האָבן זיך כּמעט אויפֿגעהערט צו זען, ווײַל אַפֿילו נישט אין אַלע זונטיקן האָב איך געהאַט די מעגלעכקייט צו קומען אין צענטער אָנצוקלינגען אַהיים.

ווי גרויס איז געווען מײַן חידוש, ווען אין אַ טאָג, האָב איך פּלוצעם דערזען אַליאָנען זיך דרייען בײַם אַרײַנגאַנג פֿון דער צוזאַמענוווינונג. כ‘האָב זיך, אַוודאי, דערפֿרייט, אָבער אין דער זעלבער צײַט, פּלוצעם דערפֿילט ווי עס ווערט מיר קאַלט אין בוים.

— אַליאָנאַ, — בין איך צו איר צו, — וואָס איז געשען? וואָס טוסטו דאָ?

זי האָט מיך גענומען אונטערן אָרעם און זיך שטיל אָנגערופֿן:

— אפֿשר וועלן מיר זיך אַ ביסל דורכגיין…

— אַוודאי… — האָב איך זיך געלאָזט פֿירן, — צען מינוט פֿון דאַנען איז דאָ אַ קאַפֿעשקע…

אויף אַ ווײַלע האָט זי זיך אָפּגעשטעלט. באַטראַכט מיך און זיך אָנגערופֿן:

— זעסט אויס אַ מידער. שלאָפֿסט, מסתּמא, מיט דײַנע לערנביכער?

כ‘האָב זיך צעשמייכלט:

— אייפֿערסט מיך צו זיי?

זי האָט זיך געמאַכט נישט הערנדיק. דער שניי האָט געסקריפּעט אונטער די פֿיס, צעקרישלט די אָנגעשטרענגטע שטילקייט. אַליאָנאַ האָט זיך אָפּגעשטעלט, אויפֿגעהויבן צו מיר דעם קאָפּ. איינצלנע שנייעלעך האָבן זיך פֿאַרטשעפּעט פֿאַר אירע וויִעס און זיך באַלד פֿאַרוואַנדלט אין ציכטיקע טראָפּנס. אירע אויגן זײַנען געווען פֿײַכט, און די ביליקע פֿאַרב אַרום זיי האָט זיך צעשווענקט מיט טונקעלע פֿלעקן.

— כ‘האָב זיך נעכטן געטראָפֿן מיט מיטיענקעס טאַטע, — האָט זי שטיל געזאָגט, — ער וויל זיך אומקערן… חתונה האָבן מיט מיר… ער זאָגט, אַז מיטיענקע דאַרף האָבן אַ טאַטע… כ‘האָב געשוויגן. צוריק גערעדט, צי האָט זי דען דערוואַרט פֿון מיר הערן אַן ענטפֿער? ס‘איז קלאָר געווען, אַז געקומען איז אַליאָנאַ זיך צו געזעגענען מיט מיר.

— און נאָך, — האָט זי גערעדט ווײַטער, — פֿון דער קומענדיקער וואָך הייב איך אָן אַרבעטן אין באַכאַרעווקאַ… מ‘האָט דאָרט אויפֿגעעפֿנט אַ נײַעם טעלעגראַף…

— גוט… אַלץ גייט גוט… — האָב איך נאַריש געשטאַמלט, ווי דווקא דאָס איז געווען דער וויכטיקסטער סך־הכּל פֿון אונדזער אומדערוואַרטער טרעפֿונג, — וועסטו נישט דאַרפֿן זיך שלעפּן אין שטאָט אַרום צוויי שעה…

אַליאָנאַ האָט מיך אַרומגעכאַפּט און מיר האָבן זיך צעקושט אין די ליפּן. כ‘האָב אים פֿאַרגעדענקט, דעם לעצטן קוש אונדזערן, אויפֿן גאַנצן לעבן — אַ הייסער און אַ ביסל צוגעזאַלצטער.

---

3

טאַמאַרע האָט זיך נישט ליב געהאַט צו קושן אין די ליפּן. זי האָט געשריבן לידער און אָנגעפֿירט מיטן פּאָעטישן קרײַזל בײַם “פֿילפֿאַק”, אויף וועלכן זי האָט זיך געלערנט, צוזאַמען מיט איר חבֿרטע קאַטיע. אויף אונדזער דריטער טרעפֿונג אינעם שטאָטישן פּאַרק, בשעתן געפֿינען זיך פֿאַרשפּאַרט אין דער קאַבינע פֿון דער אַטראַקציע “פּאַנאָראַמע־ראָד”, אויף דער הייך פֿון פֿופֿציק מעטער, האָט זי מיך אָנגערירט בײַם אַקסל. אין אירע אויגן האָבן געברענט די אָראַנזש־רויטע פֿונקען פֿון דער אונטערגייענדיקער זון. די ליפּן — עטוואָס געציטערט, ווי זיי וואָלטן קוים עפּעס אײַנגעהאַלטן, פֿאַרקוועטשט אין די ווינקעלעך. “אַ קוש…” — האָב איך אַ טראַכט געטאָן, — “כ’מוז איר איצט געבן אַ קוש”. כ’האָב זיך צו איר לײַכט אָנגעבויגן. זי האָט שטיל אָפּגעקערעוועט דעם קאָפּ און, אַרויסשלעפּנדיק פֿון איר קיישעלע עטלעכע בייגעלעך פּאַפּיר, זיי אַרײַנגערוקט מיר אין די הענט.

— דאָס זײַנען לידער פֿון… “סאַמאיזדאַט”. — האָט טאַמאַרע זיך שטיל אָנגערופֿן און צוגעגעבן: — באַהאַלט עס… וועסט זיי לייענען אין דער היים. מע זאָל עס נישט זען.

כ’האָב שוין אַוודאי געוווּסט, וואָס עס מיינט, “סאַמאיזדאַט”, און אַפֿילו געלייענט אַ פּאָר צענדליק לידער פֿון מײַן באַליבטן וולאַדימיר וויסאָצקי, געדיכט אויסגעקלאַפּט מיט אַ שרײַב־מאַשינקע. געוויס, איז עס געווען נישט די ערשטע קאָפּיע. די פֿיאָלעט־אותיות האָבן זיך צעשווענקט, און די שורות — זיך צונויפֿגעגאָסן, כ’האָב זיך אַרויסגענומען די אויגן זיי איבערצולייענען; אָבער פֿונעם געדאַנק, אַז די דאָזיקע לידער זײַנען פֿאַרווערט, און בלויז אַ באַגרענעצטער קרײַז מענטשן האָט דעם זכות זיי צו לייענען (און דו ביסט צווישן זיי), האָט אין מיר געוועקט דעם אַזאַרט.

אויפֿן מאָמענט האָב איך זיך פֿאַרלוירן און נישט געוווּסט, וווּ דאָס דינע ביכעלע אַהינצוטאָן. די האַנט האָט זיך אַ צי געטאָן צו דער קעשענע פֿון מײַנע הויזן. “ניין!” — האָט מיך טאַמאַרע אָפּגעשטעלט, — “ס’וועט אַרויסשטעקן”. אַ גליטש געטאָן מיטן בליק איבער מײַן ווייניקייט, האָט זי פֿלינק צעשפּיליעט די אייבערשטע צוויי קנעפּלעך אויף מײַן העמד און אָנגעוויזן — “דאָ!”. כ’האָב זי געפֿאָלגט און אַרײַנגעשטופּט די “פֿאַרווערטע ליטעראַטור” אינעם בוזעם. צו דער צײַט האָט אונדזער קאַבינע שוין געהאַט זיך דערנענטערט צו דער ערד און מיר האָבן פֿאַרלאָזט די ריזיקע אײַזערנע ראָד.

מיר האָבן זיך אַרומגעדרייט איבערן פּאַרק, שיטער באַזעצט מיט יונגע פּאָרלעך דאָ און דאָרט אויף די בענק; פּענסיאָנערן, וואָס האָבן זיך שוין אין ערגעץ נישט געאײַלט און פֿאַרתּכלעוועט גאַנצע טעג אין דער בעסעדקע בײַם שפּילן אין דאָמינאָ; אַ פּאָר שיכּורים האָבן געזוכט אַ פּאַסיק אָרט, וואָס ווײַטער פֿון די נײַגעריקע דורכגייער, צו “צעקוועטשן” אויף בײַנאַכט אַ פֿלעשל בראָנפֿן…

טאַמאַרע האָט מיר דערציילט וועגן איר באַקאַנטן, וואָס זײַנע לידער האָט זי מיר געגעבן צו לייענען. ער וווינט אין מאָסקווע, און זי איז אין אים פֿאַרליבט, נאָר דערווײַל ווייסט ער וועגן דעם נישט. זי וואַרט נאָר צו פֿאַרענדיקן דעם אינסטיטוט — די עלטערן זאָלן זײַן רויִק — וועט זי אַוועקפֿאָרן פֿון דער שטאָט, פֿאַרלאָזן, סוף־כּל־סוף, די פֿאַרוואָרפֿענע פּראָווינץ, וווּ עס הערשט אַ “דערשטיקנדיקע אַטמאָספֿער פֿון פּאַטריאַרכאַלקייט און קליינשטעטלדיקייט…”

— ס’איז דאָך אַן אָרט, וווּ די צאַרן פֿלעגן פֿאַרשיקן די עכט־רוסישע אינטעליגענץ, ווי פּושקין, למשל…

אין יענע זומערדיקע טעג פֿון מײַנע ערשטע וואַקאַציעס האָבן די אײַנוווינער גערוישט מיטן “פּראָצעס”, וואָס איז אָנגעגאַנגען אינעם שטאָט־געריכט. ער האָט אַרײַנגעבראַכט אין זייער טאָג־טעגלעכקייט רוטין אַ פּלוצעמדיקע אויפֿרעגונג. בײַם עלטערן דור ייִדן האָט זיך דאָס וואָרט “פּראָצעס” געפּאָרט מיטן נאָמען בייליס; בפֿרט אַז די דרײַ יונגע־לײַט, וואָס אַרום זיי האָט זיך דער געריכט־”פּראָצעס” געדרייט, זײַנען געווען ייִדן. באַשולדיקט האָט מען זיי אינעם פֿאַרגוואַלדיקן אַ דאָרפֿיש מיידל, אַן אַרבעטאָרין אין דער נייפֿאַבריק. מיט צוויי פֿון זיי, מאָניע קוטשוק און איזיע קאָפּמאַר, האָב איך זיך געלערנט אין איין קלאַס; דעם דריטן, איינער אַ מישע האַקמאַן, האָב איך נישט געקענט. ער איז געווען ייִנגער פֿון מיר מיט אַ פּאָר יאָר, און זיך געלערנט אין אַנדער שול.

ווי די מעשׂה איז אַרומגעגאַנגען איבער דער שטאָט, איז עס געשען מיט “מאָניעס שיקסע”, וואָס האָט “געפּגרט נאָך אים”. זעט אויס, אַז זי איז אים נימאס געוואָרן, און אין אַ פֿאַרנאַכט האָט ער זיך אַרײַנגעשטעלט צו איר אין צימער מיט זײַנע צוויי חבֿרים. פֿריילעך פֿאַרבראַכט צוזאַמען ביז שפּעט בײַ נאַכט, האָט מאָניע פֿאָרגעלייגט זײַנע חבֿרים צו מאַכן “אַ קאַרוסעל”. זעט אויס, אַז דאָס מיידל אַליין איז נישט זייער אַנטציקט געווען פֿון איר געליבטנס אײַנפֿאַל; ער האָט עס אָבער פֿון איר נישט דערוואַרט. זי האָט געמוזט זיך לייגן און די “קאַרוסעל” האָט זיך פֿאַרדרייט.

דער גאַנצער ענין האָט באַקומען זײַן קרימינעלע אַנטוויקלונג מיט עטלעכע טעג שפּעטער, ווען מאָניע האָט ציניש דערקלערט “זײַן שיקסע”, אַז אויב זי קאָן אים פֿאַרבײַטן מיט אַנדערע, בפֿרט מיט זײַנען חבֿרים, וויל ער זי מער נישט קענען. דאָס מיידל האָט געסטראַשעט זיך נעמען דאָס לעבן, אָבער איר חבֿרטע האָט זי איבערצײַגט, אַז אַ בעסערע נקמה וועט זײַן אָנצוקלאָגן די דרײַ פּאַרשוינען אין געריכט. ווייניק ווער צווישן די אײַנוווינער האָט רחמנות געהאַט אויף דער „בראַווער טרויקע‟, ווי מ‘האָט זיי אָנגעהויבן רופֿן; פּונקט ווי קיין גרויסע מיטפֿילונג צו דער „געליטענער שיקסע‟ האָט מען אויך נישט געהאַט. געאַרט האָט דעם ייִדישן טייל פֿון דער שטאָט, וואָס צווישן די ייִדישע קינדער געפֿינען זיך אַזעלכע מנובֿלים‟.

פֿאַרשטייט זיך, אַז בעת אַ טרעפֿונג מיט טאַמאַרען האָט זיך פֿאַרדרייט בײַ אונדז אַ שמועס אַרום דער „בראַווער טרויקע‟. ווען ס‘איז געקומען צו רייד, וואָס קאָן זײַן די שטראָף פֿאַר אַזאַ פֿאַרברעכן, האָט טאַמאַרע, קוים אײַנהאַלטנדיק איר כּעס, געזאָגט:

— כ‘האָב אַמאָל געלייענט, אַז אין אַן אַפֿריקאַנער שבֿט פֿלעגט מען פֿאַר אַזאַ זאַך דעם גוואַלדטוער אויסטאָן נאַקעט, צעלייגן אויף דער ערד און צובינדן די הענט און פֿיס צו פֿיר פֿלאָקן; דערנאָך האָט מען אים איבערגעצויגן זײַנע ביצים מיט אַ דינעם פֿאָדעם און דרײַ־פֿיר ווײַבער פֿון דעם שבֿט פֿלעגן אים פֿאַרגוואַלדיקן ביז זײַן שוואַרצע נשמה האָט אים פֿאַרלאָזט. — טאַמאַרע האָט אָפּגעכאַפּט דעם אָטעם, און פֿאַרענדיקט: — אָט אַזאַ שטראָף וואָלט יעדער פֿון די דרײַ פּאַסקודניאַקעס געדאַרפֿט באַקומען…

מיט עטלעכע טעג שפּעטער האָט מײַן פֿרײַנד מוסיע מיך דערפֿרייט, אַז זײַנע עלטערן פֿאָרן סוף־וואָך אַוועק אין שטעטל פֿאַלעשט, וווּ זיי ביידע זײַנע געבוירן געוואָרן. דאָרט נישט ווײַט אין אַ ברודער־קבֿר ליגן באַגראָבן עטלעכע הונדערט ייִדן פֿון די אַרומיקע שטעטלעך און דערפֿער, וואָס די רומענער האָבן זיי דערהרגעט. צווישן זיי — זײַן טאַטנס גאַנצע משפּחה.

— שטעלסט זיך פֿאָר, — האָט געשײַנט מוסיעס פּנים, — מיר וועלן האָבן אַ פֿרײַע דירה!

— איז וואָס זשע? — האָב איך נאַריש געפֿרעגט, נאָך אַלץ נישט־פֿאַרשטייענדיק זײַן גדולה.

— מיר וועלן קענען פֿאַרברענגען מיט קאַטיען און טאַמאַרען אַ גאַנצע נאַכט!…

די „דירה‟־פֿראַגע איז געווען צווישן די אָנגעווייטיקסטע, ווען ס‘איז געקומען צו „ליבע־געניטונגען‟. צו באַקומען דעם שליסל פֿון „אַ כאַטע‟, ווי מ‘האָט עס גערופֿן, כאָטש אויף אַ פּאָר שעה, האָט מען געדאַרפֿט האָבן גרויס מזל. די חבֿרה פֿלעגן אויסגיין נאָך אַזאַ געלעגנהייט. און דאָ נאַ דיר — אַ גאַנצע נאַכט! אין פּערם האָב איך אַזעלכע פּראָבלעמען געוויס נישט געהאַט. מײַן הצלחה צו געפֿינען גלײַך אויפֿן ערשטן קורס אַן איינצל־מוטער מיט אַ באַזונדערער דירה, האָט אויסגעזען אין די אויגן פֿון „אַלטגעזעסענע‟ סטודענטן, ווי אַ נס־מין־השמים. כ‘האָב אויך נישט געדאַרפֿט זוכן קיין תּירוץ, צו דערקלערן מײַנע עלטערן, פֿאַר וואָס כ‘וועל נישט נעכטיקן אין דער היים. ווען כ‘האָב וועגן דעם געזאָגט מוסיען, האָט ער מיר באַלד געגעבן אַן עצה:

— זאָג זיי, ווי עס איז, אַז דו וועסט זײַן בײַ מיר, ווײַל כ‘האָב מורא צו בלײַבן אַליין. — און ער האָט זיך צעלאַכט, פּונקט ווי דער באַרימטער זינגער מוסלים מאַגאָמאַיעוו, ווען ער זינגט מעפֿיסטאָפֿעל. ס‘איז פֿון דעסטוועגן געווען נאָך איין וויכטיקע פֿראַגע: צי וועט עס קאָנען און וועלן טאָן טאַמאַרע? כ‘האָב אַפֿילו נישט געוווּסט, ווי אַזוי צוצוקומען צום פֿרעגן זי וועגן דעם. אַרויסגעוויזן האָט זיך אָבער, אַז כ‘האָב עס נישט געדאַרפֿט טאָן; איר חבֿרטע קאַטיע האָט שוין געהאַט אַלץ דערליידיקט. טאַמאַרע האָט מיר בלויז צו וויסן געגעבן אויף איר מאָדנעם אופֿן, אַז זי טרינקט נאָר רויטן ווײַן.

אין יענער נאַכט האָט מיר טאַמאַרע קיין לידער נישט געלייענט — נישט קיין פֿרעמדע און נישט אירע אייגענע. אויפֿגערייצט פֿונעם אויסגעטרונקענעם פֿלעשל ווײַן, האָבן מיר זיך אַרומגעכאַפּט און, ווי צוויי דול געוואָרענע באַשעפֿענישן, זיך געקושט אין די ליפּן. בשכנות, אינעם שלאָף־צימער פֿון מײַן פֿרײַנדס טאַטע־מאַמע, האָבן אויף זייער געלעגער געווילדעוועט מוסיע און קאַטיע. אירע כליפּן און קרעכצן וואָלטן, דאַכט זיך, געקאָנט אויפֿוועקן דעם גאַנצן גאַרניזאָן, וווּ איר מאַן האָט געדינט. אַ גליק, וואָס ער אַליין האָט זיך אין דער נאַכט געפֿונען ערגעץ ווײַט פֿון דער שטאָט אין אַ געהיים־שליחות. דאָס דיוואַנדל, וואָס מוסיע האָט אונדז ברייטהאַרציק אויסגעטיילט, איז געווען שמאָל אַפֿילו פֿאַר אַזעלכע צוויי דאַרע נפֿשות ווי טאַמאַרע און איך. אין אַ מאָמענט האָט טאַמאַרע זיך אַרויסגעריסן פֿון מײַנע אָרעמס און זיך אויף מיר אַרויפֿגעזעצט רײַטנדיק. איך האָב זיך אָנגעכאַפּט אין אירע שטאַרצנדיקע לענדן און אויף אַ רגע זיך דערמאָנט אין יענער שטראָף, פֿאַרשפּרייט אין דעם פֿאַרשוווּנדענעם אַפֿריקאַנער שבֿט…

זינט דעמאָלט זײַנען אַוועק אַ סך יאָרן. מײַן „שיקסע־צעטל‟ האָב איך שוין לאַנג געשלאָסן. איך וווין מיט מײַן משפּחה אין דער שיינער שטאָט אַשדוד. אין די פֿאַרנאַכטן האָב איך ליב צו זיצן אין פּאַרק אויף מײַן פּענסיאָנערסקער באַנק און געניסן פֿון דעם פֿרישן ווינטל, וואָס ציט פֿונעם ים. כ‘האָב ליב צו קוקן אויף די יונגע פּאָרלעך. צווישן זיי קאָן מען אָפֿט זען שוואַרץ־חנעוודיקע בחורים אַרומגענומען מיט בלאָנדע מיידלעך. טראַכט איך בײַ זיך: ס‘איז פֿאָרט גוט, וואָס אין אונדזער ייִדישער מדינה זײַנען דאָ שיקסעס אויך. ווי דען אַנדערש…

---

1. אַלע לידער זײַנען איבערגעזעצט פֿון אַ. ווערגעליס

2. “זאַגס” (רוס.) — קיצור. מלוכישע אינסטיטוציע צו רעגיסטרירן בירגערלעכע אַקטן, בתוכם חתונות.

3. פּאָמניאַק — ליקער, געמאַכט פֿון ווײַנטרויבן

4. “פֿינפֿטער פּונקט” — דאָס אָרט אין סאָוועטישן פּאַס, וווּ עס פֿלעגט אָנגעוויזן ווערן די נאַציאָנאַליטעט פֿונעם בירגער.

נאָוועמבער, 2015