//blogs.yiddish.forward.com The Forward, an independent, high-profile weekly newspaper, is a fearless and indispensable source of news and opinion on Jewish affairs. en-us Symphony 2.0 //blogs.yiddish.forward.com/no-place-like-home/216305/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Yellow-Rice-Photo-Web-Cut.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/iJiisNGDWec" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/no-place-like-home/216305/">Click here for the rest of the article... </a> Wed, 24 Jul 2019 11:08:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/no-place-like-home/216305/ //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216243/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/6-2.jpg"/><p><image name="6-2.jpg" align="right" /></p> <p>אין א צייט וואס אין דער היימישער חסידישער וועלט איז דאס אונטערהאלטן קולטור נישט אזא אנגענומענער עסק, זענען אבער טעאטער שפילן שוין גאנץ לאנג אריינגעפלאכטן אין היימישקייט. דאס רעכנט אויך אריין קאמעדיע אויף א גאנץ הויכער שטאפל. </p> <p>די חסידיש יידיש רעדנדיקע וועלט האט באלד נאכן קריג אנטוויקלט א כמו טעאטער קולטור, ריין פון ניבול פה, אבער געבויט אויף די טראדיציאנעלע דראמע מוסטערן. שוין אין די אנהייב רענענסאנס תקופה, ביים 15טן יארהונדערט, האבן אידישע חכמים אין איטאליע פארפאסט געשריבענע דראמעס. עמנואל הרומי איז געווען אן אנגענומענער פרשן אויף תנ&#8221;ך, אבער גלייכצייטיג אויכעט א יענער חברהמאן, א מענטש מיט שטארקע יצרים. ער האט געשריבן דראמעס, געמישט מיט עראטישע שטיקלעך און ליצנות. זיינע דראמאס ווערן טאקע געאסערט אינעם שולחן ערוך.</p> <p>בלויז איין דראמע איז געבליבן כשר, דאס איז גראדע א וואונדערליכע פארשטעלונג פון א איד וואס זיצט אויף א שטיין און א מלאך גיט אים א טור איבער גן עדן און אין גיהנום. דאס ווערט אפגעמאלן מיט אלע פארבן. צווישן די ביימער אין גן עדן זעט ער די צדיקים און אין צווישן די שרעקליכע רויטע פייער צונגען אין גיהנום זעט ער די רשעים. פארשטייט זיך אז אזא דראמע איז געכשרט געווארן אינעם פרומען לאגער, כאטש וואס עמנואל דער לץ ווינשט זיך אליין צו געפונען אין גיהנום, צווישן די גליענדע פייער צונגען, ווייל וועמען וועט ער דען אנטרעפן אין גן עדן — לאנגווייליגע פרומע אידענעס!</p> <p>א ריכטיגער פארשטעלונג גרייט אויף אפגעשפילט צו ווערן איז צום ערשטן מאל אריינגעברענגט געווארן אינעם אידישן קולטור מיט בערך א דריי הונדערט יאר צוריק. עס זענען אפשר געווען פריערדיגע אבער מיר שמועסן פון די באקאנטע. דאס איז פארפאסט געווארן דורך דער פילפארביקער טאלאנט, ר&#8217; משה חיים ליצאטו, מערסטנס באקאנט צוליב זיין ספר מסילת ישרים, א פרומער מוסר ספר פול מיט עידוד, עצות וויאזוי צו זיין א פרומער ערליכער איד. פון דעם דאזיגן ספר זיינעם קען זיך כמעט דאכטן אז דער ליצאטו איז געווען אן איינפאכער בית המדרש איד, אפגעזונדערט פון די וועלט פון קונסט. דער איבעראשענדער אמת איז אבער, אז ער האט פארמאגט א סך פארבן, ער האט מחבר געווען ספרים אויף אלגעמיינע חכמות אומות העולם, ווי מאטעמאטיק, גראמאטיק, לאגיק און נאך.</p> <p>ליצאטו איז אויך געווען א בעל דמיון עצום, זיך באגעגנט מיט מלאכים און אפגעשריבן הימלישע סודות ענדליך צום זוהר. אויך האט ער זיך אריינגעלייגט אין די שיך פון דוד המלך און מחבר געווען מזמורים ענליך צו תהילים. ער איז געווען אן איטאליענער, דער וויג פון קונסט, איז ער אלזא געווען דער ערשטער אידישער חכם וואס האט פארפאסט א גרייטע פארשטעלונג, ממש גרייט אויף אפגעשפילט צו ווערן. דאס איז א דראמע איבער שמשון הגיבור און זיין פלישתינער ווייב דלילה. אזא פארשטעלונג וואס אנטהאלט ווייבער וועט, פארשטייט זיך, נישט זיין כשר פאר א לעבעדיגער פארשטעלונג לויט די היינטיגע חרדישע סטאנדארטן.</p> <p>לעבעדיגע פארשטעלונגען ביי פרומע אידן האבן זיך אנגעהויבן אנצוזען אום פורים. פורים איז אלעמאל א צייט וואס מען מעג טון זאכן וואס א גאנץ יאר טאר מען נישט. שפילן וועגן אחשוורוש, און וועגן יוסף הצדיק מיט די ברידער האבן אנגעהויבן פארגעשטעלט צו ווערן. ביי די טירן האבן „פורים שפילער‟ געמאכט גראמעלעך, טענצעלעך, קורצע סקיצעס וואס ברענגט געלעכטער. פון דארט איז עס ארויף אויף די רבישע טישן. פון איין איינציגער בדחן, אדער פורים רב, איז געווארן א גרופע היימישע ליצנים, שפילער, משמחים, וואס האבן פארגעשטעלט א כמו טעאטער, אין אנהייב בלויז אום פורים, שפעטער אויך ביי רבישע חתונות. גלייך ווי ביי די קאטאליקן, איז דער קערנדל פון קולטור איינגעפלאנצט געווארן אינעם רעליגיעזן צענטער. אלע קונצן מאכער האבן קוים געקענט זיך דערווארטן אויף פורים אדער א רבינס חתונה, דאס איז געווען דער טאג פון זייער תחיית המתים. בלוט פון לעבן האט אין זיי אריינגערונען, דארטן האבן זיי פארפילט זייער נאטירליכער נטיה צו טעאטער קונץ.</p> <p>דאכט זיך אז ערשט נאך די קריג האט זיך דער דראמע קולטור ביי היימישע אידן שטארק אנטוויקלט. פלוצלינג איז חול המועד פסח געווארן א זמן פאר דראמע; ל&#8221;ג בעומר, און דערנאך אום זומער אין די קעמפס. רבנים האבן דאס אין אנהייב געאסערט, אבער דער איסור האט נישט מצליח געווען. דער ענין פון צדקה זאמלען איז אויך באאיינפלוסט געווארן פון דער „וועלט‟. יעצט קען מען שוין מאכן שפילן כדי אויפצוהאלטן די הייליגע מוסדות, די חדרים און שולן, אדער פאר חסד ארגאניזאציעס. פארשטעלונגען ביי די פרויען איז געווארן א געהעריג כשרערע זאך, סתם אזוי אינמיטן ווינטער. איין טאג גייט דער בני בית צום „בעלזער שפיל‟, א צווייטן טאג צום „סקווערער שפיל‟, א דריטן טאג צום „סאטמארער שפיל‟, דאס אלץ אין היימישער אידיש פארשטייט זיך. סאטמאר וועט מקפיד זיין אז די שפילערינס זאלן זיין אונטער צוועלעף יאר אלט, וועגן צנועות סיבות, אבער א שפיל מיט מוזיק, געטענץ, אין א גויאישע צוגעריכטעטער סטאדיאום מיט די לייטיגנס, איז אינארדענונג סתם אין עפעס א ראש חודש אדער סתם א גרינעם דינסטאג. </p> <p>די באקאנטסטע שפילן זענען פארשטייט זיך די מענערישע שפילן. דאס קענען מיטהאלטן סיי מענער און סיי פרויען, לעבעדיג אדער רעקארדירט. די מעשיות פון הרב מאיר לעהמאן זענען געווען די אבן דרך פאר שפילן. זיינע מעשיות זענען טאקע די צום מערסטן רירנדיקע פאר א פארשטעלונג; למשל די מעשה פון בוסתנאי, דער שר פון קוצי. אויף רבישע טישן זענען באקאנט געווארן די מונקאטשער און באבעווער שפילן. אין ישיבה איז באקאנט די נייטרא פארשטעלונגען.</p> <p>ליצים האבן אויך נישט געפעלט. דער באקאנסטער לץ אינעם חסידישן טעאטער איז זעמל, פאר צענדליגער יארן איז ער פאררעכנט געווארן ווי דער בעסטער לץ אין די היימישער פארשטעלונג וועלט. א צווייטער באקאנטער לץ איז שלמה שמש. מען קען אודאי נישט פארגעסן יחצאל, דאס איז דער לץ ביי די יוסף שפילן. טייל יחצאלס זענען געווארן די אינספיראציע פון יעדער גוטמוטיגער שמועס. </p> <a href="//blogs.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216243/">Click here for the rest of the article... </a> Wed, 17 Jul 2019 09:28:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216243/ //blogs.yiddish.forward.com/no-place-like-home/216208/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Challah-Screen-Shot-2019-07-11.jpg"/><p>אין אַ פֿריִערדיקן אַרטיקל האָט איר געלייענט וועגן די <a href="//yiddish.forward.com/articles/215483/religious-jewish-life-in-czernowitz/">חסידישע רביים אין טשערנאָוויץ און זייערע רביצינס</a>.</p> <p>האָט איר אָבער געוווּסט אַז ס׳איז אויך פֿאַראַן אַ טשערנאָוויצער חלה? דאָס האָבן מיר זיך דערוווּסט פֿונעם קאָכבוך <a href="https://www.amazon.com/Blessing-Bread-Traditions-Jewish-Baking/dp/1579652107">A Blessing Of Bread פֿון מאַגי גלעזער</a>.</p> <p>אין דעם ווידעאָ פֿלעכטן מיר צונויף דאָס טייג פֿון דער טשערנאָוויצער חלה אויף פֿאַרשידענע אופֿנים — אַ טייל סאָפֿיסטיצירטע, אַ טייל אַזוי גרינג אַז אַ קינד קען עס טאָן.</p> <iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/a-xPyLDBHj8" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/no-place-like-home/216208/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 11 Jul 2019 14:30:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/no-place-like-home/216208/ //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216149/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/tzvat-shul-abohav.jpg"/><p>אלע גרויסע באקאנטע רעליגיעס פארמאגן א הויפט הייליגע שטאט, און דערנאך — אַ צווייטע און דריטע אין ראנג. </p> <p>צום בײַשפּיל, ביי די קאטויליקן איז דער קווארטאל פונעם וואטיקאן אין רוים דער הייליגסטער און חשוב&#8217;סטער, דערנאך קומט קאנסטאנטינאפאל, דערנאך ירושלים, סאנטיעגא אין צפון שפאניע א.אז.וו.</p> <p>ביי די סונישע מוסלמענער איז מעקא דער הייליגסטער, דערנאך מעדינא, דערנאך ירושלים, דערנאך באגדאד. </p> <p>ביי די הינדוס די זיבן &#8220;סאפטא פורי&#8221; (עיר קודש) שטעט, אנגעהויבן מיט וואראנאסי, איאדיא, מאצורא, הארידוואר, א.א.וו.</p> <p>ביי אידן איז דער הייליגסטער שטאט אן ספק ירושלים, חוץ טאמער פרעגט איר א שומרוני, ביי אים איז עס שכם דער שטאט פונעם הר גריזים. אידן פארמאגן אבער נאך חשובע, פארהייליגטע, וויכטיגע און היסטארישע שטעט. עס וואלט געווען אינטרעסאנט זיי צו ראנגען, און צי וואלטן אלע אידישע געמיינדעס זיי ראנגירט די זעלבע.</p> <p>ביי אידן איז נישט אזוי איינגעפירט צו ראנגירן הייליגע שטעט אויף א צווייטער און דריטער מדרגה. אייגנטליך איז דא איינאיינציגער שטאט וואו די שכינה הקדושה רוט: ירושלים און שוין. נאך ירושלים בענקט מען; נאך ירושלים דאוונט מען; נאך ירושלים צילט מען, דא איז דער צענטער פון די וועלט, דא רוט די שכינה, נישטא קיין שני למלך. </p> <p>דער חתם סופר האט א מאל - נאך דעם צפתער ערדציטעניש - געזאגט אז ירושלים האט זיך אנגענומען פאר איר כבוד, האט מען געמאכט צפת פארן מקום תורה און ירושלים — גאטס שטאט — האט מען אפגעלאזט. </p> <p><image name="tzvat-shul-abohav.jpg" align="right" /></p> <p>לויט דער מסורה פארמאגט ארץ ישראל פיר הייליגע שטעט: ירושלים עיר הקודש, חברון עיר הקודש, צפת עיר הקודש, און טבריא עיר הקודש. דאס הייסט אז עס זענען דא, אויסער ירושלים, נאך הייליגע שטעט, עס זאגט אבער נישט ווער קומט פריער און ווער שפעטער. </p> <p>אז חברון איז אן עיר הקודש איז זייער פארשטענדליך. דאס איז די שטאט פון די אבות; דא איז קרית ארבע און אלוני ממרא פון אברהם&#8217;ס דריי מלאכים; דא איז די מערת המכפלה, דאס ארט וואו מע האט באגראבן די אבות און די אמהות. מיט חברון לויבט די תורה אויס די שיינקייט פון ארץ ישראל, דא האבן די מרגלים, צווישן זיי - יהושע און כלב - אויסגעפארשט כנען. דוד המלך האט דא אנגעהויבן קעניגן איידער ער האט איינגענומען ירושלים. </p> <p>טבריא פארמאגט נישט קיין ביבלישע היסטאריע. אפילו דער נאמען איז א רוימישער. חז&#8221;ל באציען זיך אבער צו דער שטאט מיט א סך חשיבות. עס איז טיבורו של ארץ, דער צענטער. דא געפינען זיך די דערוויילטע פירות ארץ ישראל, די איבערגעבליבענע קוואלן פונעם מבול, און פון דאנען וועט קומען משיח. נאטירליך אז אין די צייטן פון חז&#8221;ל איז טבריא געווען א גאר חשובער אידישער צענטער. די גרעסטע לייבן פון די תנאים האבן זיך דא געדרייט און געשאפן ניסים: ר׳ שמעון בר יוחאי, ר׳ יהודה הנשיא, און ר׳ מאיר בעל הנס. טבריא איז געבליבן א אידישער צענטער פאר א גאר לאנגער תקופה. דא זענען שפעטער געשאפן געווארן דער תלמוד ירושלמי און באקאנטע מדרשים. נאך שפעטער איז דא אוועקעשטעלט געווארן די ישיבה פון חכמי מסורת המקרא, וועלעכע האבן געשאפן די יסודות פון די נקודות (פינטלעך אויף די פסוקים), מאנכע זאגן אז אפילו די יסודות פון די תפילות ארום שמע ישראל און שמונה עשרה זענען דא געשאפן געווארן. דא האבן זיך שפעטער באזעצט די תלמידים פונעם בעל שם און פונעם ווילנער גאון.</p> <p>צפת איז די נייעסטע פון די אלע ערי קודש. עס פארמאגט נישט קיין היסטארישער קייט ביז ימי חז״ל, אפילו נישט ביז די צייטן פון די ראשונים. דער ביבליש-קלינגעדיגער נאמען איז אן איבערמאכונג פון אן אראבישן נאמען. צפת איז געווארן חשוב מיט פינף הינדערט יאר צוריק, בערך ווען קראקע אין פוילין איז געווארן חשוב. צפת האט דעמאלס באקומען דער סטאטוס פון דער הויפט מקום תורה פון מזרח. דא האט געוואוינט דער בית יוסף — דער שאפער פון שולחן ערוך; דער אר&#8221;י מיט דער רמ&#8221;ק — די צוויי וועלעכע האבן אריינגעברענגט דעם זוהר אין יהדות. דא האט געוואוינט דער שאפער פונעם בארימטן פיוט, „לך דודי‟ און אנדערע פון די גרעסטע שאפער און לייבן ביי אידן אין די דורות האחרונים עפאכע.</p> <p>פון די דריי לעצטע ערי קודש לייגט זיך מיר חברון אממערסטנס אויפן שכל, זי איז שוין חשוב אין די תורה.</p> <p>טאמער קען נאר אן ארץ ישראלדיגער שטאט הייסן קדוש איז די שאלה פארוואס באר שבע מיטן שכינותדיגער גרר איז נישט קיין חלק פון די קדושים שטעט, דא האבן דאך געוואוינט די אבות? </p> <p>שילוא, וואו דער צענטראלער משכן איז געשטאנען קרוב צו 400 יאר, דא האט געוואוינט דער גרויסער בעל מופת אלי הכהן, דא האט זיך געהאדעוועט שמואל הנביא, דער אויפוואכער פון נביאות, דער זאלבער פון מלכות בית דוד. </p> <p>און וואס איז מיט דעם הר הבתרים, נעבן דעם בארג חרמון? דא האט דער באשעפער דורך אברהם אבינו&#8217;ן געמאכט זיין בונד מיט די אידן. דא פלעגן זיך יעדעס פרשת לך לך צוזאמענקומען מאסן אידן תפילה צו טון. דא איז אויך באערדיגט דער מחבר פונעם תלמוד בבלי, רב אשי.</p> <p>און אז מען נעמט שוין א שפעטערדיגער צפת, זאל שוין טאקע זיין דער שכינותדיגער מירון, אז מירון איז שוין הונדערטער יארן דער גרעסטער מקום עליה לרגל ביי אידן; וואלט זיך אים אויכעט באדארפט קומען א הקודש. </p> <p>און וואס איז מיט דער שטאט יבנה? דא איז געגרינדעט געווארן די ערשטע תורה אינסטיטוציע אין ארץ ישראל דורך די הייליגע תנאים? יבנה איז דער פאטער פון די תורה קעניגרייך.</p> <p>און צום היינטיגן עיר התורה, בני ברק, דער גרינדער פון עולם התורה אין די היינטיגע עפאכע — דא האבן געוואוינט און געשאפן דער חזון איש, דער סטייפלער גאון, די טאטעס פון תורת ארץ ישראל של ימינו. עס איז עד היום דער חשובסטער צענטער פון דער ישיבישע און חסידישער וועלט.  </p> <p>אין חוץ לארץ זענען דא שטעט וואס קענען זיך גאנץ פיין פארגלייכן מיט די קודש שטעט לויט זייער היסטאריע און חשיבות. </p> <p>לאמיר אנהייבן מיט שושן, דא האט דניאל איש חמודות געהאט די באקאנטע חזיונות, די געטלעכע וויזיעס, דא זענען פארפאסט געווארן די ערשטע לאנגע סליחות און תחנונים דורך דניאל און נחמיה.</p> <p>דא איז דאך פארגעקומען דער נס פורים דורך מרדכי און אסתר.</p> <p>און וואס טוט זיך מיט דער מקום קבלת התורה, דער בארג סיני? דא האט נישט בלויז משה רבינו, נאר אויך אליהו זוכה געווען צו זען גאט. דא קומט פאר א בת קול פון הימל יעדן טאג. </p> <p>אדער דער מקום וואו אליהו איז ארויף אין הימל לעבעדיג, אריבער דעם ירדן? </p> <p>דער מקום ווי יחזקאל הנביא האט בייגעוואוינט די באוואוסטע וויזיע ביים טייך כבר. דארטן האט ער געזען הויקוס ספאוקוס, געשטאלטן, פייערלעך, קאלירן. עס איז ווי א בליק אריין צו די וועלט פון די מלאכים. די וויזיע לייענט מען אום שבועות צו די הפטורה, עס הייסט מעשה מרכבה, די גמרא פארגלייכט זיין וויכטיגקייט צו די מעשה בראשית.</p> <p>און לאמיר אפיר נעמען די דריי באבלישע תורה צענטערס: נהרדעא, סורא, פומפדיתא, וואו ס‘איז געשאפן געווארן די גמרא. גאנץ אידישקייט דרייט זיך דאך ארום דער גמרא. </p> <p>איצט לאמיר שפרינגען קיין שפאניע: קארדאבע און טאלעדא, די היימערטער פון די ערשטע און גרעסטע ספרדישע גדולים. </p> <p>די שטעט בארי און אטראנטא אין איטאליע, פלעגט מען אין די אנהייב מיטלאלטער פארגלייכן צו ירושלים, &#8220;כי מבארי תצא תורה ודבר השם באטרנטא&#8221; (גענומען פון דעם באקאנטן פסוק &#8220;כי מציון תצא תורה ודבר השם בירושלים&#8221;). </p> <p>ווערמייזע, רש&#8221;יס שטאט; מאגענצא, די וויג שטעט פון גדולי אשכנז. </p> <p>קראקע, דער תורה צענטער פון יהדות פוילין און פון אלע שפעטעריגע אשכנזים. </p> <p>צו מאכן א סך הכל וואלט מיין פארשלאג געווען צו ראנגירן לויט די היינטיגע אנערקענוג, אזוי: </p> <ol> <li><p>ירושלים </p></li> <li><p>מירון. נאך אלעם איז דאס ר׳ שמעון בר יוחאי וווהין עס קומט ווייטער א ריזיגע צאל עולי רגל און איז אויך דער צענטער פונעם נייעם חג אינעם אידישן לוח — ל&#8221;ג בעומר, חמישה עשר בשבט.</p></li> <li><p>בני ברק ווי א לעבעדיגער קאכלעפל פון אידישקייט עד היום הזה. דער וואוינארט פון די גרעסטע גדולי התורה נאכן קריג. </p></li> <li><p>צפת, נאך אלעם דאס ארט וואו עס ליגט דער קבר פֿונעם אר&#8221;י, אלע וואס קומען אהין שפירן א דערהויבנקייט. </p></li> <li><p>חברון, מערת המכפילה</p></li> </ol> <p>פון דא און ווייטער צעטיילט זיך עס לויט די עדות. דאס איז שוין אשׂ באזונדערער שמועס.</p> <a href="//blogs.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216149/">Click here for the rest of the article... </a> Tue, 09 Jul 2019 14:53:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216149/ //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216047/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Yossi-Green-Web-Cut.jpg"/><iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/SBhvq2_kCzU" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>יוסי גרין איז דער פאן טרעגער פון קאמפיזאציעס פאר חרדישע פאפולערע מוזיק, זיינע קאמפיזאציעס זענען גאר פארביג און צוציענדיק צו שפילן און זינגען. זיינע דראמאטישע ווערק האלטן געשפאנט די צוהערער ביי א קאנצערט, זיינס א שפאנענדער ניגון באגלייט מיט אויסגעארבעטע מוזיק איז ווי א שיינער פערל. זיינס א וויגליד פאנגט דעם מוזיקאלישן אדער, אזש די אדערן און ביינער ווילן זיך מיטשלעפן אין דער נגינה, אזא געלאסענער מעלאדיע ביי א חתונה סעודה ציט די מוזיקאלישע חושים, עס שרייט ארויס, אט איז א יוסי גרין מוזיק שטיק, זיינע מעלאדישע פעלער פארפלאכטן מיט חכמישע טענער זינגען זיך מיט אפעטיט. א הארא טאנץ זיינער רייצט אויף די געמוטער פון די יוגנט.</p> <p>אין צוגאב צו זיין פארפאסן כל מיני סטיל מעלאדיעס, חזנות, אפערע, סאלסא, דעבקע, סווינג, און אפילו היימישע תפילה, פלעכטן זיינע מעלאדיעס קונציג צוזאם אלטע תנועות און שאפן אינאיינעם א פרעכטיק בילד פול מיט הויכע פארבן. </p> <p>יוסי גרין איז שוין פערציג יאר אין דעם פאך. אלס יונגערמאנטשיק זענען זיינע ניגונים געווען פאר די זינגערלעך, די ווילדע זינגערלעך וועמען טייל בחורים פון כניאקישע שטיבער פלעגן באהאלטענערהייט הערן אין שלאפצימער דורך די אויערלעך (העדפאונס) פון זייער וואקמאן. </p> <p>היינט צו טאג זענען די אמאליגע זינגערלעך שוין אידן מיט ווייסע בערד, בעלי משפחות, מחותנים, זיידעס פון א סך אייניקלעך, מחשובי הקהילה, און אפילו משפיעים. יוסי גרין, דער וואס האט פארפאסט, דער חלק הארי, די שטארקסטע, פון זייערע מעלאדיעס טראגט גראדע נישט קיין פולער בארד, אבער אויך ער איז שוין א לאנגיעריגער מחותן צו א שיינער צאל מחותנים פון זיין געזינדל קע&#8221;ה, אויך ער איז א זיידע צו א טוץ אייניקלעך בלי עין הרע, און ער איז היינט באקאנט אלס מלחין ותיק, א לאנגיעריגער פארערטער קאמפאזיטאר, א יודע ספר וחובב ספרים, א בא&#8217;טעם&#8217;טער רעדנער, א בעל מספר און שמועסער, א באגאבטער שרייבער, א איד אנגעזאפט מיט רייכע זכרונות און גוטע ווערטער. בקיצור, א טייערער זיסער אידל, ר&#8217; יוסי גרין, מחבר ניגונים פאר שמחות און תפילות, פאר פתגמים און דברי חכמת חכמי ישראל. </p> <p>עס דערגייט היינט אז יוסי ווערט איינגעלאדן צו א סך חסידישע אויפטריטן. ער פארפאסט ניגונים פאר חסידישע הויפן ובתוכם דעם מונקאטשער רבין. זיינע מוזיקאלישע מערכות האבן אויך דערגרייכט גאר פארפרומטע חסידישע הויפן, ובתוכם דער סקולענער חצר, וואו צוויי פון זיינע ניגונים ווערן געזונגען יעדן חול המועד סוכות. אויך די קאפעליע פון ר&#8217; ישראל&#8217;טשעס וויזשניץ זינגט זיינע ניגונים, און מען הערט זיי ביי גאר היימישע שבת טישן און בתי כנסיות.</p> <p>און דא וויל איך צוקומען צו מיין פונקט פארוואס איך האלט אז א ערליכער סאטמארער יונגערמאן זאל נישט זינגען זיינע ניגונים אין הייליגע מאמענטן.</p> <p>יוסי גרין, טראץ וואס ער איז א זיסער חשובער אידל, איז ער אבער נישט געאייגנט פאר א היימישן חסיד — ספעציעל נישט סאטמאר.</p> <p>ערשטנס איז יוסי גרין א שנה ופירושניק, אן אפנויגער פון דעם וועג ווי מען האט אים געלערנט, און אפשר אויך א בוגד אין זיין טאטנס רבי&#8217;ן און זיין יוגנט רבי – דער סאטמארער רבי זי&#8221;ע. ער אליין דערציילט אז זיין פאטער איז ספעציעל געקומען פון ארץ ישראל וואוינען אין וויליאמסבורג כדי צו זיין נאנט צו זיין רבי&#8217;ן זי&#8221;ע. היינט האט יוסי נישט קיין פראבלעם צו גיין צום כותל און רעדן דערפון בפרהסיה, דאס איז בפירוש קעגן דעם ווילן פון דער סאטמארער רבי.</p> <p>לשם פירסום האט יוסי זיך אויך געלערנט רעדן און שרייבן עברית. זיין רבי האט געבלוטיגט קעגן דער טמא&#8217;נער שפראך וואס ער האט פארגליכן צו א צלם און ער האט דערקלערט אז דאס איז הלכהדיג אסור צו ניצן סיידן אין א נויט. קיין שום ערליכער סאטמארער חסיד פון אמעריקע וועט דאס נישט טון טאמער עס איז נישט באמת נויטיג. פינקי וועבער איז פונקט אזא מפורסמדיגער קאמפאזער ווי ער, מען וועט אבער קיין ווארט עברית נישט הערן פון אים.</p> <p>אויב איז דאס נישט גענוג דערמאנט יוסי גרין הרב קוק מיט עהרע ברבים און האט אפילו פארפאסט א ניגון אויף זיינע ווערטער. רב קוק איז געווען גאר שארף אפגעפרעגט אין סאטמאר, ער איז פאררעכנט געווארן אלס א מהרס און מסית, א מגלה פנים שלא כהלכה, איינער וואס גיט פאלשע אריינלערונגען אנדערש ווי די הלכה, און אט גייט יוסי און שטעכט א מעסער און רוקן פון זיין רבי&#8217;ן און זיין דערציאונג.</p> <p>2 אויסער זיין בגידה אין זיין טאטנס רבי&#8217;ן, אין סאטמאר וואו ער איז אויפגעוואקסן, האט ער בוגד געווען אין זיין חסידישע הנהגה און לבוש. ער איז אויפגעוואקסן אין א חסידישער שטוב, בערך ווי יעדער היימישער פארצייטישער שטוב, מיט מאמע לשון. יוסי גרין איז געגאנגען, אראפ גענומען זיין צלם אלוקים, זיך געקליידעט מאדערן, זיך באזעצט אין א מאדערנע געגנט, און געפירט א מאדערנע שטוב. </p> <p>3 „א סך פון זיינע ניגונים זענען ווילד גויאיש מיט א ריח פון ניאוף!‟ אזוי פלעגן שרייען די משפיעים פון אונזערע ישיבות. „ער איז דער וואס האט געפיטערט אין מויל די אלע טרייפענע ניגונים! די צעלאזענע ניגונים וועלעכע פארשטאפן דעם קאפ ושאין בהם ריח של יראת שמים&#8230;‟ — די ניגונים קעגן וואס די היימישע מגידי שיעור און מלמדים האבן געקלאגט אז זיי פארדארבן די קינדער. </p> <p>עס איז נישט צו פארגלייכן יוסי גרין צו בן ציון שענקער. ר&#8217; בן ציון איז געגאנגען א מאדערענע לבוש ווייל ער איז אזוי אויפגעוואקסן. אדרבה ער איז פון אן אמעריקאנער תורה ודעת בחור געווארן אן אוהב חסידים, און ספעציעל איז ער נתקשר געווארן צו מאדזשיץ. און וואס פארא ניגונים זינגט ער? ניגוני קודש! און זיינע אייגענע פארפאסטע ניגונים פארמאגן א לויטערקייט. כאטש עס מאכט זיך דא און דארטן א טשיקאווע ניגון, האט עס אבער א פארצייטישקייט, און זיכער נישט א ריח פון שירי עגבים, אויסגעלאסענע קלאנגען, לא כן יוסי גרין, ער קען נישט איבערשפילן בן ציון שנקר און זיך טרעפן א רבי און דאס איבעריגע טון וואס ער וויל אין דעם מאדערנעם סיגייט. ביסט אויפגעוואקסן אין די היימישע סאטמארער מוסדות אין וויליאמסבורג וואו עס האט אין יעדער ווינקל געשפרודלט מיט היימישקייט און חסידישקייט, אין שאטן פונעם רבן של כל בני הגולה, אזויווי דיינע יונגערע חברים פינקי וועבער און אייזיג האניג. בלייב זיי מוחל דארטן און זוך נישט קיין נייע גליקן.</p> <p>אויכעט צום אנדערן באקאנטן מאדערנעם קאמפאזיטאר – אבי רוטנבערג – איז ער נישט קיין צושטעל. אבי&#8217;ס ניגונים זענען טאקע נישט היימיש אבער ווייט פון שירי עגבים, און ער איז מיט זיין לבוש אזוי אויפגעוואקסן און נישט געווען אן אויבערחכם און בוגד געווען אין זיין מסורה און זיין רבי. </p> <p>א סאטמארער איד, און אפילו אן אנדערע חסיד וואס פארשטייט דער מורא רבך כמורא שמים, אז ער זינגט א ניגון פון יוסי גרין ביי אזעלעכע זמנים ווי תפילות און זמירות קודש, אדער לאדט מען אים איין צווישן חסידים צו זינגען און דערציילן אפילו עס איז בלויז איבער מוזיקאלישע טעמעס, קודם גיט ער חיזוק פאר אזא געפירעכץ, ער ווייזט אז עס איז בסדר אפצונויגן פון דרך אבותינו און ער קען דערנאך געניסן עהרע, כבוד ברבים פון די צו וועמען ער האט אויסגעדרייט דעם רוקן, אזש זיינע ניגונים זאלן נאך געזונגען ווערן ביי הייליגע זמנים. עס ווייזט אז מגידי שיעור קענען שרייען קעגן מחברים פון אזעלעכע ניגונים און צום סוף זינגט מען ווייטער זיינע ניגונים ביים שבתדיגן טיש. </p> <p>צווייטנס, אפילו זיינע ווארימע ניגונים, אז ער איז דער מחבר פון שירי עגבים, ווי הייליג קען שוין זיין זיינס א ניגון כאטש עס הערט זיך ערנסט און ווארעם. דער רבי זי&#8221;ע דערמאנט אומצאליגע מאל דער ענין פון כח הפועל בהנפעל, די השפעה וואס אן אומאויסגעהאלטענער מענטש קען האבן, אודאי איז עס דא אויך שייך, דער מהות פון דעם פאר&#8217;גוי&#8217;אישטן קאמפאזיטאר, זאפט זיך איין אויכעט אין זיינע &#8220;ווארימע&#8221; ניגונים, און עס האט אן השפעה. </p> <p>מען טאר אים נישט דן זיין, אל תדין את חברך עד שתגיע למקומו, משפט נישט דיין חבר ביז דו ביסט אויף זיין ארט, אבער פון לכף זכות זיין ביז געבן לעגיטימאציע פאר אפקערן מדרך אבותיו ורבותיו אדער פארן זיין דער ערשטער צו פיטערן די כל מיני זינגערס מיט די פא&#8217;גוי&#8217;אישטע ניגוני הוללות, איז פאלג מיר א גאנג, ווער רעדט נאך פון זיי זינגען אויף די שבת טישן. </p> <p>יוסיס ניגונים, ספעציעל די געלאסענע, ציען צו אן עולם, אבער היינט זענען ברוך השם דא ניגונים פון ענליכע קאמפאזערס, פינקי וועבער, מאטי אילאוויטש, וועלעכע האבן נישט גערירט קיין זיז כל שהוא פון מסורת אבותיהם, זענען געבליבן מיט בארד און פאות און היימישן לבוש און נישט געגאנגען פאשען אין פרעמדע פעלדער. </p> <p>און אפשר האט אונז טאקע דער באשעפער געשיקט פינקי דערפאר אז מיר זאלן קענען געניסן פון הערליכע דראמאטישע ניגונים אויף א כשר&#8217;ן אופן, און נישט ברויכן צוקומען צו יוסי גרין&#8217;ס ניגונים.</p> <p>(הערה: מיין פערזענליכער מיינונג איז אז יוסי איז א העראישער מענטש, א מוסטער פון זיך אויסקלויבן א מהלך און עם כל זה בלייבן א ירא שמים. יוסי איז א משמח אלוקים ואנשים, א טיפער טראכטער און דבוק צו אידישע קינדער און צו אידישקייט מיט אן אהבה עצומה, און צו א סך אמתע ערליכע אידן. איך האב נאר געשריבן לויט ווי א סאטמארער אדער יעדער חסיד וואלט געדארפט קוקן די זאך.)</p> <a href="//blogs.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216047/">Click here for the rest of the article... </a> Fri, 28 Jun 2019 15:04:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/216047/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/216014/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Sarah_Gorby33_OS_web4.jpg"/><iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/7O-pZ0TZxIQ" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>אויף „יוטוב‟ קען מען זען אַ סך פֿילמען, אין וועלכע געניטע זינגער שטעלן פֿאָר ייִדישע לידער. ס׳איז אָבער דאָ עפּעס אייגנאַרטיק אין דעם ווידעאָ פֿון שׂרה גאָרבי, אין וועלכן זי זינגט מאַני לייבס „גייען זיי אין די שוואַרצע רייען‟, באַגלייט פֿון אַ פּויק, וואָס זײַנע ריטמישע קלעפּ שפּיגלען אָפּ דעם אומעט פֿון ליד.</p> <p>דער פֿילם איז אַ טייל פֿון אַ קאָנצערט פֿון חורבן־לידער, וואָס גאָרבי האָט געהאַלטן אין פּאַריז אין 1966. לייב האָט לכתּחילה אָנגעשריבן דאָס ליד וועגן די ייִדישע פּליטים פֿון פּאָגראָמען בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה אָבער ס׳איז שפּעטער אַדאַפּטירט געוואָרן ווי אַ חורבן־ליד.</p> <p>אויך זייער רירנדיק איז גאָרביס אומפֿאַרגעסלעכער נוסח פֿון מאַרק שוויידס „מודה אַני‟ אינעם זעלביקן קאָנצערט, אין וועלכן זי ווערט באַגלייט פֿון דרײַ „קרישטאָל־אָרגלען‟ — אינסטרומענטן, וואָס פּאַסן זיך גוט צו צו איר קול. די מוזיק צו ביידע לידער האָט געשאַפֿן מיכל געלבאַרט.</p> <iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/HkdmeDE4K1k" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>שׂרה גאָרבי (פֿון דער היים גאָרבאַך) איז געבוירן געוואָרן אין קעשענעוו, בעסעראַביע אין 1900. זי האָט זיך געלערנט אין אַ מוזיק־קאָנסערוואַטאָריע אין יאַס צו 17 יאָר, און האָט זיך דערנאָך באַזעצט אין פּאַריז מיט איר מאַן. אין 1940 איז זיי געלונגען צו אַנטלאָפֿן קיין האַיִטי און דאָס פּאָרל האָט זיך דערנאָך באַזעצט אין ניו־יאָרק, וווּ זי איז געוואָרן אַ פּאָפּולערע זינגערין אויף ייִדיש, רומעניש און רוסיש. אין 1948 האָט זי געמאַכט אַ קאָנצערט־טור אויף ייִדיש איבער די „די־פּי‟־לאַגערן פֿון אייראָפּע.</p> <p>אין פּאַריז האָט זי אַרויסגעלאָזט אַלבאָמען אויף ייִדיש, פֿראַנצויזיש און רוסיש. נאָך דעם, וואָס זי האָט באַזוכט ישׂראל, האָט זי צוגעגעבן צו איר רעפּערטואַר אַ ריי לידער אויף העברעיִש און דזשודעזמע. אין 1960 האָט זי אָנגעהויבן אַ צוויי־יאָריקן טור איבער דרום־אַמעריקע און האָט בעת אַ וויזיט אין בוענאָס־אײַרעס פֿאַרענדיקט דרײַ אַלבאָמען אויף רוסיש, ייִדיש און ציגײַנעריש. זי איז געשטאָרבן אין 1980 אין פּאַריז.</p> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/216014/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 27 Jun 2019 10:43:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/216014/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/216012/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Yiddish-Glory2.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/zr0EsqnBWgI" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>די וואָך פֿאַלט אויס 78 יאָר זינט די דײַטשן זענען באַפֿאַלן דעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. ס׳איז דערפֿאַר פּאַסיק זיך צו באַקענען מיט צוויי לידער, וואָס ייִדישע סאָלדאַטן אין דער רויטער אַרמיי האָבן געזונגען, וואָס מע קען הערן אויפֿן אַלבאָם <a href="//blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/213449/">ייִדישע פּראַכט</a>, וואָס איז פֿאַראַיאָרן <a href="//yiddish.forward.com/articles/212959/album-of-yiddish-songs-is-nominated-for-a-grammy/?">נאָמינירט געוואָרן פֿאַר אַ „גרעמי‟</a>.</p> <p>די פּאָעטעסע סאָניע ראָזנבערג האָט מחבר געווען דאָס ליד „טשוּוואַשישע טעכטער‟, וואָס באַטאָנט די העלדישקייט פֿון די פֿרויען אין דער עטנישער גרופּע, די טשוּוואַשן. ניט געקוקט אויף דעם וואָס זיי קומען פֿון אַ רוסישער רעפּובליק ווײַט פֿונעם פֿראָנט, קעמפֿן די פֿרויען צוזאַמען מיט אַלע אַנדערע קעגן היטלערן. כאָטש דאָס ליד איז וועגן די פֿרויען פֿון טשוּוואַשישן אָפּשטאַם, אַ פֿאָלק וואָס מע באַגעגנט זעלטן־ווען אין דער ייִדישער ליטעראַטור, קען מען דאָס ליד אַוודאי אָפּטײַטשן ווי אַ לויבגעזאַנג די כּמעט איין־מיליאָן סאָוועטישע פֿרויען, וואָס האָבן געקעמפֿט אין דער רויטער אַרמיי קעגן די דײַטשן.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/kyfh6oqrlFI" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>דער מחבר פֿונעם ליד „מײַן פּולעמיאָט‟ איז אומקבאַקאַנט, כאָטש ס׳איז קלאָר פֿון די ווערטער, אַז ער איז געווען אַ ייִדישער סאָלדאַט. דער פּאָעט מענדל מאַן האָט פֿאַרשריבן דאָס ליד ווי אַ טייל פֿון אַן אַנטאָלאָגיע, וואָס ער האָט צוגעגרייט. די סאָוועטישער צענזור האָט געביטן די ווערטער פֿון „כּדי מײַן פֿאָלק זאָל לעבן‟ אויף „כּדי אַלע פֿעלקער זאָלן לעבן‟. אינעם נוסח געזונגען פֿון פּסאָי קאָראָלענקאָ, וועלכער האָט אויך געשאַפֿן די מוזיק צום ליד, זינגט ער ביידע נוסחאָות פֿון דער דאָזיקער שורה.</p> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/216012/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 27 Jun 2019 10:36:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/216012/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215897/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/flowers_song34_web.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/tqo77f-6e0A" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>אינעם ייִדישן טעאַטער זענען די טרויעריקע לידער געווען פּאָפּולער פֿון סאַמע אָנהייב אָן. אַז מע הערט זיך צו צו די אַלטע רעקאָרדירונגען קען מען מיינען, אַז די אַמעריקאַנער ייִדן פֿון די 1910־1930ער יאָרן זענען געווען גאָר דעפּרעמירט. און אפֿשר ליגט אין דעם טאַקע אַ שטיקל אמת, ווײַל עס דאַכט זיך מיר, אַז ס׳איז אַ טראַדיציע בײַ ייִדן זיך צו דערמאָנען אין טראַגעדיעס אַפֿילו ווען מע פֿאַרברענגט גוט, כּדי מע זאָל קיינמאָל ניט פֿילן הונדערט פּראָצענט פֿריילעך.</p> <p>דווקא אַזאַ שיטה פֿאָלגט דער באַקאַנטער קאָמפּאָזיטאָר שלמה סמולעוויץ, בעסער באַקאַנט ווי „סאָלאָמאָן סמאַל‟, אין זײַן ליד „דער בלומענקראַנץ‟, וואָס וועבט צונויף אימאַזשן פֿון אַ חתונה מיט, להבֿדיל, סצענעס פֿון אַ לוויה. אינעם ליד ווערן ביידע פֿאַרגליכן צו אַ קראַנץ בלומען, וואָס צעפֿאַלט זיך, אַזוי ווי דאָס לעבן, פֿאַר די אויגן.</p> <p>שלמה סמולעוויץ איז געווען דער קאָמפּאָזיטאָר פֿון אַ סך באַקאַנטע ייִדישע לידער אין אַמעריקע, אַרײַנגערעכנט „אַ בריוועלע דער מאַמען‟ אָבער ס׳איז זעלטן וואָס מע הערט זײַן אייגן קול. די דאָזיקע רעקאָרדירונג, פֿון 1910, האָט דיגיטאַליזירט און אַרויפֿגעשטעלט אויף „יוטוב‟ דזשיין פּעפּלער.</p> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215897/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 20 Jun 2019 11:33:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215897/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215895/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/the-Lord-is-my-Shepherd_web-2.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/sbgyBqAIgD0" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>עס זענען דאָ אויף ייִדיש, ווי אויך אויף אַנדערע מיזרח־אייראָפּעיִשע שפּראַכן, אַ סך לידער וועגן פּאַסטעכער, וואָס זענען אין דער אמתן אַלעגאָריעס אויף גרעסערע טעמעס. איינס פֿון די באַקאַנטסטע איז דאָס טרויעריקע, מיסטעריעזע ליד „איז געווען אַ מאָל אַ פּאַסטעכל‟. אינעם ליד פֿאַרלירט דער פּאַסטעך זײַן שעפֿעלע און עס דאַכט זיך אים, אַז זײַן „איין און איינציק שעפֿעלע‟ האָט זיך געטראָפֿן מיט אַ מיתה־משונה. דערפֿאַר טענהט ער זיך אויס מיטן רבונו־של־עולם וואָס ענטפֿערט אים, דורך אַ פּויער, אויף אוקראַיִניש.</p> <p>פֿאַר וואָס פֿאַרמאָגט אַ פּאַסטעך בלויז איין שאָף? און פֿאַר וואָס דאַכט זיך אים, אַז די שטיינער אין פֿעלד זענען דאָס געביין פֿון זײַן שעפֿעלע? צי זעט ער באמת די אַלע זאַכן, צי איז עס אַלץ בלויז אַ בייזער חלום? די אַלע פֿראַגעס ווערן ניט פֿאַרענטפֿערט אינעם ליד גופֿא, נאָר יעדער צוהערער קען געפֿינען זײַן אייגענעם אָפּטײַטש. דאָס ליד איז אָבער אין אַ געוויסן זינען אַן אַלעגאָריע וועגן דער שטערבלעכקייט פֿונעם בשׂר־ודם און זײַן אומבאַהאָלפֿנקייט אין פֿאַרגלײַך מיט גאָט.</p> <p>דאָס ליד, אַזוי ווי אַ סך אַלטע ייִדישע פֿאָלקסלידער, עקסיסטירט אין פֿאַרשידענע נוסחאָות. אַלע נעמען אָבער אַרײַן אַספּעקטן פֿון חזנות, דעם זעלבן דיאַלאָג אויף אוקראַיִניש און לשון־קודש און שפּורן פֿון פּיזמונים. דער קלעזמער און עטנאָמוזיקאָלאָג זיסל סלעפּאָוויטש, וואָס האָט רעקאָרדירט זײַן אייגענעם „רעפּ‟־נוסח פֿונעם ליד, טײַטשט עס אויס ווי אַ „מוזיקאַלישער מדרש‟.</p> <p>אינעם נוסח אויבן זינגט דער חזן מרדכי הירשמאַן. אַ געבוירענער אין טשערניכעוו, אוקראַיִנע, איז ער אַ שטיקל צײַט געווען דער ווילנער שטאָט־חזן. אין 1920 איז ער אָנגעקומען קיין ניו־יאָרק, וווּ ער האָט רעקאָרדירט דעם דאָזיקן פֿאַרכאַפּנדיקן נוסח פֿונעם ליד. דעם פֿילם האָט צונויפֿגעשטעלט דזשיין פּעפּלער.</p> <p>ס׳איז אויך כּדאַי צו הערן די אויפֿפֿירונג פֿון ליד פֿונעם חזן ישׂראל באַקאָן. אַ באָבאָווער חסיד פֿון קשאַנעוו, האָט ער, צוזאַמען מיט אַ ריי קרובֿים, געהאַלטן וויכטיקע פּאָזיציעס ווי אַ חזן אין פֿאַרשידענע שטעט אין פּוילן און דײַטשלאַנד. אַ לאַנגע צײַט האָט ער געוווינט אין בערלין, וווּ ער האָט רעקאָרדירט אַ טוץ לידער אין 1936, אַרײַנגערעכנט זײַן אומפֿאַרגעסלעכן נוסח פֿון „איז אַמאָל געווען אַ פּאַסטעכל‟. נאָך „קרישטאָלנאַכט‟ אין 1938 האָט ער פֿאַרלאָזט דײַטשלאַנד און איז צוריקגעפֿאָרן קיין פּוילן, וווּ ער, צוזאַמען מיט זײַן פֿרוי און זון, זענען דערמאָרדעט געוואָרן אינעם פֿאַרטיליקונג־לאַגער בעלזשעץ, אין 1943.</p> <iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/YlM2lJGU1r8" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215895/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 20 Jun 2019 11:29:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215895/ //blogs.yiddish.forward.com/a-bintl-blitsbriv/215874/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Internet-Addiction-Web-Cut.jpg"/><p><image name="Internet-Addiction-Web-Cut.jpg" align="right" /></p> <p><strong><em>טײַערע בינטל־בליצבריווניצע,</em></strong></p> <p><strong><em>איך קען זיך ניט באַגיין אָן פֿייסבוך אָדער אָן מײַן מאָבילקע, און עס זעט מיר אויס אַ ביסל ווילד. וואָס זאָל איך טאָן? פֿון איין זײַט ווייס איך אַז ס&#8217;איז דאָ אַ מאָדע איצט צו באַשולדיקן די טעכנאָלאָגיע אין אַלץ וואָס איז קאַליע געוואָרן אין דער געזעלשאַפֿט, און ס&#8217;איז זיכער אַז דער דאָזיקער געדאַנק האָט אַ ווירקונג אויף מיר, און אַז איך קוק מיט חשד אויף מײַנע עלעקטראָנישע מכשירים צוליב דעם.</em></strong></p> <p><strong><em>אָבער פֿון דער צווייטער זײַט, פֿיל איך אַז די צײַט וואָס איך פֿאַרברענג אין ניצן די אינטערנעץ פֿאַרשאַפֿט מיר לײַדן און זונדערט מיך אָפּ פֿון דער דרויסנדיקער וועלט. איך האָב אויסגעפּרוּווט אַן אַפּליקאַציע וואָס באַגרענעצט די צײַט וואָס איך קען פֿאַרברענגען אויף דער אינטערנעץ, אָבער לסוף לעש איך די אַפּליקאַציע פּשוט אויס ווען זי פּרוּווט מיר פֿאַרשטעלן דעם וועג. וואָס איז אײַער עצה?</em></strong></p> <p><strong><em>אַ דאַנק,</em></strong></p> <p><strong><em>וואָס קען איך אײַך זאָגן? נאָך אַ מילעניאַל</em></strong></p> <p>טײַערער מילעניאַל,</p> <p>זאָרגט זיך ניט! איך בין אויך אַ מילעניאַלקע.</p> <p>איך טראַכט וועגן דעם אַ סך ווײַל איך האָב פֿאַרבראַכט יאָרן אַרומגערינגלט מיט מענטשן וואָס מיינען אַז טעכנאָלאָגיע איז שלעכט פֿאַרן מענטשלעכן אָרגאַניזם, און איך אַליין פֿלעג זײַן זייער אָפּגעהיט אין מײַן באַניץ פֿון דער אינטערנעץ. אָבער מיט אַ פּאָר יאָר צוריק האָב איך זיך אונטערגעגעבן דער כוואַליע, און איך מוז זיך מודה זײַן אַז איך פֿאַרברענג איצט גרויסע טיילן פֿון יעדן טאָג אויף דער אינטערנעץ.</p> <p>דאַכט זיך מיר אַז ווען מען רעדט וועגן אַדיקציע דאַרף מען אַלע מאָל טראַכטן וועגן די באַדערפֿענישן וואָס די אַקטיוויטעט אָדער די סובסטאַנץ פֿאַרזאָרגט. פֿאַר מיר איז די אינטערנעץ זייער וויכטיק צוליב געזעלשאַפֿטלעכע און פּראָפֿעסיאָנעלע סיבות. אַ דאַנק איר קען איך בלײַבן אין נאָענטער פֿאַרבינדונג מיט מײַנע חבֿרים, איך קען זיך באַקענען מיט נײַע מענטשן און קאָלעגעס, איך דערהײַנטיק מײַן וויסן וועגן מײַן פּראָפֿעסיאָנעלער וועלט, און איך שטויס זיך אָן אויף נײַע פּראָפֿעסיאָנעלע געלעגנהייטן. דאָס איז אַלץ טאַקע וויכטיק. די אינטערנעץ קען אויך דינען ווי אַ קוואַל פֿון פֿאַרווײַלונג, וואָס קען אַ מאָל זײַן פּאָזיטיוו.</p> <p>מע קען אויך אויסרעכענען די שלעכטע ווירקונגען: ווען מע טיילט זיך מיט פּערזענלעכע זאַכן קען מען זיך אַ מאָל פֿילן אַנטבלויזט פֿאַר דער וועלט; און ווען אַנדערע מענטשן ענטפֿערן ניט גלײַך אויף אַ פֿראַגע אָדער קאָמענטאַר, הייבט מען אָן זיך זאָרגן צו פֿיל. און פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָס פֿאַרברענגען צו פֿיל צײַט אויף דער אינטערנעץ קען אויך זײַן פּשוט אַ בולטער בײַשפּיל פֿון ביטול־זמן.</p> <p>אויב איר שרײַבט מיר מיט אַזאַ פֿראַגע, איז אַ סימן אַז פֿאַר אײַך איז די רשימה חסרונות לענגער אָדער וואָגיקער ווי די רשימה מעלות. אָבער ווי איר האָט שוין געזען, איז דאָס פּרוּוון זיך פּשוט אײַנהאַלטן פֿון פֿאַרברענגען צו פֿיל צײַט אויף דער אינטערנעץ געוויינטלעך נישט גענוג. מע גייט צוריק אויטאָמאַטיש צו דער שלעכטער געוווינהייט ווײַל פֿון איר קריגט מען עפּעס וואָס מע דאַרף, און וואָס מע קריגט ניט אין ערגעץ אַנדערש.</p> <p>כאָטש עס קלינגט ווי עס וואָלט געווען קעגן דעם שׂכל איז די בעסטע זאַך ווען מע וויל זיך אָפּגעוויינען פֿון אַ שלעכטער געוווינהייט, דווקא אויסצורעכענען די מעלות פֿון דער דאָזיקער געוווינהייט. אויב איר וועט זיך אָפּגעבן אַ דין־וחשבון פֿון אַלץ וואָס איר באַקומט פֿון דער אינטערנעץ, וועט דאָס אײַך דערמעגלעכן אויסצוזוכן די זעלביקע אוצרות ערגעץ אַנדערש — כאָטש אַ טייל פֿון דער צײַט. און ווען איר וועט באַמערקן אַז איר פֿאַרברענגט ווידער צו פֿיל צײַט אויף דער אינטערנעץ און אַז די ווירקונג איז ניט קיין געוווּנטשענע, וועט איר קענען זיך ווענדן צו אַן אַנדער קוואַל פֿון פֿאַרבינדונג, פֿאַרווײַלונג און פֿאַרגעניגן. און דאָס וועט זײַן אַ סך עפֿעקטיווער ווי דאָס פּרוּוון פּשוט אַוועקגיין אַן אומבאַהאָלפֿענער פֿון אַ זאַך וואָס ציט אײַך זייער שטאַרק.</p> <p>זאָל זײַן מיט מזל! און פֿאַרגעסט נישט אַז ס&#8217;איז ניט אַזאַ גרויסע עבֿירה צו געניסן פֿון מאָל צו מאָל פֿון נאַרישקייטן.</p> <p>די בינטל־בליצבריווניצע</p> <p><strong><em>טײַערע בינטל־בליצבריווניצע,</em></strong></p> <p><strong><em>איך בין אַ חתונה־געהאַטע מיט אַ יונג קינד. אַן ערך 3 פּראָצענט פֿון דער צײַט פֿירט זיך מײַן מאַן אויף ווי אַ רשע (ד&#8221;ה, ער פֿירט זיך אויף אויף אַן אופֿן וואָס מע קען באמת ניט פֿאַרטיידיקן דורך קיין שום תּירוצים). די אַנדערע 97 פּראָצענט איז ער אַ וווילער. איך וויל זיך גטן, אָבער צי וואָלט דאָס געווען משוגע? וואָס מיינט איר?</em></strong></p> <p><strong><em>אַ דאַנק,</em></strong> <strong><em>אַ פֿאַרצווייפֿלט ווײַב</em></strong></p> <p>טײַערע פֿאַרצווייפֿלטע,</p> <p>עס ווענדט זיך אַ ביסל אין וואָס גענוי ער טוט אין די שלעכטע מאָמענטן און וואָס פֿאַר אַ אַנדערע מעגלעכקייטן איר האָט. אויב איר וועט זיך גטן, וואָס וועט זײַן מיטן קינד, למשל? צי וועט עס מוזן זײַן אַליין מיט אים אָפֿטער און צי וואָלט דאָס עווענטועל געקענט זײַן געפֿערלעך פֿאַרן קינד? אויב איר וועט זיך גטן, צי וועט איר באַווײַזן צו פֿאַרדינען אויף צו לעבן? און אַנדערע אַזעלכע פּראַקטישע פֿראַגעס.</p> <p>אָבער ניט וויסנדיק די דאָזיקע פּרטים וואָלט איך געזאָגט אַז ס&#8217;איז ניט „משוגע‟ צו וועלן זיך גטן. עס איז ניט אומגעוויינטלעך אַז אַ מענטש וואָס באַעוולט אַ לעבנס־שותּף זאָל זײַן זייער פֿרײַנדלעך אין די מאָמענטן ווען ער האַלט ניט אַקטיוו אין באַעוולען — דאָס איז אין דער אמתן זייער פֿאַרשפּרייט און ס&#8217;איז איינע פֿון די סיבות פֿאַר וואָס אַ סך מענטשן בלײַבן אין שלעכטע באַציִונגען — דווקא ווײַל אין אַנדערע מאָמענטן קען דער מענטש זײַן זייער ווויל און זיס.</p> <p>דאָס וואָס ער איז אַזאַ „גוטער‟ אין געוויסע מאָמענטן באַרעכטיקט אָבער נישט זײַן פֿירעכץ אין די שלעכטע מאָמענטן, און איר דאַרפֿט ניט פֿילן אַז איר „קומט‟ אים אַ בשותּפֿותדיקע צוקונפֿט צוליב דעם וואָס ער „שענקט‟ אײַך דאָ און דאָרטן אַ ביסל פֿרײַנדלעכקייט. די דאָזיקע מחשבֿה איז פֿאַר זיך אַ סימן אַז די באַציִונג האָט שוין פֿאַרדרײט אײַערע דערוואַרטונגען אויף אַ שעדלעכן אופֿן, ווײַל אין אַ געזונטער באַציִונג האָט מען ניט קיין געפֿיל אַז פֿאַר שיינע מאָמענטן דאַרף מען אַלע מאָל „באַצאָלן‟ שפּעטער.</p> <p>איר האָט מיך ניט געפֿרעגט אויב ס&#8217;איז כּדאַי צו גטן זיך. איר האָט מיך געפֿרעגט צי ס&#8217;איז משוגע אַז איר ווילט זיך גטן. דאָס איז אַ סימן אַז איר ווייסט שוין וואָס איר ווילט, און ס&#8217;איז מסתּמא דאָ אַ גוטע סיבה דערפֿאַר. האָט צוטרוי צו זיך אַליין און צו די אייגענע אינסטינקטן. אויב מעגלעך, קאָנצענטרירט זיך אויף דער פֿראַגע, ווי אַזוי זיך צו באַפֿרײַען פֿון דער באַציִונג אויף אַן אופֿן וואָס וועט דערמעגלעכן אַ זיכער, געזונט לעבן פֿאַר אײַך און פֿאַרן קינד. פֿאַרלירט ניט קיין כּוח אָדער צײַט אין ספֿקות וועגן דעם צי דאָס גטן זיך איז „באַרעכטיקט‟. קיין דרויסנדיקער מענטש האָט סײַ ווי ניט קיין רעכט דאָס צו פּסקענען, איז זאָרגט זיך ניט וועגן דעם וואָס אַנדערע וועלן טראַכטן.</p> <p>זאָל זײַן מיט מזל. איך מיין אַז איר וועט זיך פֿילן אַ סך בעסער ווען איר וועט שוין מער ניט דאַרפֿן דורכלעבן די שלעכטע 3 פּראָצענט, אַפֿילו אויב די אַנדערע 97 פּראָצענט פֿון דײַנע מאָמענטן וועלן זײַן אַ ביסל עלנטער ווי פֿריִער.</p> <p>אײַער,</p> <p>בינטל־בליצבריווניצע</p> <a href="//blogs.forward.com/a-bintl-blitsbriv/215874/">Click here for the rest of the article... </a> Wed, 19 Jun 2019 12:49:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/a-bintl-blitsbriv/215874/ //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215871/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/kahane-wikimedia-commons-Web-Cut.jpg"/><p>די ערשטע אין אַן אָנגייענדיקער סעריע.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/40Cf47FKIFU" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p><new-audio>1</new-audio></p> <a href="//blogs.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215871/">Click here for the rest of the article... </a> Wed, 19 Jun 2019 10:47:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215871/ //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215806/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Erlau_Rebbe.jpg"/><p><image name="Erlau_Rebbe.jpg" align="right" /></p> <p>המשך פֿון <a href="//blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/214299/">אַ פֿריִערדיקן אַרטיקל</a></p> <p>ווען מען גייט דעם חסידישן חתן אויסשטאפירן, נעמט מען אין באטראכט א ווייסן שבת שאל. דאס איז ווי א טייל פונעם חסידישן מלבוש. מיטן ווייסן שאל פאר&#8217;שבת&#8217;דיגט מען זיך, פאר&#8217;יום־טוב&#8217;ט מען זיך, ווען מען גייט ארויס פון שטוב נאך דעם ווי די אידענעס בענטשן ליכט, מען הילט זיך איין אינעם שאל ווי אין מלאכישע פליגל, און מען איז גרייט אריינצופאלן אין די ארעמס פון שבת המלכה.</p> <p>פערזענליך האב איך געהערט פון פארצייטישע אידן, אז א ווייסער שאל איז נישט קיין אמאליגער שבת לבוש פון דער אלטער היים. נו, ווייסקייט אום שבת ברויך נישט קיין אלטער היים, וואס אימער איז ווייס איז דאך סייווי שבתדיג.</p> <p>וואס טוט זיך מיטן שאל זעלבסט, פארגעס וועלעכער קאליר, דארף א שבתדיגער איד א שאל אום שבת? די גמרא דערציילט גראדע אז א חכם, א זון פונעם באַקאַנטן אליעזר בן הורקנוס, איז אום שבת געגאנגען אין א שאל. הייסט דאס אז מיר האבן פארן שאל אום שבת א חז&#8221;ל&#8217;ישע מקור? דער אמת איז אז ניין, די מעשה ווערט געבראכט אונז צו פסק&#8217;נען וויאזוי מען מעג דעם שאל אנבינדן אויף אן אופן אז מען זאל נישט מחלל שבת זיין. אז עס איז קאלט גייט מען דאך סייווי א שאל אדער סיי וואס איבערן נאקן, זאל זיין שבת זאל זיין אינדערוואכן, זאל זיין א איד זאל זיין אן ערל.
</p> <p>אויך א ווייס געקנעפלט העמד איז איינע פון די יסודות פון א חרדישן אויסזען. ביים רבי&#8217;שן חסיד איז דער העמד אביסל מער לויז און כניאקיש; קען מען דאס פארגלייכן צום כהונישן בגד, דער כתונת וואס דער רבי טייטשט ווי א העמדל? שטעלט זיך ארויס אז נישט! דער כתונת איז באמת א טוניק, ענלעך מער צו א לייכטן חסידישן ישיבה כאלאטל, נישט ווי דער היינטיגער העמד וואס חסידים פארשטעקן אונטערן שטענדיגן קאפאטע. </p> <p>ביי די כניאקישע און רבישע חסידים איז דער שפענצער (פאנצער)-וועסט אן עסק, א מין רבישער פארפאנצערונג, א רבישער הילע נעמט ארום דערמיט. לויט קבלישע סיבות קומט עס צו פארדעקן דעם טלית קטן, איז אבער א שטארקער ספק ווי אלט דער וועסט איז אין די אידישע מסורה. נאר אויב מען נעמט אן די שיטה פונעם יוסיפוס אז דער מעיל פונעם כהן גדול איז ווי דער היינטיגער וועסט, אן ארבל — נאר לענגער, קען מען דעם וועסט באטראכטן אלס אמת&#8217;ער אידישער לבוש. אין שרייבערישע העברעאיש איז א וועסט „לסוטה‟, גענומען פון די גמרא, דארטן מיינט עס א קורצער אויבערקליידל פאר א פרוי, נו.</p> <p>אויכעט הויזן, ספעציעל די קורצע, ווער רעדט נאך פון געפעפעטע (געקעסטלטע) אדער ווייסע, איז א טייל פונעם חסידישן לבוש קעניגרייך. אויף דעם האבן מיר דאך שוין די „מכנסיים‟ פון די כוהנים! אבער איר ווייסט וואס, דאס איז דווקא א מקור פאר די חסידישע „גאטשעס‟, אדער ווי לצים רופן עס „רבינו תם גאטשעס‟, וואס פארנעמט דאס ארט פון די אונטערהויזן. אנצוג-הויזן איז ווי עס ווייזט אויס א מאדערנע דערפינדונג, בלויז געציילטע הונדערט יאר אלט. אלזא האבן מיר פארדינט אן אלטן מקור פאר די רבינו תם גאטשעס.</p> <p>און אז מען מאכט אן עסק פון א חסידישן זאק, איז אזוי, איך פארשטיי אז א חסיד וויל נישט קיין זאקן לויט די גאסישע מאדעס, אבער צו מיינט עס אז די באשיידענע „חסדישע זאקן‟ פארמאגן טאקע אן אור אלטער מסורה? דער חסידישער זאק קומט צום אויסדרוק מיטן מנהג פון עס ארויפציען ביז די קני, ווי עס פלעגן גיין פארצייטישע הארן. דער חסידישער זאק איז אדער שווארץ אדער ווייס, און דוקא אן קיין געקינצלטע דעזיין, מען וועט נישט זען קיין חסיד גיין מיט געבלומטע און געקעסטלטע זאקן, אודאי נישט א כלאים&#8217;דיגער שווארץ-און-ווייס זאק, אויך נישט גלאנציגע זאקן ווי די זיידענע בעקעשע, דאס גיט דאך דעם רושם פון א האליוואד שטערן. א היימישער ארויפגעצויגענער זאק האט א היימישן אויסקוק.</p> <p>פרעגט זיך דא די פראגע, איז דער היימישער זאק מיטן היימישן אויסזען טאקע א אידיש מלבוש מדור לדור?</p> <p>לאמיר זיך פאנטאזירן, איז שמואל הנביא געגאנגען אין זאקן? באהאלטן צו ארויפגעצויגן? ווייסע צו שווארצע?! און וואס פארא זאקן איז הלל הנשיא געגאנגען? שטעלט זיך ארויס אז בימי חז&#8221;ל איז א זאק געווען א זאך פאר די גויאישע עליטע, די רוימישע חשובים פלעגן די פיס ארומוויקלען מיט בעל חי הויט, דאס האט מען גערופן פילוי (piloi). אין די טעג פון די ערשטע נביאים, איז דאך אזא איבעריגער בגד נישט געקומען אויפן געדאנק בכלל. </p> <p>וואטע (קאטאן) אדער פאליעסטער (געמאכט דורך מענטשן פון נאפט) איז פון וואס רוב חסידישע בגדים ווערן היינט געמאכט. נישט אז חסידים האבן אן ענין אין דעם, קאטאן אדער כותונה פארמאגט נישט אפילו קיין חסידישע ראשי־תיבות אבער פארט זענען זיי פון וואס די חסידישע שמונה בגדים (פאטריארכאלע בגדים) זענען געמאכט, דערמאנט אייך ביטע אז אין תנ&#8221;ך שפילט דער מין שטאף א גרויסע ראלע. א ציצית מוז זיין פון תכלת&#8217;דיגער וואל, א כהן&#8217;ס בגד דארף זיין פון פלאקס, און נאך. איז נאטירליך אנצונעמען אז פארן היינטיגן חסיד, דער שומר מסורה, ברויכן אויך די שטאפן צו זיין א טייל פון דער מסורה גלייך ווי עס דארף צו זיין דער פארעם פונעם בגד.</p> <p>נו, אפשר איז דער כתונת פסים גאר קאטאן? דאס איז גארנישט אויסגעשלאסן, אבער אודאי א זעלטענע שיטה פאר א זעלטענעם בגד. און אפשר איז צמר גפן פון דער משנה קאטאן? דאס איז שוין מער מסתבר, אבער וויפיל מאל ווערט עס שוין דערמאנט אין די חז&#8221;ל, צוויי דריי מאל?! בעפאר די ענגלענדער האבן עס פארשפרייט איז עס נישט געווען שטארק פארשפרייט מחוץ די אינדישע גרעניצן. יא, אביסל אין מצרים, אביסל ביי די אסטעקן ביים עק וועלט, אבער נישט פארשפרייט ביים פאלק. פאליעסטער ווידער איז א גאר נייע דערפינדונג, אויך דורך די ענגלענדער, צו מאכן קליידונג־שטאף פון נישט עפעס אנדערש ווי נאפט, אפשר אראבישע נאפט.</p> <p>די אריגינעלע תנ&#8221;כ&#8217;ישע שטאפן זענען אן ספק די פון שאפן־וואל אדער פון פארשידענערליי ליינען, מיט די נעמען: שש, בוץ, פשתן און בד. מיט זיי זענען תנ&#8221;ך אידן און אידענעס געגאנגען געקליידעט. </p> <p>איראניש איז אז דוקא די דאזיגע צוויי עלטסטע שטאפן מיט וואס אונזערע תנ&#8221;ך&#8217;ישע עלטער־זיידעס האבן זיך געקליידט, טראגן שטרענגע חסידים דווקא נישט, אויס זארג פֿאר שעטנז. קליידט זיך דער חסיד אויב אזוי מיט זייד פארשפרייט דורך די איטאליענער, סויבל דורך די רוסן, ביבער דורך די סקאנדענאווער, קאטאן און שפעטער פאליעסטער דורך די ענגלענדער, אלע לאנג נאך די תנ&#8221;ך&#8217;ישע און חז&#8221;ל&#8217;ישע יארן, טאקע צוליב פרומע סיבות, אבער קיין שטאף מקובל מדור דור זענען זיי נישט.</p> <p>מען האט אין זיי אריינגעלייגט א אידישן טעם, דאס יא. אבער מסורה ממש — דאס נישט.</p> <a href="//blogs.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215806/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 13 Jun 2019 15:37:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215806/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215783/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Screen-Shot-2019-06-12-at-6.52.11-PM.png"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/cKAhtIsi9yc" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>אין אָקטאָבער 2018 איז אַוועק אין דער אייביקייט דער באַקאַנטער ירושלימער רבֿ לייב מינצבערג ז׳׳ל. הרבֿ מינצבערג איז געווען אַ ירושלימער ייִד פֿונעם אַלטן שניט. ער האָט אָנגעפֿירט מיט אַ ריי פֿרומע מוסדות, אַרײַנגערעכנט „ישיבֿת המתמידים‟, וואָס זענען בכּיוון ניט פֿאַרבונדן מיט דער גרויסער חרדישער קאָאַליציע „עדה החרדית‟.</p> <p>ניט בלויז אינסטיטוציאָנעל האָט ער זיך געהאַלטן אָפּגעזונדערט פֿון די אַנדערע חרדישע מנהיגים, נאָר אויך פּרינציפּיעל — זײַן צוגאַנג צום לערנען איז געווען היפּש ביסל אַנדערש ווי פֿונעם חרדישן הויפּטשטראָם. ער האָט למשל, געהאַלטן אַז מע דאַרף אַרומרעדן די כּוונה פֿון די מיצוות און באַטראַכטן ניט בלויז דעם אינהאַלט פֿון דער תּורה, נאָר דווקא אויך איר סטרוקטור ווי אַ טעקסט. די שיעורים, שׂיחות און דרשות, וואָס ער האָט געהאַלטן איבערהויפּט אויף ייִדיש, האָט מען אַרויסגעגעבן אין פֿינף בענדער אויף לשון־קודש מיטן טיטל „בן מלך‟.</p> <p>לעצטנס האָט דער ישׂראלדיקער זינגער יאָסעלע קרישעווסקי אַרויסגעלאָזט אַ מוזיק־ווידעאָ, אין וועלכן ער באַוויינט די פּטירה פֿון הרבֿ מינצבערג. אינעם ווידעאָ זעט מען מאָמענטן פֿון דער לוויה, ווי אויך אַ סצענע, אין וועלכער אַ ייִד רעדט מיט זײַן זון אויף אַ שיינעם ליטווישן ייִדיש וועגן דעם אופֿן ווי אַזוי מע זאָל וויינען אויף אַ לוויה. אַרײַנגעוועבט אין מיטן איז אַ טייל פֿון אַ שיעור, וואָס הרבֿ מינצבערג האָט אַ מאָל געהאַלטן. בסך־הכּל שילדערט דער פֿילם אַן אינטערעסאַנט בילד פֿון הרבֿ מינצבערגס חסידים.</p> <p>דעם ווידעאָ האָט מען געמאַכט ווי אַ טייל פֿון אַ קאַמפּאַניע צו שאַפֿן געלט, כּדי אַרויסצוגעבן נאָך בענדער פֿון הרבֿ מינצבערגס דרשות, שיעורים און שׂיחות. ס׳איז ניט קיין חידוש דערפֿאַר, וואָס מע זעט עטלעכע מאָל אינעם ווידעאָ, ווי מע בלעטערט זיי דורך.</p> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215783/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 13 Jun 2019 12:16:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215783/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215781/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Velvel-Pasternak-FB-web-cut2.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/NB5cwLDwykI" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>עס איז ניט קיין גוזמא צו זאָגן, אַז אָן וועלוול פּאַסטערנאַק ז׳׳ל, <a href="//yiddish.forward.com/articles/215762/musicologist-and-publisher-velvel-pasternak-dies-a/">וואָס איז דעם 11טן יוני אַוועק אין דער אייביקייט</a>, וואָלט בכלל ניט פֿאָרגעקומען קיין רענעסאַנס פֿון דער ייִדישער מוזיק אין די 1970ער און 1980ער יאָרן, ניט בײַ די פֿרומע קרײַזן, ניט אין דער קלעזמער־וועלט. די ביכער וואָס ער האָט אַרויסגעגעבן דורך זײַן פֿאַרלאַג „עטרה‟ זענען געווען דער גרונטשטיין, אויף וועלכן דורות מוזיקער און קאָמפּאָזיטאָרן האָבן צונויפֿגעשטעלט זייער רעפּערטואַר.</p> <p>כאָטש וועלוול פּאַסטערנאַק האָט געזאַמלט און אַרויסגעגעבן ייִדישע מוזיק פֿון אַלע מקומות, פֿון תּמין און אינדיע ביז מיזרח־אייראָפּע און אַמעריקע (אַ זאַך וואָס איז נאָך געווען אַ נאָווינע אין די 1970ער און 1980ער יאָרן), האָט ער ספּעציעל ליב געהאַט די טראַדיציאָנעלע חסידישע ניגונים. זייער פּאַסיק איז דערפֿאַר, וואָס אויף זײַן לוויה האָט דער קלאַרנעט־שפּילער אליעזר ראָזענפֿעלד אויפֿגעפֿירט פֿאַרן עולם אַ ריי ניגונים, מיט וועלכע די אָבֿלים האָבן מיטגעזונגען.</p> <p>אין 2016 האָט וועלוול פּאַסטערנאַק געהאַלטן אַ רעפֿעראַט אין ברוקלין וווּ עס האָבן אויפֿגעטראָטן די מוזיקער זיסל סלעפּאָוויטש, בנימין גינזבערג און אבֿרהמי גאָרי. אַ ווידעאָ דערפֿון קען מען זען דאָ.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/-SQmJ_gwzrM" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>אין די 1960ער יאָרן האָט דער פֿאָרווערטס ראַדיאָ־סטאַנציע WEVD געווידמעט אַ ספּעציעלע פּראָגראַם דער מוזיק פֿון די מאָדזשיצער חסידים. אין דער רעקאָרדירונג, דערציילט די לעגענדאַרע ראַדיאָ־פּערזענלעכקייט צבֿי סקולער וועגן דער מוזיק פֿון די מאָדזשיצער חסידים, און אויף דער פּיאַנע שפּילט וועלוול פּאַסטערנאַק.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/wDf524JaT9I" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <p>אָט קען מען הערן, ווי אַ כאָר אָרגאַניזירט פֿון וועלוול פּאַסטערנאַק, שטעלט פֿאָר אַ טראַדיציאָנעלן נוסח פֿון „וטהר לבנו‟.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/YQqDN-JjyW0?list=PLPR2xuSzCQwIeCnz-vUcWc0XoIzAzSDWk" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215781/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 13 Jun 2019 12:13:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215781/ //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215701/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/3-girls-with-straw-hats.jpg"/><p><image name="3-girls-with-straw-hats.jpg" align="right" /></p> <p>אז מען לאזט זיך ארויס זוכן א מיידאלע, נו, טוט מען פארשידנס, מען טאפט אין דער פינסטער ביז מען דערטאפט זיך צו עפעס. דארף מען אבער אכט גיבן אז זי זאל נישט אנטרינען פון די הענט איידער וואס ווען. </p> <p>פרעגט מען די חברהלייט, די ווייסערס, אדער דערוואקסענע לייט מיט גרויסע אויגן ברעמער, מען ברויך דאך אן עצה און א פלייצע. טרעף איך מיר פלוצלינג דא שפרינגען אין צוויי וועלטן. פון איין זייט הער איך: אוי געוואלד, דאס איז דאס קריעת ים סוף, וויפיל פון די בעסטע און שענסטע קענען זיך נישט דערשלאגן צו עפעס!</p> <p>כאפט מיר אן א פחד, ווערט מיר ענג אין די ביינער. עפעס א גלאק פון האפענונג קליגט אין מיר פארט, גיי איך בכל זאת צום מארקעט זען צי איך קען זיך עפעס איינהאנדלען. אפשר זענען פארט פארבליבן אתרוגים וואס די גוטע האבן אוועקגעווארפן. געפון איך עמיצין, א מויד, נו מישטיינס געזאגט, עפעס מאכט זיך. א קול אין מיר זאגט: „האלט זיך שטארק אן דערין, טאמער ווילסטו אמאל חתונה האבן, טאמער ווילסטו נישט שימלען אליין די רעשט פון דיינע יארן.‟</p> <p>שפאציר איך מיט דאס מיידל. א באקאנטער מיינער, א שלאנקע מיט א שטרויענעם היטל. א חברה&#8217;מאן גייט פארביי, כאפט א בליק אויף מיר מיטן מויד, אזא קרומער בליק. שפעטער, באזידלט מיר שפאסיג צווישן מיר און אים: „ביסט אויפן קאפ געפאלן? הער, דו גייסט נישט פאר ווייניגער ווי אן איוואנקא קושנער, אדער א קעיט מאס.‘‘</p> <p>„וואס? איך בין אכט און דרייסיג,‟ זאג איך. „א גרוש מיט פינף קינדער אונטער מיר, מיין עלסטער בענאק טוט באלד אן א טלית.‟ </p> <p>„אכט און דרייסיג, א נייער עלטער זיידע&#8230; הער, צי דיר אויס א פלייצע און קלויב דיר ווי א מלך. מוידן זאלן זיך פרייען אז דו קוקסט זיי אין די זייט אריין.‟</p> <p>דער יעניגער איז פון דער אנדערער כיתה: פון די וואס כאפן א מיידל היינט און ווארפן זי פאר דעם צווייטן פרימארגן, ווי מען דזשאנגלירט מיט קוגעלעך. דא, לויט די חברהלייט בין איך דווקא דער קלויבער, און קלויבן דארף מען ווי א געשעפטסמאן.</p> <p>ווערט דאך ליכטיג א וועלט, אלע פארקוועטשטע גלידער ווערן מיר לייכט ווי אן אדלער. עס עפענען זיך פלוצים מיינע אויגן צו א כוואליע פון מעגליכקייטן, ווי דער צדיק אין טורמע וועמען דער מלאך האט פלוצלינג געעפנט די אויגן, אים געמאכט זעהן דאס פריידיגע ליכטיגקייט פון די פארהוילענע פונעם געווענדליכן אויג, אזש דער צדיק האט גארנישט מער דערטראגן אזויפיל ליכטיגקייט.
</p> <p>די ערשטע גרופע טוט מיר אן אן אלטן שווערן בגד, א פאנצער ווי דער שילד פון א טשוכעפאכע (turtle), פארקוועטש מיין הארץ און נשמה, די צווייטע — אן אדרת פלאות, אַ צויבער־מאנטל, ווי דער ניסים&#8217;דיגער אדרת וואס אליהו האט געווארפן אלישע&#8217;ן, ווי דער בעל שמס גארטל ביים שפרייזן דעם טייך מיט זיין תלמיד. מיט זיי געשעט וואונדער, און מיט זיי איז דא אן אויסוואל צו אלעמען.</p> <p>נו, גיי איך טאקע מיט דעם אדרת מיטן גארטל, לוסטיג און שלאנק, כאפן א מויד. אבער אוי געוואלד, ווי מאכט מען הגבה אויף צוויי ספרי תורות? איך קען זיך נישט דערקלויבן, איך ווער שוין בייז אויף די מוידן וואס באלעמוטשען, אהיים קום איך ווייטער מיט גארנישט. וואלט שוין ענדעשער זיך געוואלט גלייבן אז עס זענען קיין אויסוואהלן נישטא, זיך אוועקשטעלן מיטן ערשטן מיידל, זאגן, נו, אזוי געווען באשערט.
</p> <p>בלייבט מען צומישט, בלייבט מען אליינס, פאלט אראפ דער וואונדער מאנטל, קיין מיידל קוקט נישט אין מיין זייט אריין, און איך דערמאן זיך אין די שווארצע נבואות פון דער ערשטער כיתה, איי איי איי, ביז ווען דער חברה&#8217;מאן מיטן שטרויענעם היטל גייט מיר ווידער פארביי, ווארפט מיר ווידער דעם וואונדער גארטל.</p> <p>שפירט זיך ווי אין די פאלקס מעשה מיט די צוויי זינדיגע ברידער אין טייך, האט זיי גאט געשטראפט, זיי אנגעהיצט דעם קוואל ביז בריענדיג, האבן די חוטאים תפילה געטון אז גאט זאל דעם טייך דערקילן, האט גאט דעם טייך געפרוירן, האבן די חוטאים געשריגן צו גאט עס צו דערהייצן.</p> <p>וואס האב איך פון א גארטל, וואס האב איך פון אן אדרת אז דער בעל שם איז איבער די בערג געגאנגען, אז אליהו איז צום הימל געפלויגן? דערווייל קען איך מיטן אדרת שוועבן ווי א פאראשוט, אבער צו קיין ציל נישט דערגרייכן.
</p> <p>שריי איך ווייטער: עננו אלוהים עננו.</p> <a href="//blogs.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215701/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 06 Jun 2019 12:16:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/yiddish-with-an-aleph/215701/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215693/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/DanielKahn_bird_song_web2.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/SEfQVB_NzUc?controls=0" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>דניאל קאַהן איז באַרימט פֿאַר זײַן קלעזמער־, „פּאָנק‟־ און „ראָק‟־מוזיק אויף ייִדיש, ענגליש, דײַטש און רוסיש. כאָטש ער איז זייער אַ טאַלאַנטירטער זינגער און מוזיקער, ווי אויך אַ געראָטענער מחבר פֿון זײַנע אייגענע לידער, באַשטייט זײַן ספּעציעל גאונות אין זײַן פֿעיִקייט איבערצוזעצן לידער פֿון איין שפּראַך אויף אַן אַנדערער אויף אַזאַ אופֿן, אַז מע קען זיי נאָך אַלץ זינגען.</p> <p>לויט מײַן מיינונג איז ער, באַנאַנד מיט זײַן מענטאָר טעאָדאָר ביקעל ז׳׳ל, דער סאַמע געראָטנסטער שאַפֿער פֿון ענגלישע איבערזעצונגען פֿון ייִדישע זינגלידער. דאָ גייט די רייד ניט בלויז וועגן דעם טעקסט, נאָר אויך וועגן די נאָטן צו די לידער, וואָס ער מאָדערניזירט אויף אַזאַ אופֿן, אַז גאָר אַלטע לידער קלינגען בײַ אים נײַ — אָן צו קלינגען געקינצלט אָדער אַנאַכראָניסטיש.</p> <p>אויבן קען מען זען ווי ער זינגט זײַן נוסח פֿון מאַרק וואַרשאַווסקיס „דעם מילנערס טרערן‟ באַגלייט פֿון זײַן קאַפּעליע „דער באַמאָלטער פֿויגל‟. אין קאַהנס געזאַנג הערט מען ניט בלויז די יסורים פֿון אַ ייִדישן מילנער אין צאַרישן רוסלאַנד, נאָר עס הילכן אויך אָפּ אין דער איבערזעצונג אַ דאַנק דער השפּעה פֿון ברוס ספּרינגסטין די ליידן פֿון די מענטשן אין קאַהנס היימשטאָט דעטרויט און אַנדערע ערטער אינעם „פֿאַרזשאַווערטן פּאַס‟ פֿון אַמעריקע, וווּ די גלאָבאַליזאַציע האָט איבערגעלאָזט מיליאָנען מענטשן אָן אַרבעט.</p> <p>אַ מער ראַפֿינירטער סטודיאָ־נוסח פֿונעם ליד קען מען הערן דאָ:</p> <iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/pREinqfK7DA" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215693/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 06 Jun 2019 11:10:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215693/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215690/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Shavuot-web3.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/c_RytDJmpfY" frameborder="0" allow="autoplay; encrypted-media" allowfullscreen="true"></iframe> <p>עס קומט באַלד דער יום־טובֿ שבֿועות. כאָטש ס׳רובֿ אַמעריקאַנער ייִדן ווייסן ניט וואָס עס איז שבֿועות בלײַבט ער בײַ די פֿרומע, אַזוי ווי אין דער אַלטער היים, אפֿשר דער פּאָפּולערסטער יום־טובֿ.</p> <p>אין דער דאָזיקער חנעוודיקער רעקאָרדירונג, צו וועלכער מע האָט צוגעפּאַסט אַ ווידעאָ מיט ייִדישע אונטערקעפּלעך, הערט מען ווי אַ טאַטע שמועסט מיט זײַן יונג קינד וועגן מתּן־תּורה און דער טראַדיציע, אַז דער גאַנצער ציבור — מענער, פֿרויען און קינדער, ”אַפֿילו די פּיצעלעך“ — גייען צוזאַמען אין שיל כּדי צו הערן ווי מע לייענט פֿאָר די צען געבאָט.</p> <p>פֿאַר די וואָס האָבן ליב לינגוויסטישע פּיטשעווקעס איז די רעקאָרדירונג אויך אַ גוטער מוסטער פֿון צוויי אופֿנים ווי אַזוי דער אַמעריקאַנער חסידישער ייִדיש איז אַנדערש פֿון דער ייִדישער כּלל־שפּראַך. מע דערקענט גלײַך, אַז די בייגפֿאַלן און מין זענען כּמעט אין גאַנצן אָפּגעפֿאַלן פֿון דער שפּראַך (אַ פּראָצעס וואָס האָט זיך אָנגעהויבן אינעם ייִדיש וואָס מע האָט גערעדט אין די ”זיבנבערג“, טראַנסילוואַניע, שוין אין 19סטן יאָרהונדערט). מע הערט אויך אַן אָפֿטע השפּעה פֿון ענגליש — ס׳רובֿ אַמעריקאַנער חסידים וואָלטן גיכער געזאָגט ”איך גיי צו שיל“ איידער ”איך גיי אין שיל.“ ס׳איז טשיקאַווע וואָס דער פֿאָטער זאָגט דווקא ”אין שיל“ און זײַן זון — ”צו שיל.“</p> <p>אויב עמעצער ווייסט פֿון וואַנען מע האָט גענומען די רעקאָרדירונג אָדער צי זי איז אַ טייל פֿון אַ לענגערער רעקאָרדירונג, שרײַבט מיר אויף kutzik@forward.com.</p> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215690/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 06 Jun 2019 11:05:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215690/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215587/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Kahn_Daniel_Gebirtig_web2.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/OdP8_fO8Iv4" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>אוּווע פֿאָן זעלטמאַן און זײַן פֿרוי גאַבריעלאַ — די פֿילם־רעזשיסאָרן וואָס האָבן געשאַפֿן <a href="//yiddish.forward.com/articles/177889/boris-dorfman-a-mentsh-a-new-yiddish-film/?p=all">דעם דאָקומענטאַר־פֿילם „באָריס דאָרפֿמאַן — אַ מענטש‟</a> האָבן לעצטנס פֿאַרענדיקט אַ נײַעם דאָקומענטאַר־פֿילם וועגן דעם לעבן און קולטור־ירושה פֿון מרדכי געבירטיג ז״ל.</p> <p>ווי אַ טייל דערפֿון האָבן זיי פֿילמירט ווי דניאל קאַהן זינגט געבירטיגס ליד „דער זינגער פֿון נויט“ <a href="//yiddish.forward.com/articles/195642/in-mordechai-gebirtigs-courtyard/">אינעם זעלבן בנין, וווּ מרדכי געבירטיג האָט אַ מאָל געוווינט</a>. דאָס ליד האָט געבירטיג אָנגעשריבן אין 1918, צו 41 יאָר. ס׳איז מערקווערדיק, אַז להיפּוך צו אַנדערע באַקאַנטע לידער־שרײַבער, האָט געבירטיג אָנגעשריבן ס׳רובֿ פֿון זײַנע טעקסטן ווען ער איז שוין געווען אין די 40ער און 50ער יאָרן. דאָס דאָזיקע ליד איז געווען צווישן די ערשטע שאַפֿונגען זײַנע וואָס מע האָט אָפּגעדרוקט.</p> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215587/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 30 May 2019 11:00:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215587/ //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215584/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/gebirtig_songs_web5.jpg"/><iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/6KFVVKFxr60" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p>די טעג ווערט 77 יאָר זינט דער פּטירה פֿונעם גרויסן ייִדישן פּאָעט מרדכי געבירטיג ז׳׳ל, וועלכער איז אומגעקומען אין דער קראָקעווער געטאָ, דעם 4טן יוני 1942.</p> <p>אַ לעגענדאַרע פּערזענלעכקייט אין דער וועלט פֿון ייִדישער מוזיק בעת זײַן לעבן, איז ער גלײַכצײַטיק געווען אַ פּשוטער סטאָליער. אין זײַן פֿרײַער צײַט האָט ער געשריבן לידער וועגן די אָרעמע ייִדן פֿון קראָקע, וווּ ער האָט געוווינט זײַן גאַנץ לעבן.</p> <p>ס׳איז שווער אויף איין פֿוס איבערצוגעבן די השפּעה פֿון געבירטיגס לידער. אויף דעם וואָלט מען געדאַרפֿט אַ גאַנצן אַרטיקל, צי אַ דאָקומענטאַר־פֿילם. ס׳איז כּדאַי פּשוט צו דערמאָנען, אַז פֿון אַרום 100 לידער זײַנע וואָס זענען אונדז פֿאַרבליבן, הערט מען אָפֿט כאָטש אַ טוץ פֿון זיי און זיי בלײַבן צווישן די סאַמע באַקאַנטסטע ייִדישע לידער איבער דער וועלט.</p> <p>געבירטיג, אַזוי ווי מאַרק וואַרשאַווקסי פֿאַר אים, האָט געשריבן וועגן פֿאַרשידענע זאַכן: אַקטועלע פּאָליטישע טעמעס (אַרבעטלאָזיקייט, אַנטיסעמיטיזם, דעם חורבן); וועגן ייִדישקייט און ייִדישן פֿאָלק (שבת, חדר־ייִנגלעך און ייִדישע מאַמעס), ווי אויך מער אוניווערסאַלע ענינים (די פֿריידן און לײדן פֿונעם עלטער ווערן, אַ בענקשאַפֿט נאָך פֿאַרלוירענע חבֿרים און ליבעלידער). זײַנע ווערק האָבן אַרויסגעוויזן אַ מאָדערנעם צוגאַנג צו דער ייִדישער קולטור און דריקן אויס אַ באַהאַוונטקייט אין דער ייִדישער טראַדיציע אָבער זענען אויך פֿעסט אײַנגעוואָרצלט אין דער מאָדערנער וועלט. די ברייטע גאַמע פֿון זײַנע טעמעס, צוזאַמען מיט דער וואַרעמקייט, מיט וועלכער ער האָט באַשריבן די ייִדישע מאַסן האָט אים פֿאַרוואַנדלט אין אַן אוניקאַלער פֿיגור אין דער ייִדישער מוזיק.</p> <p>ס׳רובֿ פֿון געבירטיגס באַקאַנטסטע לידער האָט מען אַרויסגעגעבן ווי אַ בוך נאָך אין די 1930ער יאָרן. געוויסע, אָבער — בפֿרט די וואָס ער האָט אָנגעשריבן שוין אין דער קראָקעווער געטאָ — זענען באַקאַנט געוואָרן ערשט נאָך דער מלחמה, ווען מע האָט געבראַכט זײַנע כּתבֿ־ידן קיין אַמעריקע, וווּ זיי געפֿינען זיך הײַנט אינעם „ייִוואָ‟־אינסטיטוט אין ניו־יאָרק.</p> <p>זינט די 1950ער יאָרן האָט מען אַרויסגעלאָזט איבער פֿופֿציק אַלבאָמען, אין וועלכע מע זינגט בלויז זײַנע לידער. אַחוץ דעם האָבן כּמעט אַלע באַקאַנטע ייִדישע זינגער אײַנגעגלידערט זײַנע לידער אין זייער רעפּערטואַר. אָט זענען נײַן פֿון מײַנע באַליבטסטע רעקאָרדירונגען און ווידעאָס פֿון געבירטיגס לידער.</p> <p><strong>1. דניאל קאַהן: „אַרבעטלאָזער מאַרש‟</strong></p> <p>(אויבן) ווי אַן אַקטיווער בונדיסט, האָט געבירטיג אָפֿט באַשריבן די סאָציאַלע פּראָבלעמען פֿון זײַן צײַט, אַרײַנגערעכנט דער אַרבעטלאָזיקייט, וואָס האָט געהערשט אין די 1930ער יאָרן. דניאל קאַהן און זײַן קאַפּעליע — „דער באַפֿאַרבטער פֿויגל‟ — זינגען דאָ זייער אַ געלונגענעם נוסח פֿון געבירטיגס „אַרבעטלאָזער מאַרש‟ אויף ייִדיש און ענגליש אין אַ מאָדערנעם סטיל, מיט בולטע השפּעות פֿון בערטאָלד ברעכט.</p> <p><strong>2. לעאָ פֿולד: „משהלע‟</strong></p> <p>דער „קעניג פֿונעם ייִדישן ליד‟, ווי מע האָט גערופֿן דעם זינגער, האָט ליב געהאַט צו עקספּערימענטירן מיט פֿאַרשידענע מוזיקאַלישע סטילן. דאָ באַגלייט אים אַן אַראַבישע קאַפּעליע. ניט געקוקט אויף דעם, איז זײַן נוסח פֿון געבירטיגס „משהלע‟ פֿאָרט אַ טראַדיציאָנעלער.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/oHX3zKWgWvg" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>3. עמי פֿלאַמער און משה לייזער: „דרײַ טעכטערלעך‟</strong></p> <p>זייער אַ שיינער קלעזמער־נוסח פֿון געבירטיגס באַליבטן ליד — פֿון פֿראַנקרײַך.</p> <iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/1AXY7wLPyd8" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>4. בענטע קאַהאַן: „עס ברענט‟</strong></p> <p>מחוץ דער ייִדיש־רעדנדיקער וועלט איז „עס ברענט‟ זיכער געבירטיגס באַקאַנטסט ליד. כאָטש ער האָט עס אָנגעשריבן אין 1936 וועגן אַ פּאָגראָם, איז עס געוואָרן איינס פֿון די פּאָפּולערסטע לידער אין די געטאָס און לאַגערן בשעתן חורבן און מע זינגט עס עד־היום אויף חורבן־חזכּרות איבער דער וועלט. בענטע קאַהאַנס נוסח פֿונעם ליד איז מײַן באַליבטסטע.</p> <iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/SjW4JgZPZTo" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>5. מאַנפֿרעד לעם: „אין געטאָ‟</strong></p> <p>כאָטש ס׳איז ווייניקער באַקאַנט ווי זײַנע אַנדערע חורבן־לידער איז געבירטיגס „אין געטאָ‟ זייער אַ רירנדיק און וויכטיק ווערק, וואָס ס׳איז כּדאַי צו הערן. מאַנפֿרעד לעם, אַ דײַטשישער זינגער, אַרבעט שוין איבער 20 יאָר, פֿירנדיק טורן פֿאַר דײַטשישע קינדער אין קראָקע, כּדי זיי זאָלן זיך באַקענען מיט מרדכי געבירטיגס ווערק.</p> <iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/6eaLgXKmyfE" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>6. אַלפֿרעד שרײַער: „דאָס גאָלדענע לאַנד‟</strong></p> <p>מע הערט הײַנט זעלטן, צום באַדויערן, דעם פּשוטן פֿאָלקסטיל פֿון די אַמאָליקע מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדישע זינגער. אָט זינגט אַלפֿרעד שרײַער, אַ תּושבֿ פֿון לוויוו (דאָס אַמאָליקע לעמבערג), געבירטיגס ליד „דאָס גאָלדענע לאַנד‟ אין זײַן שיינעם פּשוטן סטיל.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/ZNSE-pKNK3Y" frameborder="0" allow="autoplay; encrypted-media" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>7. ריזע איגעלפֿעלד: „אַבֿרהמל דער מאַרוויכער‟</strong></p> <p>אויף אַן ענלעכן אויטענטיש פֿאָלקסישן אופֿן איז ריזע איגעלפֿעלד אויפֿגעטראָטן מיט געבירטיגס „אַבֿרהמל דער מאַרוויכער‟ בעת אַן אָוונט בײַם „לאָס־אַנדזשעלעסער קולטור־קלוב‟ אין 1998 געווידמעט געבירטיגס קולטור־ירושה.</p> <iframe width="640" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/FBiILbdG4Yc" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>8. מרדכי־צבֿי ראָסל: „קינדער־יאָרן‟</strong></p> <p>געוויינטלעך האַלט איך אַז דאָס זינגען ייִדישע לידער אין אַ קלאַסישן סטיל קלינגט איבערגעטריבן, בפֿרט מיט אַזעלכע פֿאָלקסטימלעכע לידער ווי געבירטיגס „קינדער־יאָרן‟. מרדכי־צבֿי ראָסל איז אָבער אַזאַ טאַלאַנטירטער זינגער, אַז דאָס ליד ווערט בײַ אים פֿאַרוואַנדלט ממש אין אַן איבערלעבונג. מיט זײַן באַסאָוון קול ווערט מען אַריבערגעפֿירט אין די „קינדער־יאָרן‟ פֿון אַ פֿאַרגאַנגענער וועלט.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/Sc7E332VPGk" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <p><b/></p> <p><strong>9. טעאָדאָר ביקעל ז׳׳ל און טאַמאַראַ ברוקס ז׳׳ל: „הוליעט, הוליעט קינדערלעך‟</strong></p> <p>איינס פֿון געבירטיגס אוניווערסאַלע לידער, „הוליעט, הוליעט קינדערלעך,‟ ווערט דאָ געבראַכט פֿאַר אַ גרעסערן עולם אין טעאָדאָר ביקעלס פּרעכטיקן צוויישפּראַכיקן נוסח פֿונעם ליד.</p> <iframe width="640" height="360" src="https://www.youtube.com/embed/YgCVXh4gCEY" frameborder="0" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/oyneg-shabes/215584/">Click here for the rest of the article... </a> Thu, 30 May 2019 10:52:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/215584/ //blogs.yiddish.forward.com/no-place-like-home/215561/ <img src="//yiddish.forward.com/workspace/assets/images/articles/Cheesecake_shvues34_web.jpg"/><iframe width="630" height="355" src="https://www.youtube.com/embed/M0cu2N1Figg" frameborder="0" allow="autoplay; encrypted-media" allowfullscreen="true"></iframe> <a href="//blogs.forward.com/no-place-like-home/215561/">Click here for the rest of the article... </a> Wed, 29 May 2019 10:38:00 GMT-5 //blogs.yiddish.forward.com/no-place-like-home/215561/