Boris Sandler

אַ ווידוי נאָך דער לוויה

A Confession After the Funeral

פֿון באָריס סאַנדלער

  • Print
  • Share Share
Yehuda Blum

דער אָנזאָג, געלאָזט אויף זײַן מאָבילקע, האָט אים פֿאַרחידושט. ר׳ מאיר אָקון האָט געהאַט ערשט פֿאַרלאָזט די שיל נאָך שחרית, ס׳איז געווען אַ פֿערטל צו אַכט, ווען ער האָט זיך געכאַפּט, אַז מ׳האָט אים שוין איבערגעלאָזט אַן אָנזאָג. אויך דער אָנזאָג איז געווען אַ מאָדנער, דהײַנו: אַ מענעריש קול האָט אים געבעטן צו קומען הײַנט, 9 אַזייגער אין לוויה־הויז “אידעלטשיק” אויף קאָני אײַלענד אַוועניו.

ער האָט זיך דרײַ מאָל אײַנגע­הערט אין דעם אומבאַקאַנטן קול, אַ הייזעריקס, ווי עס טרעפֿט נאָך אַ לאַנגן שווײַגן אָדער פֿאַרקערט, נאָך אַ האַרצרײַסנדיקן אויסגעשריי… ער האָט צוגעדריקט דאָס טרײַבל צום אויער, וואָס וואָלט אים אפֿשר געהאָלפֿן טיפֿער אַרײַנדרינגען אינעם קלאַנג און אַרויסבאַקומען נאָך מער אינפֿאָרמאַציע, ווי ער האָט עס שוין געהאַט באַקומען. צוריק גערעדט, וואָס קאָן זײַן נאָך מער, אַז מע בעט דיך קומען אויף אַ לוויה? וואָס זשע האָט געקאָנט אַזוינס געשען אין אַ לוויה־הויז, מע זאָל אים, דעם פּרי­וואַטן דעטעקטיוו, גע­דאַרפֿט אַהין אַרויסרופֿן?

ר׳ מאיר איז געקומען פֿריִער. אַרײַנ­גע­גאַנ­גען אינעם געראַמען אייבערשטן צימער פֿון דעם לוויה־הויז „אידעלטשיק‟, שיין און רײַך אַרומ­געשטעלט, האָט זיך אים אַ טראַכט געטאָן, אַז מע קען זיך אין אַמע­ריקע פֿאַרגינען צו שטאַרבן אויך. אַ מיטל־יעריקער פֿולבלעכער מאַנס­פּאַרשוין האָט אים דערזען און זיך געלאָזט אַנטקעגן. זײַן שוואַר­צער אָנצוג, ווײַס העמד מיטן שוואַרצן שניפּס, און באַזונדערס די שוואַר­צע לאַקירטע שיך, האָבן קיין צווייפֿל נישט געלאָזט, אַז ער איז דאָ אויף אַרבעט; אויף זײַן פּנים, וואָס נענטער צום פֿריִיִקן גאַסט, האָט זיך אָנגעצייכנט אַ מין אומעטיקע צורה — אַ געמיש פֿון אַ חניפֿה־שמייכל און אַ טרויער־גרימאַסע. ער האָט אויסגעשטרעקט די הענט אַנטקעגן, ווי געוואָלט אַרומכאַפּן ר׳ מאירן, אַרויסווײַזנדיק זײַן ברייטן מיטגעפֿיל, אָבער זיך באַרעכנט אין לעצטן מאָ­מענט; געבליבן אַזוי שטיין און שטיל אַרויסגעבראַכט:

“צו מיסטער יעקבֿ יאַמפּאָלסקי…”

ר׳ מאיר האָט נישט גלײַך פֿאַר­שטאַנען, צי דער מאַנספּאַרשוין פֿרעגט, צי ער דערקלערט אים; האָט ער אים מיט דער זעלבער אינטאָ­נאַ­ציע, האַלב־פֿרעגנדיק, האַלב דער­קלערנ­דיק געענטפֿערט:

“ס׳איז דאָ נאָך עמעצער?!”

דער שטילער אומפֿאַרשטאַנד האָט גע­דויערט אַ רגע. דער מאַנספּאַרשוין האָט אָנגע­וויזן מיטן קאָפּ אויפֿן ווייכן בענקל בײַ אַ נידע­ריק טישל, און צוגעגעבן מיט ווערטער:

„איר קענט צוּוואַרטן דאָרטן. ס׳וועט אײַך זײַן באַקוועמער.‟

דער אָנגעשטעלטער איז גערעכט געווען; פֿון דעם אָרט, וווּ ר׳ מאיר איז געזעסן, איז טאַקע גוט געווען צו זען ווער עס קומט אַרײַן, און דער אַרײַנגעקומענער וואָלט באַלד דערזען אים אויך. דער גאַנצער ענין האָט אים אויסגעזען מאָדנע — גיי, זוך מיך, משה! — צי קען מען פֿון אַן אומבאַקאַנט קול, דערהערט אויפֿן טעלעפֿאָן, טרעפֿן ווי דער מענטש זעט אויס? בפֿרט, אַז יעדער קומט אַרײַן שטיל, דעם קאָפּ אַראָפּגעלאָזט, נאָר די אויגן זוכן עמעצן צו טרעפֿן — נישט אים — אַ צווייטן, אַ באַקאַנטן, וואָס דער פֿאַרשטאָרבענער יאַמפּאָלסקי האָט זיי דאָ צונויפֿגעבראַכט.

צו האָבן אַ גרויסע לוויה האָט דער בר־מינן נישט צוגעזאָגט. די צוויי מיט אַ האַלב מנינים, צוזאַמען מיט פֿרויען, זײַנען אָדער געשטאַנען צו דרײַ־פֿיר מענטשן, זיך שטיל איבער­גערעדט, אָדער געזעסן. כּמעט אַלע פֿון איין דור, אין די סוף פֿופֿ­ציקער, אָנהייב זעכציקער, שוין אײַנגעוואָרצלט דאָ, אָבער קענען זיך נאָך פֿון דאָרטן, געדענקען זיי איינער דעם צווייטן נאָך פֿון קינדשאַפֿט, מעגלעך, זיך געלערנט אין איין קלאַס אָדער געטיילט איין סטודענטישע סטיפּענדיע. זיי האָבן נישט געקאַרגט דאָ קיין כּוח זיך וואָס גיכער צו שטעלן אויף די פֿיס, און פֿאַרלוירן אויף דעם נישט ווייניק געזונט. זיי האָבן שוין אין דער געבענטשטער אַמעריקאַנער ערד קבֿרים פֿון עלטערן, און נעמען שאַרף אויף די ערשטע אַבֿדות פֿון זייער דור. די אימיגראַציע האָט ס׳רובֿ פֿון זיי אומגעקערט זייער ייִדישקייט, זאָל אַפֿילו זײַן אויפֿן שפּיץ־מעסער, אויף דעם אַמעריקאַנער אופֿן — מע מלט די אייניקלעך, מע מאַכט זיי אַ בר־מיצווה, מע גייט איין מאָל אין יאָר, אויף יום־כּיפּור, אין שיל אַרײַן, און ווען עס ברענגט דער גורל אין אַ לוויה־הויז, פֿירט מען אַלץ דורך, ווי עס גייט דאָ אָן, מיט אַלע פּיטשעווקעס.

ר׳ מאיר האָט באַטראַכט די געקומענע, אויפֿכאַפּנדיק קלייניקייטן, ווי זײַן שטייגער איז, וואָס אַ צווייטער וואָלט אפֿשר אויף דעם קיין אַכט נישט געלייגט; אָט האָט אַ הויכער שטאַלטנער בחור אַרײַנגעפֿירט אַ פֿרוי, אָנגעטאָן אין אַ שוואַרצער קלייד, מיט אַן עלעגאַנט שליאַפּקעלע אויפֿן קאָפּ; פֿון פֿאָרנט אַ שיטערע וווּאַלקע האָט פֿאַרדעקט דאָס פּנים ביז דער אייבערשטער ליפּ. דער אָנגעשטעלטער האָט זיי באַגלייט ביזן צימער פֿאַר די קרובֿים פֿונעם בר־מינן. דער עולם האָט איבערגעריסן די שעפּטשערײַ און אויסגעדרייט די קעפּ אין זייער זײַט. זעט אויס, די אַלמנה מיטן זון, האָט געמאַכט זײַן אויספֿיר ר׳ מאיר. און נאָך: קיין גרויסן מיטגעפֿיל אין די אויגן פֿון מענטשן האָט ער נישט באַמערקט. דער אָנגעשטעלטער האָט דערווײַל אַ קוק געטאָן אויף זײַן האַנטזייגערל, און זיך געוואָנדן צו די וואַרטנדיקע, מע זאָל אַרײַנגיין אינעם ריטואַל־זאַל.

יאָ, פּונקט 9 אַ זייגער. דאָ פֿירט זיך אַלץ פּינקטלעך, כאָטש אַ “טויטער”, אָבער פֿאָרט אַ ביזנעס. “דאָס קול” פֿונעם טעלעפֿאָן־אָנזאָג האָט אים ווי איגנאָרירט. שוין זשע האָט עמעצער אַזוי נאַריש געטריבן מיט אים קאַטאָוועס פֿון גאַנץ פֿרי? ווי עס זאָל נישט זײַן, האָט ר׳ מאיר זיך אויפֿגעהויבן פֿון זײַן סידעלע, און אויך אַרײַנגעגאַנגען אינעם “ריטואַל־זאַל”. ווי זאָגט מען אין דעם פֿאַל: “צדק לפֿניו יהלך וישׂים לדרך פּעמיו”.

דער “ריטואַל” איז אַוועק אויף אַ דרך, לויט דעם אײַנגעפֿירטן אַמעריקאַנער סטאַנדאַרט, אָנגעפֿירט האָט מיט אים אַ יונגער ליובאַוויטשער רבֿ, ר׳ אָשר. ר׳ מאיר האָט אים געקענט. אינעם בנין פֿון דער שיל, “שער הציון”, האָבן אויפֿן ערשטן גאָרן געדאַוונט די אַלטגעזעסענע אײַנוווינער, ס׳רובֿ באַיאָרטע אַמעריקאַנער ייִדן, די לעצטע, קאָן מען זאָגן, רעשטלעך אין דער ברוקלינער געגנט, באַזעצט הײַנט מערסטן מיט “רוסישע” און כינעזער; און אונטן, דעם האַלב־קעלער, האָבן געדונגען די חבדניקעס און געמאַכט דאָרט זייער קלויז, וווּ ר׳ אָשר, אַליין אַ בעל־תּשובֿה, איז געשטאַנען בראָש.

ער האָט אָפּגעהאַלטן אויף רוסיש אַ קורצן, נאָר אַ רירנדיקן הספּד, וועלכער האָט זיך פֿאַרענ­דיקט מיט די ווערטער: “יעקבֿ איז שוין געווען אויפֿן וועג צו זײַן אמונה, אָבער דער מלאך־המוות האָט אים אָפּגעשטעלט… זאָל ער דאָרט, אויפֿן עולם־האמת, געפֿינען זײַן טרייסט און רו…”

דערנאָך האָט גערעדט אַ באַיאָר­טער מאַן, ווי ס׳האָט זיך אַרויסגעוויזן, דער אַמאָליקער נאַטשאַלניק פֿון “יאַקאָוו באָריסאָוויטש”, ווי ער האָט אָנגערופֿן דעם פֿאַרשטאָרבענעם. ער האָט זיך צו דעם אויפֿטריט צוגעגרייט פֿון פֿריִער. אַרויסגעשלעפּט פֿון דער קעשענע אַ צונויפֿגעלייגט בייגעלע פּאַפּיר, האָט ער עס צעוויקלט און אָנגעהויבן לייענען. אַזוי איז ער, אַ פּנים, שוין געוווינט געווען, צו “רעדן פֿון אַ פּאַפּירל”, אויס מורא, צו זאָגן אַן איבעריק וואָרט. זײַן האַנט מיטן פּאַפּירל האָט עטוואָס געציטערט, און די אַנדערע, די פֿרײַע האַנט, האָט זיך יעדעס מאָל געצויגן צו זײַן פּליכעוואַטע קאָפּ, וווּ ס׳איז שטאָלץ געזעסן די שוואַרצע יאַרמלקע — איינע פֿון דעם בערגל יאַרמלקעס, וועלכע זײַנען געלעגן אויפֿן טישל, גלײַך בײַם אַרײַנגיין אין “אידעלטשיק”, און גיך צעכאַפּט געוואָרן פֿון די געקומענע אַהער מאָנספּאַרשוינען.

ר׳ מאיר האָט זיך צוגעהערט צו די רייד, באַקאַנטע, ווי ער וואָלט זיי שוין אַ מאָל גע­הערט, בלויז דער נאָמען פֿונעם פֿאַר­שטאָר­בענעם איז דעמאָלט געווען אַן אַנדערער — אָסיפּ נאַטאַנאָוויטש — אַזוי האָט געהייסט זײַן אייגענער טאַטע. ר׳ מאיר איז געווען זיבעצן יאָר אַלט, און גערופֿן האָט מען אים נישט מאיר, נאָר מיראָן. דער טאַטע איז געשטאָרבן פּלוצעם, אויף דער אַרבעט, פֿון אַ האַרץ־אַטאַק. די לוויה, אָדער ווי מ׳האָט עס דאָרט גערופֿן, די “טרויער־צערעמאָניע” האָט די שטאָטישע נאַטשאַלסטווע פֿון מאַרינאַ ראָשטשאַ, וווּ זײַן משפּחה האָט געוווינט, באַשלאָסן דורכ­צוגעפֿירן אינעם אָר­טיקן קלוב פֿאַר מע­דיצינישע אַרבעטער מיטן פֿולן טראַסק און קנאַק; אָסיפּ נאַטאַ­נאָוויטש אָקון איז פֿאָרט געווען דער הויפּט־דאָקטער פֿונעם שפּיטאָל, אַ קאָמוניסט, אַ מלחמה־ווע­טעראַן, מיט איין וואָרט, אַ פֿאַרדינסטפֿולער מענטש. פֿון יענע אַלע רעדעס, געזאָגט בײַ דער אָפֿענער טרונע און ענלעך איינע צו אַן אַנדערער, גלײַך ווי דאָס פּאַפּירל, פֿון וועלכן זיי האָבן נישט געקאָנט אָפּרײַסן די אויגן, וואָלט איבערגעגעבן געוואָרן פֿון איין רעדנער צום צווייטן, — האָבן זיך מיראָנען פֿאַרגעדענקט נאָר די לעצטע עטלעכע ווערטער: “שלאָף רויִק, טײַערער חבֿר!”…

דער איצטיקער רעדנער, דער געוועזענער נאַטשאַלניק פֿון יאַקאָוו באָריסאָוויטש יאַמ­פּאָלסקי, האָט ענדלעך פֿאַרענדיקט צו לייענען. ער האָט אַרויפֿגעלייגט די האַנט אויפֿן אָרון, און נאָך אַ קורצער פּויזע, מיט אַ הייזע­ריקייט אין קול אַרויסגעזיפֿצט: “שלאָף רויִק, טײַערער חבֿר…” זײַן האַנט האָט זיך אַ צי געטאָן צום קאָפּ, מעגלעך, געוואָלט שוין פּטור ווערן פֿון דער יאַרמלקע, וואָס האָט אים געשפּילט אויף די נערוון, אָבער זיך אין לעצטן מאָמענט באַ­רעכנט, און זיך צוגעשאַרט צו זײַן בענקל.

ר׳ אָשר האָט פֿאַרבעטן דעם זון פֿונעם פֿאַרשטאָרבענעם — אַ הויכער, שוואַרץ־חנעוו­דיקער יונגער־מאַן בײַ די דרײַסיקער. ווי צו­געבונדן גע­וואָרן מיטן בליק צום אָרט, וווּ ס׳איז געזעסן זײַן מוטער, האָט ער אַ ווײַלע געשוויגן; ווי געוואָלט זיך דער­מאָנען, פֿון וואָס דאַרף מען אָנ­הייבן, און אַרויסגעקוקט, אַז אפֿשר וועט עס אים אונטערזאָגן די מאַמע. ענדלעך, האָט ער אָנגעהויבן צו שטאַמ­לען, אַרויסגעבראַכט אויף די ליפּן באַזונדערע, אָפּגעהאַקטע זאַצן:

“ס׳איז געווען אַזוי אומדער­וואַרט… ער האָט זיך קיין מאָל נישט געקלאָגט אויפֿן גע­זונט… דעם אמת געזאָגט, האָבן מיר נישט אָפֿט גע­רעדט צווישן זיך… דאָס הייסט, סתּם זיך איבערגעוואָרפֿן מיט טאָג־טעגלעכע ווערטער, אָבער אַזוי… ער איז שטענדיק געווען פֿאַרנומען — געאַרבעט… די לעצטע צוויי טעג, ווען כ׳האָב זיך דערוווּסט… איך האָב אַ סך געטראַכט, גע­וואָלט זיך דערמאָנען עפּעס וויכטיקס, פֿאַרבונדן מיטן טאַטן… נאָר געקראָכן האָבן אין קאָפּ פֿאַרשידענע נאַרישקייטן… אפֿשר שפּעטער… מיט דער צײַט…

ער האָט זיך אויסגעדרייט צום רבֿ, אַרויס­ווײַזנדיק דערמיט, אַז ער האָט פֿאַרענדיקט און איז גרייט צו דער ווײַטערדיקער פּראָצעדור; און ר׳ אָשר איז פֿעסט צו אים צוגעגאַנגען, שוין האַלטנדיק אין דער האַנט אַ קליין מעסערל. ער האָט פֿאָרזיכטיק געמאַכט אַן אָנשניט אויפֿן טונקעלן העמד, אונטערן קעלנערל, פֿון דער לינקער זײַט, און געהייסט דעם יונגער־מאַן עס צערײַסן אויף זיך אַ ביסל מער…

דאָס רײַסן קריעה האָט ווידער איבערגע­טראָגן ר׳ מאירן אויף דער לוויה פֿון זײַן אייגע­נעם פֿאָטער. אויפֿן בית־עולם, נאָך אַלעמען — די לעצטע קלאַנגען פֿון דעם בלאָז־אָר­קעס­טער האָבן שוין געהאַט אָפּ­געהילכט אין דער פֿראָסטיקער לופֿט, נאָר אין די אויערן בײַ מי­ראָנען האָט זיך נאָך אַלץ געהאַלטן דער טעמפּער זשום פֿון רייד און רעדעס; דאָס בערגל פֿונעם פֿרישן קבֿר, אַרומגעלייגט מיט קרענץ, געמאַכט פֿון קינסטלעכע פֿאַרשידנפֿאַרביקע רויזן, דורכ­געפֿלאָכטן מיט רויטע און שוואַרצע סטענגעס מיט אויפֿשריפֿטן, וואָס יעדער אויפֿשריפֿט האָט זיך אָנגעהויבן מיט די ווערטער: “פֿאַרן טײַערן אָסיפּ נאַטאַנאָוויטש אָקון…” — מיראָן און די מאַמע זײַנען ביידע געשטאַנען אַנטקעגן דעם צײַטווײַליקן דענקמאָל, צונויפֿגעקלאַפּט פֿון עט­לעכע ברעטלעך, באַקרוינט מיט אַ פֿינף־עקיקן בלעכענעם רויטן שטערן. מיראָן האָט מיטאַמאָל דערפֿילט, ווי שווער איז דער מאַמעס קאָפּ אויף זײַן אַקסל. די מאַמע, ווי ביטער עס זאָל איר נישט געווען אויסקומען, פֿלעגט פֿאָרט פֿון צײַט צו צײַט דערציילן דעם זון וועגן דעם איבערגעלעבטן אין טראַנסניסטריע. דער טאַטע האָט זיך אויף איר געבייזערט, געבעטן עס נישט צן טאָן, ווײַל עס קאָן שלעכט ווירקן אויף מיראָנס פּסיכיק. וועגן דעם טאַטנס פֿאַר­גאַנגענהייט, אַז ער, ערשט פֿאַרענדיקט דעם מאָסקווער מעדיצינישן אינסטיטוט, איז גע­שטעלט געוואָרן צו קאָמאַנדעווען מיט אַ מילי­טערישן סאַניטאַר־צוג, האָט ער זיך דער­וווּסט אויף דער לוויה. אמת, אין אַ זונטיק האָט מיראָן צופֿעליק אָנגעטראָפֿן אויף אַ קליין הילצערנעם קעסטעלע, וווּ עס זײַנען גע­לעגן דעם טאַטנס מלחמה־באַלוינונגען, און זיך צו­געטשעפּעט צום טאַטן, יענער זאָל אים דער­ציילן, ווי אַזוי ער האָט זיי באַקומען. דער טאַטע האָט זיך נאָכגעגעבן, שוין גרייט געווען עס צו טאָן. ווי עס פֿלעגט זיך אָבער אָפֿט טרעפֿן, האָט מען אויך אין יענעם זונטיק אָנ­גע­קלונגען פֿונעם שפּיטאָל, און דער טאַטע האָט געמוזט אָפּלייגן זײַנע דערמאָנונגען… אויף דער טרויער־צערעמאָניע אינעם קלוב פֿאַר מע­דיצינישע מיטאַרבעטער, זײַנען די אַלע באַ­לוינונגען, דעם טאַטנס, געלעגן אויף קליינע רויטע קישעלעך אונטן לעבן דער טרונע. מיראָן האָט אויף זיי געקוקט, ווי אויף שיינע צאַצקעס; די נישט־דערציילטע געשיכטעס זייערע האָט דער טאַטע אַוועקגעטראָגן מיט זיך… אויפֿן בית־עולם, האָט מיראָן דערפֿילט, ווי עמעצער האָט אים אַ ריר געטאָן בײַם צווייטן אַקסל. ער האָט אויפֿגעציטערט. דאָס איז געווען לאָזער אַראָנאָוויטש, זייער שכן און זײַן רבי. פֿאַר די לעצטע יאָרן איז זײַן געל־רויטע באָרד געוואָרן געדיכט באַפֿאַרבט מיט גרויע פּאַסמעס. אינעם קלוב האָט אים מיראָן נישט געזען, כאָטש געזוכט מיט די אויגן. לאָזער אַראָנאָוויטש האָט אָן ווערטער אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ צו דער מאַמען.

“איר וועט נישט זײַן קעגן, — האָט ער הייזעריק בײַ איר געפֿרעגט, — אויב אײַער זון וועט מיט מיר זאָגן קדיש נאָך זײַן טאַטן, ווי עס פֿירט זיך בײַ ייִדן.”

די מאַמע האָט געשוויגן. אָפּגע­ריסן דעם קאָפּ פֿונעם זונס אַקסל, האָט זי זיך אָפּגערוקט אַ ביסל אין אַ זײַט, און פֿאַרשטעלט מיט דער האַנט דאָס מויל, ווי פֿאַרשפּאַרט דעם כליפּ, וואָס האָט זיך געריסן אין דרויסן.

“זאָג מיר נאָך, — האָט ער געהייסן מיראָנען, נישט קוקנדיק אין זײַן זײַט, — יתגדל ויתקדש שמה רבא…

ר׳ מאיר איז אַרויסגעגאַנגען פֿונעם לוויה־הויז “אידעלטשיק”, זיך אַרומ­געקוקט; ס׳רובֿ פֿון די מענטשן, וואָס זײַנען ערשט בײַגעווען בײַ דער „לעצטער געזעגענונג‟ מיטן פֿאַר­שטאָר­בענעם יעקבֿ יאַמפּאָלסקי, האָבן זיך אונ­טערגעאײַלט — דאָס לעבן איז דאָך געגאַנגען ווײַטער, און דעם לויף פֿון צײַט, פֿילט מען באַזונדערס שאַרף נאָכן פֿאַרלאָזן אַזאַ הויז. זאָגן, אַז ר‘ מאיר איז געקומען אַהער אומזיסט, אָדער פֿאַרלוירן די צײַט, וואָלט געווען אַן עבֿירה. צוריק גערעדט, האָט ער פֿאָרט געפֿילט אַ פֿאַר­דראָס, אַז עמעצער האָט אים פֿאַרפֿירט, אָפּגע­נאַרט, געמאַכט אַ שפּאַס פֿון אַזאַ איידעלער זאַך…

דווקא בײַ די געדאַנקען האָט ר‘ מאיר דערהערט ווי מע רופֿט אים. ער האָט זיך נאָך געהאַט נישט אומגעקוקט אויפֿן רוף, אָבער שוין דערקענט דאָס באַקאַנטע קול פֿונעם טעלעפֿאָן־אָנזאָג — זײַן אויער איז נישט אָפּצונאַרן.

זיי זײַנען ביידע געזעסן איצט בײַ אַ טישל אין דעם כּשרן Crawford’s Cafe, עטלעכע קוואַרטאַלן פֿון “אידעלטשיק”. ר׳ מאיר האָט שוין געוווּסט, אַז “דאָס קול” געהערט צום מענטשן מיטן נאָמען, בען. אויף דער “צערעמאָניע” איז ער טאַקע נישט בײַגעווען (ער קען נישט פֿאַרטראָגן קיין לוויה־הויז), אָבער געוואָלט, אַז ר׳ מאיר זאָל דאָרט יאָ זײַן… ער וועט די צײַט, פֿאַרשטייט זיך, אַרײַנרעכענען אינעם האָנאָראַר… בען האָט אויסגעזען אויף אַ יאָר עטלעכע און פֿופֿציק. אויסצוזען אַזוי, מוז מען האַלטן אַן אויג אויף זיך; ר׳ מאירס פּלוניתטע וואָלט דאָ געוויס געזאָגט: ער האָט זיך ליב מער, ווי ער האָט עס ווערט. יאָ, זי וואָלט אַוודאי אויך צוגעגעבן, אַז דער מאַנספּאַרשוין “דושעט זיך מיט עפּעס אַ ווײַבערישן פּאַרפֿום”… בען איז געווען אַ ציין־דאָקטער, אַ דענטיסט, און האָט געוווינט אין פֿילאַדעלפֿיע… דער פֿאַרשטאָרבענער איז געווען זײַן קוזין, און גערופֿן האָט ער אים נישט יעקבֿ, נישט יאַקאָוו באָריסאָוויטש, נאָר אויף זײַן אייגענעם שטייגער, יאַשע. ר׳ מאיר האָט נאָך אַ טראַכט געטאָן: ווי לײַכט עס לאָזט זיך אַ ייִדישער נאָמען מגולגל צו ווערן, זיך צופּאַסן צו אַ פֿרעמדער סבֿיבֿה, שפּראַך, אומשטענדן — צו פֿרעמדקייט בכלל.

דער מענטש, וואָס איז געזעסן איצט אַנטקעגן אים, האָט דאָך אויך אין יענעם פֿאַרלאָזטן לאַנד און לעבן געהייסן אַנדערש, נישט אַמעריקאַניש — בען; נאָר עפּעס אַ “בעניאַ”, אַבי, חלילה, נישט רופֿן זיך מיטן אמתן, ייִדישן נאָמען — בנציון אָדער בנימין. בענס קול האָט איצט געקלונגען גאָר אַנדערש — וואַרעמער, טיפֿער, האַרציקער; אַזוי רעדט מען וועגן אַ מענטשן, וועלכער איז ערשט געשטאָרבן, און עס גלייבט זיך נאָך נישט אין דעם.

“יאַשע איז דאָך נישט גע­שטאָרבן… — האָט זײַן קול פּלוצעם זיך פֿאַר­האַקט, — ס׳איז אַ מאָרד…”

ר׳ מאיר האָט אויפֿגעהערט עקשנות­דיק מישן די טיי מיטן לעפֿעלע, ווי דאָס מישן וואָלט געווען פֿאַר­בונדן מיט זײַנע געדאַנקען, וועל­כע האָבן זיך געדרייט בײַ אים אין קאָפּ, פּרוּוונדיק צו דערטאַפּן כאָטש איין קניפּל, וואָס וואָלט געקאָנט פֿאַרבינדן די דרײַ פּרטים: דעם פֿרימאָרגנדיקן טעלעפֿאָן־אָנזאָג, די פֿרעמדע לוויה און דאָס טרינקען טיי מיט אַן אומבאַקאַנטן פּאַרשוין.

“איר ווילט זאָגן, אַז מ׳האָט אים דערהרגעט?”

די נאַטירלעכע פֿראַגע פֿונעם דעטעקטיוו, איז שטעקן געבליבן אינעם פֿאַרקריפּלטן שמייכל פֿון דעם דענטיסט.

“חס־וחלילה… שוין גיכער, האָט יאַשע זיך אַליין דערהרגעט…”

ר׳ מאיר איז אין תּוך געווען אַן אײַנגע­האַלטענער מענטש, אַפֿילו ווען זײַן פּלוניתטע, זאָל זײַן געזונט, פֿלעגט אים אַ מאָל אַרײַנזאָגן אין אַ שלעכטער מוט, כאָטש ס׳איז אים בפֿירוש נישט געקומען; שוין אָפּגערעדט, מיט אַ קליענט?! דער דענטיסט האָט אים אָבער איצט פֿאַרטשעפּעט — זיך שפּילן מיט ווערטער, ווען עס גייט אַ רייד וועגן לעבן און טויט… פֿון דעסטוועגן, האָט ר׳ מאיר פֿאַרביסן, ווי מע זאָגט, אַ וואָנצע און געזאָגט:

“ווי איר פֿאַרשטייט אַליין, איז דאָ אַ גרוי­סער אונטערשייד צווישן אַ מאָרד און זעלבסט­מאָרד. איך פּערזענלעך פֿאַרנעם זיך נישט מיטן אויספֿאָרשן מערדערײַען. ווי זאָגט מען עס, ס׳איז נישט מײַן פּראָפֿיל…”

“מיסטער אָקון, — האָט אים איבערגעשלאָגן בען, — אַנטשולדיקט… איר דאַרפֿט דאָך פֿאַר­שטיין… יאַשע איז געווען פֿאַר מיר מער ווי אַ קוזין… מיר זײַנען געווען מיט אים זייער נאָענט…” — און ער האָט זיך צעוויינט. פֿאַר­שטעלט דאָס פּנים מיט דער דלאָניע און שטיל געכ­ליפּעט.

ר׳ מאירן איז נישט איין מאָל אויסגעקומען בײַזײַן בײַ אַזעלכע סצענעס. דער אומגליק מאַכט ענלעך איין מענטש צו אַ צווייטן. ער איז דאָך נישט סתּם אַ דעטעקטיוו, נאָר אַ “היימישער בלש”, וואָס מאַכט אים באַלד אַ שטיקל קרובֿ צו די געליטענע, יעדנפֿאַלס, אויף דער קורצער צײַט, ביז עס גייט אָן זײַן אַרבעט. ער האָט צוגערוקט צו בען אַ פּאַפּירענע סערוועטקע און זיך שטיל אָנגערופֿן:

“איך באַמי זיך טאַקע עס צו פֿאַרשטיין. צוליב דעם, מסתּמא, האָט איר מיר אָנגעקלונגען; אָבער כּדי אײַך אַרויסצוהעלפֿן, מוז איך האָבן מער פֿאַקטן… דערווײַל קען איך נישט נעמען אין טאָלק אַרײַן, פֿאַר וואָס האָט איר זיך געוואָנדן גראָד צו מיר? סײַדן, דער פּלוצעמדיקער טויט פֿון יעקבֿ יאַמפּאָלסקי רופֿט בײַ אײַך אַרויס אַ ספֿק…

בען האָט אָפּגעווישט די טרערן, ריכטיקער, זיי אָפּגעקלעקט, צולייגנדיק די סערוועטקע צו די רויט געוואָרענע אויגן. ער האָט זיך ווידער אַנטשולדיקט און אָפּגעזופּט פֿון זײַן טשאַשקע אַ ביסל טיי.

“כ׳האָב, אַפּנים, אָנגעהויבן נישט פֿון יענעם עק, — האָט ער זיך שטיל אָנגערופֿן, — אין דעם פֿאַל קאָן מען אַזוי זאָגן… — און שוין זיכערער גערעדט ווײַטער: — יאַשע און איך זײַנען פֿון איין יאָר, סײַדן איך בין ייִנגער פֿון אים מיט פֿיר חדשים. און כאָטש געוווינט האָבן מיר אין פֿאַרשידענע שטעט — איך אין בענדער, און יאַשע אין אָדעס — פֿלעגט אונדז דער זומער צונויפֿפֿירן אין איינעם. בדרך־כּלל פֿלעג איך פֿאָרן מיט דער מאַמען קיין אָדעס… איר זײַט אַ מאָל געווען אין אָדעס? — האָט בען געפֿרעגט בײַ ר׳ מאירן.”

“צום באַדויערן, נישט באַוויזן…” — ס׳האָט אויסגעזען, ווי ר׳ מאיר וואָלט בכּיוון אַזוי געענטפֿערט, כּדי נישט אַרויסצורופֿן נאָך פֿראַגעס. נאָר אַזוי איז עס טאַקע געווען. זײַנע עלטערן האָבן נישט איין מאָל גערעדט וועגן “אַרײַנכאַפּן זיך אין אָדעס, צום שוואַרצן ים”, און יעדעס מאָל פֿלעגט זיך עס ענדיקן מיט גאָרנישט. דער שפּיטאָל האָט זיי נישט אָפּגעלאָזט; אָבער ווען דער טאַטע איז געשטאָרבן, האָט דער שפּיטאָל זיך יאַקאָס נישט געשלאָסן…

“קאָמאַנדעוועט האָט אין זייער משפּחה יאַשעס מאַמע, די מומע פֿאַניע, — האָט זיך דערמאָנט בען, — מײַן טאַטע פֿלעגט זי רופֿן, ׳די גרענדע׳, וואָס דעמאָלט האָב איך דעם זין פֿון וואָרט נישט פֿאַרשטאַנען. ווי אַן עכטע אָדעסיטקע, האָט די מומע פֿאַניע אין ערגעץ נישט געאַרבעט; פֿון דעסטוועגן, איז זי געווען די גאַנצע פֿאַרדינערין, נישט דער מאַן, מײַן מאַמעס עלטערער ברודער, מאַרק; די מומע פֿאַניע האָט זײַן נאָמען פֿאַרדרייט אויף — מאַרקוסי, אויף אַ “גריכישן מאַניר”, ווי זי האָט עס אַ מאָל דערקלערט. די מומע פֿאַניע איז געווען אַ פּראָפֿעסיאָנעלע ספּעקולאַנטקע, וואָס דאָ רופֿט מען עס “ביזנעסוווּמען”. איר ווייסט, אַוודאי, אַז אין יענעם לאַנד האָט מען פֿאַר אַזאַ “ביזנעס” געקאָנט “גוט אָפּסמאַליען”… יאַשע און איך האָבן דעמאָלט ערשט פֿאַרענדיקט דעם זיבעטן קלאַס, און איך האָב שוין געהאַט געחלומט זיך צו זען אין דער באַן “קעשענעוו־אָדעס”, וואָס פֿאָרט דורך בענדער. ס׳איז אָבער נישט באַשערט געווען. אין אַ פֿאַרנאַכט האָב איך דערהערט ווי די מאַמע האָט אַ זאָג געטאָן: ׳יאָ, פֿאַניעטשקע האָט, נעבעך, גוט אָפּגעסמאַליעט…׳ — וואָס דאָס מײנט, האָב איך ווידער נישט פֿאַרשטאַנען, אָבער פֿון דעם שווערן זיפֿץ, דער מאַמעס, און דעם ׳נעבעך׳ איז מיר קאַלט געוואָרן אין בויך. כ׳געדענק ווי הײַנט, אַז כ׳בין אַרײַנגעפֿאַלן אין קיך, וווּ די עלטערן האָבן גערעדט, און שיִער נישט אויסגעשריִען: ׳וועל איך צו יאַשען נישט פֿאָרן?׳. ס׳האָט זיך מיר געדאַכט, אַז זיי האָבן מײַן פֿראַגע נישט געהערט, ווײַל דער זויערער רויך פֿון מײַן טאַטנס פּאַפּיראָס האָט זי אײַנגעשלונגען…”

בען האָט אָפּגעצופּט מיט צוויי פֿינגער פֿונעם געבעקס, וואָס ער האָט פֿריִער באַ­שטעלט, אָבער גאָס שטיקל צום מויל נישט צוגעטראָגן, געלאָזט ליגן אויף דער שאָל. אַ ווײַלע געשוויגן — צי זיך אײַנגעהערט אינעם לעבעדיקן האַוועניש פֿון הײַנט, וואָס האָט זיך אַרײַנגעריסן פֿון דער שטענדיק רעשיקער קאָני אײַנלענד אַוועניו, צי זיך אײַנגעהערט אין זײַן שטילן נעכטן.

“אין יענעם זומער בין איך טאַקע אין אָדעס נישט געפֿאָרן; מײַן אָדעסער קוזין איז צום ערשטן מאָל געקומען צו פֿאָרן צו אונדז… ער שטייט מיר איצט ממש פֿאַר די אויגן — מיט אַ קליין טשעמאָדאַנטשיקל אין איין האַנט, און מיט זײַן פֿידל־פֿוטליאַר אין דער צווייטער האַנט. די מומע פֿאַניע, אַן עכטע אָדעסער מאַמע, האָט זיך אַרײַנגעשלאָגן אין קאָפּ, אַז איר זון מוז ווערן אַ צווייטער דוד אויסטרײַך. ׳אויב נישט, פֿלעגט זי סטראַשען דעם זון, וועסטו ווערן אַ פּשוטער אינזשענער!׳… יאַשען האָט טאַקע געפּאַסט צו זײַן אַ פֿידלער, יעדנפֿאַלס, אַזוי האָב איך דעמאָלט זיך פֿאָרגעשטעלט. אַן איידעלער, מיט אַ געדיכטן קאָפּ האָר, פּוכקע, ווייכע ליפּן, און לאַנגע הענט, ווי נישט פֿון זײַן מאָס צוגעטשעפּעט צו זײַנע שמאָלע אַקס­לען. אין אונדזער דירה־כרושטשאָווקע, ווי מ׳האָט עס גערופֿן, איז קיין איבעריק אָרט נישט געווען; האָט די מאַמע געשטעלט אין מײַן צימער אַ זומערבעטל, וווּ זי האָט מיר אויס­געבעט, און מײַן געלעגער אָפּגעגעבן דעם גאַסט; פֿאָרט אַ קינפֿטיקער ׳לאַורעאַט פֿון אינטערנאַציאָנאַלע קאָנקורסן׳, האָט זי צו מיר ערנסט געזאָגט. אין יענער נאַכט האָבן מיר ביידע לאַנג נישט געקאָנט אײַנשלאָפֿן. שטיל זיך איבערגעשעפּטשעט… די ייִנגלשע פֿאַנטאַזיעס האָבן אונדז אַרומגעטראָגן אין דער הייסער נאַכט; דער שווייס האָט זיך צעגאָסן איבערן לײַב, געצוווּנגען אַראָפּצוּוואַרפֿן די קאָלדרע און אַראָפּשלעפּן פֿון זיך דעם לעצטן בגד. איך האָב זיך באַמיט אויסצומײַדן צו פֿרעגן אים וועגן זײַן מאַמען, אָבער ווען כ‘האָב יאַשען געוואָלט דערפֿרייען, אַז מאָרגן גאַנצפֿרי וועלן מיר גייען צום דנעסטער זיך באָדן, האָב איך פֿון אים קיין גרויסע פֿרייד נישט דערהערט. זײַן שטים, וואָס האָט זיך שוין אָנגעהויבן ברעכן זיך, האָט מיט אַ ציטער אויסגעקרייעט: ׳איך האָב צוגעזאָגט דער מאַמען יעדן אינדערפֿרי צו שפּילן צוויי שעה׳… און זיך פּלוצעם צעוויינט… דורך זײַן דערשטיקטן סקאַוווּטשען האָבן זיך געהערט שטיקער רייד — ׳זי איז דאָרט אין טורמע… אַליין… כ׳וועל זי שוין מער קיין מאָל נישט זען…׳ כ‘האָב זיך באַלד אַריבערגעקליבן אויף מײַן דיוואַנדל, וווּ יאַשע איז איצט געלעגן, און אים געטרייסטט… אין אַ מאָמענט האָבן מיר זיך אַרומגעכאַפּט און אָנגעהויבן איינער דעם אַנדערן צו קושן… אונדזערע דאַרע ייִנגלשע קערפּערס האָבן זיך איבערגעפֿלאָכטן די היץ און שווייס פֿון אונדז ביידע האָבן זיך צונויפֿגעשמאָלצן. איך האָב געפֿילט, ווי זײַנע לאַנגע הענט גליטשן איבער מײַן לײַב, זוכן און כאַפּן זיך אָן אין דעם, וואָס זיי האָבן געזוכט…‟

בען איז אַנטשוויגן געוואָרן. מיט דער זעלבער סערוועטקע, וואָס ער האָט פֿריִער אָפּ­געקלעקט די טרערן, האָט ער איצט אָפּגעווישט די טראָפּנס שווייס פֿונעם שטערן.

„איר האַלט, אַז אַלץ, וואָס איר האָט ערשט דערציילט, מוז איך וויסן?‟ — האָט ר‘ מאיר אויסגענוצט די ווײַלע. — איר ווילט זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרץ, אָבער איך בין נישט קיין פּאַסיקע פּערזאָן צוליב דעם…‟

„מיסטער אָקון… כ‘בעט אײַך… — האָט זיך אָגעהויבן בײַ אים בעטן דער דענטיסט, — איר זײַט דאָך נישט סתּם אַ דעטעקטיוו, נאָר אַ פֿרומער ייִד… הערט מיך אויס… איר זײַט דער ערשטער און מסתּמא דער לעצטער מענטש, וועמען איך דערצייל עס… יאַשעס טויט האָט אין מיר אַלץ איבערגעקערט און מיך אויס­גע­ליידיקט… עס איז געבליבן נאָר דאָס ביסל דער­מאָנונגען…‟

ר׳ מאיר האָט אים נישט געענטפֿערט. צוריק גערעדט, וואָלט ער דען געקאָנט איצט סתּם אַזוי זיך אויפֿהייבן און אַוועקגיין; לאָזן דעם ייִד אַליין מיט זײַן טרויער, אין מיטן זײַן ווידוי… אײַ, זכּרון, דער שומר פֿון מענטשלעכע פֿרייד און לייד, מידות־טובֿה און מידות־בזויה. די בעסטע רפֿואה דערפֿון איז אַמנעזיע…

בען האָט אויסגעניצט דאָס ווײַליקע קווענ­קלעניש פֿון ר׳ מאירן, און שוין ווידער זיך אַוועקגעלאָזט אין דער אייגענער נשמה־עקס­פּעדיציע.

“יענער הייסער זומער האָט זיך אונדז פֿאַרגעדענקט אויפֿן גאַנצן לעבן. ווי בלינדע הינטלעך, האָבן מיר אָנגעטאַפּט אין דעם פֿינצ­טערניש אונדזער סטעזשקע צו דעם התפּע­לותדיקן קוואַל פֿון פֿאַרגעניגן. נישט איין מאָל אויף מײַן ווײַטערדיקן וועג אין לעבן האָב איך זיך אומגעקערט אין מײַנע חלומות צו יענע זיסע רגעס פֿון אונדזער ייִנגלישן אומשולדיקן זינד. מיר האָבן מער געפֿילט איידער פֿאַרשטאַנען, אַז אונדזערע בײַנאַכטיקע שפּילן מאַכן אונדז אַנדערש פֿון אונדזערע חבֿרים, מיידלעך און ייִנגלעך. יענער הייסער זומער האָט אונדז ביידע אָפּגעבריט, און דער ברי האָט געווייטיקט דאָס גאַנצע לעבן. ס׳האָט זיך אַזוי באַקומען, אַז מער האָבן מיר זיך מיט מײַן קוזין נישט געזען, כאָטש זיך געשוווירן בעתן געזעגענען זיך צו טרעפֿן זיך בײַ דער ערשטער געלעגנהייט… די דאָזיקע געלעגנהייט איז געקומען מיט צוויי יאָר צוריק…”

בען האָט אָפּגעשטעלט דעם קעלנער, וואָס איז פּונקט אין דעם מאָמענט דורכגעגאַנגען לעבן זייער טישל.

“ס׳איז שוין צײַט פֿון לאָנטש, — האָט בען דערקלערט, — איך וועל באַשטעלן עפּעס פֿאַר אונדז ביידע, אויב איר זײַט נישט קעגן…” — און ער האָט אַרײַנגעקוקט אין דעם מעניו, וואָס איז נאָך אַלץ געלעגן אויף זייער טישל.

ר׳ מאיר איז גרייט געווען זיך אָפּצוזאָגן, אָבער זײַן דערפֿאַרונג, אַז דער ווידוי וועט זיך פֿאַרציִען, און דער עיקר, די הונגעריקע קראַמפּן אין בויך, האָבן אים איבערצײַגט אויך אַרײַנצוקוקן אינעם מעניו און באַשטעלן אַ פּאָרציע בלינצעס מיט קעז. דער “סענדוויטש”, אָן וועלכן זײַן פּלוניתטע לאָזט אים אין דער פֿרי נישט אַרויס פֿון שטוב, וועט מוזן צוּוואַרטן אויף שפּעטער.

בשעתן עסן, האָט דער דענטיסט צו ר׳ מאירן נישט גערעדט, בלויז געפֿרעגט, צי עס שמעקן אים די בלינצעס. די בלינצעס זײַנען בפֿירוש געווען באַטעמט, כאָטש זײַן מאַמע פֿלעגט זיי מאַכן אַ ביסל אַנדערש — דינער און מער צוגעפּרעגלט; זי פֿלעגט אָנפּרעגלען אַ גאַנץ בערגל בלינצעס, זונטיק, נאָך איידער מיראָן און דער טאַטע זײַנען אויפֿגעשטאַנען. מע קאָן זאָגן, אַז דאָס עסן בלינצעס מיט סמעטענע זונטיק אין דער פֿרי איז בײַ זיי געווען אַ מין ריטואַל; פּונקט ווי אַן אַנדער זונטיקדיקער מאכל — קאַרטאָפֿליעס אין די העמדלעך, מיט הערינג, פּוטער און ציבעלע…

בען האָט פֿאַרענדיקט זײַן לאָנטש און זיך אָפּגעווישט די ליפּן מיט אַ סערוועטקע. ער איז ווײַטער גרייט געווען זיך מתוודה זײַן.

“ווי איר געדענקט, מסתּמא, — האָט ער איראָניש באַמערקט, — אַז קיין סעקס אין סאָ­וועטן־פֿאַרבאַנד האָט נישט עקזיסטירט. שוין אָפּגערעדט, מע זאָל אַ מאָל געווען הערן וועגן מענטשן מיט אַן אַנדער סעקסועלער אָריענטאַציע. אַז איך געהער צו דער בראַנזשע, האָב איך פֿאַרשטאַנען ערשט בײַ מײַנע אַכצן יאָר, ווען אונדזער משפּחה איז אַרויסגעפֿאָרן קיין ישׂראל. עס קלינגט אפֿשר ציניש, מיסטער אָקון, אָבער דווקא אינעם לאַנד, וווּ גאָט האָט פֿאַרברענט צוויי שטעט פֿאַר די גרויסע זינד פֿון זייערע תּושבֿים, האָב איך זיך דערפֿילט סעקסועל פֿרײַ און גליקלעך. מײַן קוזין יאַשע האָט אַזאַ מזל נישט געהאַט. דער סם פֿון זײַן אַנדערשקייט, האָט אים געפּײַניקט כּמעט זײַן גאַנץ לעבן. אַפֿילו זײַן געטרײַע אָדעסער מאַמע, וועלכע האָט געוווּסט בעסער פֿון איר זון, וואָס עס פֿעלט אים אויס אין לעבן, האָט נישט געקאָנט אײַנפֿאַלן, אַז דער שידוך מיט דער שטאָט־קראַסאַוויצע, ראָזע, וועט אים גליקלעך נישט מאַכן. קיין צווייטער דוד אויסטראַך איז יאַשע אויך נישט געוואָרן; צוליב אַ טראַוומע, האָט ער בכלל אויפֿגעהערט צו שפּילן פֿידל, און די מומע פֿאַניע האָט זיך געלאָזט פֿאַלן אַזוי נידעריק, אַז קיין אַנדער ברירה איז איר נישט געבליבן, ווי אײַנגיין אויף דעם, אַז ׳איר יאַשענקע׳ זאָל ווערן אַ ׳פּשוטער אינזשענער׳. ראָזע האָט אים געבוירן אַ זון, איר האָט אים געזען אויף דער לוויה… אַן ערך מיט צען יאָר צוריק בין איך אַריבערגעפֿאָרן מיט מײַן פּאַרטנער קיין פֿילאַדעלפֿיע. נישט אַלץ האָט זיך אויסגעאַרבעט אַזוי ווי מיר האָבן מיט אים פּלאַנירט. ער האָט זיך אומגעקערט צוריק קיין ישׂראל, און איך בין געבליבן… איר ווייסט, מיסטער אָקון, די גרעסטע פּײַן פֿאַר אַ געי אין מײַן עלטער איז די שרעק צו פֿאַרבלײַבן אַליין. אָט דעמאָלט האָב איך זיך דערמאָנט אין מײַן קוזין. מיטן טויט פֿון מײַנע עלטערן זײַנען די פֿאַרבינדונגען צווישן אונדזערע משפּחות אויך איבערגעריסן געוואָרן. אמת, כ׳האָב געוווּסט, אַז יאַשע מיט זײַן משפּחה האָבן עמיגרירט קיין אַמעריקע. ס׳האָט נאָך דעמאָלט געלעבט זײַן מאַמע, די מומע פֿאַניע. זײַן אַדרעס אין ניו־יאָרק איז נישט געווען שווער צו געפֿינען. ס׳האָט אין מיר זיך אַלץ צעזונגען. כ׳האָב דערזען פֿאַר די אויגן דאָס בילד אויפֿן וואָקזאַל אין בענדער בײַם באַגלייטן אים אַהיים. כּל־זמן מײַן מאַמע איז געגאַנגען קויפֿן יאַשען אַ בילעט אין אָדעס, זײַנען מיר אַרײַן אין עפּעס אַ האַלב־חרובֿער בודקע, וווּ ס׳האָט געשטינקט מיט השתּנה און גרויסע גרינע פֿליגן האָבן אַרום אונדז געזשוזשעט… מיר האָבן עס נישט געפֿילט און נישט געהערט… מיר האָבן זיך געקושט און געוויינט…”

ר׳ מאיר איז געזעסן און בשעת־מעשׂה זיך געטראַכט: עד־כּאַן! — וויפֿל נאָך מוז ער הערן דעם מישכּבֿ־זכרניק, אַ מענטש, וואָס שטאָלצירט מיט זײַן סדום־ייִחוס… ער האָט עס אַמאָל געזען, ר׳ מאיר, ווי צוויי יונגאַטשעס זײַנען געפֿאָרן אינעם סאָבוויי און זיך געהאַלדזט, און געקושט פֿאַר די אויגן פֿון אַנדערע פּאַסאַזשירן… ס׳איז דאָ מיט וואָס צו שטאָלצירן, האַ?! ניין, דאָס איז נישט זײַן “ענין” און נישט זײַן עסק… צוריק גערעדט, גייט ער דאָך נישט אַוועק און הערט זיך צו, ווי דער דענטיסט רעדט זיך אַראָפּ פֿון האַרץ. זיי האָבן דאָך ביידע, סײַ בען און סײַ יאַשע, געהאַט ייִדישע טאַטע־מאַמעס, וואָס האָבן געוואָלט אין זייערע זין זען אַ תּכלית… צי האָט דער אייבערשטער זײַנס אויס­געפֿירט מיטן צעשטערן סדום־וע­מורה?! צי האָט דען דער ווילדער חסיד אין ירושלים, דערנענטערט משיחס קומען, אַרײַנרײַסנדיק זיך אין דעם “שטאָלץ־פּאַראַד” מיט אַ מעסער אין האַנט?! עס שטייט דאָך בפֿירוש געשריבן אין אַ חסידישן ספֿר, אַז אין משיחס צײַטן וועלן בטל ווערן אַלע אונטערשיידן צווישן זכר און נקבֿה; און דער וויזשביצער רבי פֿאַרטײַטשט עס, אַז געוויסע מענטשן קאָנען זיך שוין מער נישט אײַנהאַלטן אין די דלתּ אַמות פֿון דער הלכה… ווער ווייסט, אפֿשר געהערן טאַקע אָט די צוויי אומגליקלעכע פּאַרשוינען אויך צו די “ניט־אײַנגעהאַלטענע”…

“איך בין אינעם זעלבן טאָג אַוועק קיין ניו־יאָרק, — האָט זיך געהערט בענס שטיל קול, — מיר האָבן זיך געטראָפֿן… איר ווייסט, אין ישׂראל איז מיר אויסגעקומען צו דינען אין צה״ל, און כ׳ווייס, וואָס הייסט צו זײַן אין אַ שלאַכט. יאַשע האָט אויסגעזען ווי אַ מענטש, וואָס האָט זיך אומגעקערט פֿון אַ שווערער שלאַכט — די אויגן אויסגעלאָשן און פֿול מיט אומעט. אײַנגעהויקערט, זײַנען אים די הענט נאָך לענגער געוואָרן און אומבאַהאָלפֿן אַראָפּגעהאָנגען… איר פֿאַרשטייט, מיסטער אָקון, דער מענטש האָט זײַן גאַנץ לעבן געפֿירט אַ מלחמה קעגן זיך אַליין; קעגן דעם אַנדערן, מיט וועלכן ער האָט זיך געשעמט און אין זיך אויסבאַהאַלטן, ווי מע באַהאַלט אויס אַ פֿאַרברעכער בײַ זיך אין שטוב… מיר האָבן אַ סך גערעדט, כאָטש ס׳איז מיר אָנגעקומען נישט לײַכט אים צערעדן. מיר האָבן זיך אַוודאי דערמאָנט אין יענעם הייסן זומער אין בענדער, כ׳האָב אָבער געפֿילט, אַז די ווערטער זײַנע טראָגן נישט קיין שום לעבן, ווײַל זיי קומען אַרויס פֿון אַ פֿאַרברענט האַרץ… ער האָט געטראָגן אַ געשטריקט כּיפּהלע אויפֿן קאָפּ, און ווען כ׳האָב אים געפֿרעגט, צי ער איז פֿרום געוואָרן, האָט ער פּלוצעם אַרײַנגעצויגן דעם קאָפּ אין די אַקסלען, ווי אַ טשערעפּאַכע בעת אַ סכּנה, און שטיל אַרויסגעבראַכט אויף די ליפּן: ׳כ׳וויל, כ׳וויל ווערן… כ׳האָב אָבער נישט קיין רעכט עס צו טאָן….׳ במשך פֿון אַ שטיקל צײַט האָב איך אים געקלונגען, דערנאָך אויפֿגעהערט, זיך פֿאַרדרייט… איר ווייסט דאָך, דאָס לעבן פֿאַרדרייט… מיט צוויי טעג צוריק, כ׳האָב זיך שוין געהאַט געלייגט שלאָפֿן, קלינגט פּלוצעם אָן יאַשע. כ׳האָב אַפֿילו נישט באַלד דערקענט זײַן קול… קיין שמועס איז פֿאַקטיש נישט געווען, נאָר עטלעכע ווערטער, אָבער זײַן קול… ער איז מיר נאָכגעגאַנגען די גאַנצע נאַכט: ׳דו ווייסט, מײַן זון האָט מיר נעכטן געזאָגט, אַז ער איז אַ געי…׳ אין דער פֿרי בין איך שוין געפֿאַרן אין מײַן אויטאָ קיין ניו־יאָרק… כ׳האָב אָבער פֿאַרשפּעטיקט”

ר׳ מאיר האָט פֿאַרלאָזט דעם קאַפֿע מיט אַ שווער האַרץ. זײַן פּלוניתטע וואָלט איצט זיכער געזאָגט, אַז ווען די דאָקטוירים וואָלטן זיך אַזוי איבער­גענומען פֿון יעדן פּאַציענט, וואָלט שוין געווען אויס מעדיצין! זײַן טאַטע עליו־השלום איז אויך פֿרי אַוועק אין דער אייביקייט, אָבער נישט די אמתע קראַנקע האָבן אים פֿאַרקירצט דאָס לעבן; טויט־קראַנק איז געווען די צײַט, אין וועלכער ער האָט געלעבט.

אין דער רעכטער קעשענע פֿון זײַן רעקל האָט געגעבן וועגן זיך צו וויסן זײַן מאָבילקע. די האַנט האָט זיך אַליין גיך אַ צי געטאָן אַהין, אַרויסשלעפּנדיק דאָס גרילצנדיקע אַפּאַראַטל. ר‘ מאיר האָט עס צו­גע­טראָגן צו זײַנע קורצזיכטיקע אויגן. אַן אומבאַקאַנטער נומער. „אויף הײַנט איז גענוג…‟ — האָט ער אַ טראַכט געטאָן. פֿאַרלייגט די הענט אויף די קריזשעס, ווי זײַן שטייגער איז, איז ער, נישט אײַליק, געגאַנגען אין זײַן שיל, צו מינחה. ער וועט הײַנט זאָגן דעם ערשטן קדיש נאָכן פֿאַר­שטאָרבענעם יעקבֿ בן ברוך, ווי עס פֿירט זיך בײַ ייִדן.