מעשׂיות פֿון אַמאָל

Tales From Our Past

דער טײַטש איז דער עיקר

אַ ייִד — אַ פֿי־סוחר, איז געקומען צום רבין נאָך אַן עצה, װאָס איז? די אַנדערע װאָך איז יאַריד אין לאָשקעװיץ. װיל ער פֿאָרן אַהין, צו קױפֿן בהמות. נאָר ער װיל הערן קודם דעם רבינס עצה: „רבי, זאָל איך פֿאָרן קױפֿן אָקסן?‟

דער רבי קוקט אים אָן און זאָגט נײן, ער זאָל נישט קױפֿן. ער האָט אױף דעם אַ בפֿירושע ראַיה פֿון דער תּורה: „אָט גײט די װאָך די סדרה נצבֿים, װאָס מײנט שטײ; אײַל דיך נישט מיט קױפֿן. װאַרט צו‟.

דער חסיד האָט געפֿאָלגט. ער איז דאָך געקומען צום רבין נאָך אַן עצה, און, אַז דער רבי זאָגט נײן, איז נײן.

נאָר ס’האָט זיך באַלד אַרױסגעװיזן, אַז ס’איז געװען אַ טעות. מ’האָט געקױפֿט אױפֿן יאַריד בהמות בחצי־חינם, און סוחרים האָבן געמאַכט געלט, װײַל גלײַך נאָך דעם איז דער מקח אױף בהמות שטאַרק אַרױף.

אױף דער אַנדערער װאָך קומט דער סוחר װידער צום רבין, צו מישבֿ זײַן זיך מיט אים. מילא, לאָשקעװיץ איז שױן פֿאַרפֿאַלן. נאָר אָט איז די טעג אַ יאַריד אין אָלמיץ. װיל ער פֿאָרן אַהין, צו קױפֿן בהמות. נאָר ער װיל הערן קודם דעם רבינס עצה: „רבי, זאָל איך פֿאָרן קױפֿן אָקסן?‟

דער רבי קוקט אים אָן און זאָגט יאָ, ער זאָל למען־השם פֿאָרן. ער האָט אױף דעם אַ בפֿירושע ראַיה פֿון דער תּורה: „אָט גײט די װאָך די סדרה ױלך — און ער איז געגאַנגען. הכּלל, די תּורה זאָגט בפֿירוש גײן. אײַל דיך, גײ‟.

דער חסיד האָט געפֿאָלגט. ער איז דאָך געקומען צום רבין נאָך אַן עצה, און, אַז דער רבי זאָגט גײן, איז גײן. און ער איז געפֿאָרן קײן אָלמיץ אױפֿן יאַריד און האָט געקױפֿט אָקסן, און דװקא פֿאַר אַ הױכן פּרײַז. נאָר באַלד זענען בהמות געפֿאַלן אין מקח, און דער סוחר האָט אָנגעװױרן אַ מטמון מיט געלט. ער האָט דערלײגט ממש דעם קאָפּ און איז שיעור בדלות געװאָרן. קומט ער שױן װידער צום רבין. דאָס מאָל שױן נישט נאָך אַן עצה, נאָר מיט אַ טענה: „סטײַטש, רבי, איך בין דאָך ממש בדלות געװאָרן. קודם האָט מיך דער רבי געראָטן, נישט קױפֿן, בשעת מ’האָט גראַדע יאָ געדאַרפֿט קױפֿן, און איך װאָלט געקענט מאַכן אַ פֿאַרמעגן. דערנאָך האָט דער רבי געראָטן — יאָ קױפֿן, און איך האָב געקױפֿט און דערלײגט ממש דעם קאָפּ.‟

„הער נאָר‟, זאָגט דער רבי, „װאָס בין איך — אַן אָקסן־סוחר, װאָס דו קומסט צו מיר װעגן אַזעלכע זאַכן? איז מײַן טאַטע, זכרונו לבֿרכה, געװען אַן אָקסן־סוחר? זענען מײַנע פֿעטערס אָקסן־סוחרים? אַ מעשׂה! כאָטש אַזױ זע איך, אַז די תּורה איז גערעכט, נאָר מ’האָט געדאַרפֿט טײַטשן די סדרה אַ ביסל אַנדערש: „נצבֿים — שטײ, שטײ אױפֿן יאַריד און קױף, קױף װיפֿל דו קענסט. און באַלד נאָך דעם ױלך — גײ, אַנטלױף פֿון דעם צװײטן יאַריד, גענוג, קױף נישט מער‟.

* * *

אַ קרעמער איז געזעסן און האָט פֿאַרשריבן חובֿות אין בוך. ער האָט פֿאַרשריבן האַלב אױף ייִדיש, האַלב אױף לשון־קודש. דעם האָט ער געגעבן אױף באָרג אַ הערינג פֿאַר פֿינף קאָפּיקעס, דעם האָט ער געגעבן קאַװע פֿאַר דרײַ קאָפּיקעס, און צום סוף שרײַבט ער אין בוך: „נתטי לאיװאַן ב’ רובל‟, אַז ער האָט געגעבן איװאַנען צװײ רובל.

שטײט לעבן אים זײַן ייִנגעלע און זעט װי דער פֿאָטער האָט געשריבן נתטי מיט אַ טית, זאָגט ער צו אים: „טאַטע, ס’אַ טעות. נתתּי שרײַבט מען מיט אַ תּיו, און נישט מיט קײן טית‟.

„פֿון װאַנען װײסטו דאָס, מײַן קינד?‟

„אין דאַװענען שטײט אַזױ‟, ענטפֿערט דאָס ייִנגל. און ער ברענגט צו אַ סידור און װײַזט אים װי סע שטײט: ונתתּי מטר אַרצכם בעתו. פֿרעגט דער פֿאָטער: „װאָס מײנט דאָס, קינד?‟

זאָגט דאָס ייִנגעלע: „גאָט זאָגט, און איך װעל געבן דעם רעגן אין אײַער לאַנד אין זײַן צײַט‟.

דער פֿאָטער גיט אַ טראַכט און זאָגט: „דו ביסט גערעכט, מײַן קינד. אַז סע רעדט זיך װעגן רעגן, איז נתתּי מיט אַ תּיו. נאָר אַז מע רעדט װעגן געלט, איז נתטי מיט אַ טית‟.

דאָס ייִנגל שװײַגט אַ מינוט. מיט אַ מאָל צעשײַנט ער זיך און זאָגט: „טאַטע, װען אַבֿרהם האָט געקױפֿט די מערת־המכפּלה, צו קענען מקבר זײַן שׂרהן, רעדט זיך דאָך דאָרטן אױך װעגן געלט, װאָרן סע שטײט נתתּי כּסף השׂדה — איך גיב דאָס געלט פֿאַר דעם פֿעלד, איז דאָרט נתתּי אױך מיט אַ תּיו‟.

„אױב אַזױ, קינד‟, זאָגט דער פֿאָטער מיט ייִשובֿ־הדעת, „איז טאַקע דאָ, װײַזט אױס, אַ טעות, און דו ביסט גערעכט, װאָרן געבן איװאַנען געלט, איז בכלל אַ טעות‟.