יוסי גרינס אַ ניגון פּאַסט נישט פֿאַר קיין היימישן

Yossi Green's Melodies Don't Suit a Hasid

פֿון יהושע כּהנא

יוסי גרין איז דער פאן טרעגער פון קאמפיזאציעס פאר חרדישע פאפולערע מוזיק, זיינע קאמפיזאציעס זענען גאר פארביג און צוציענדיק צו שפילן און זינגען. זיינע דראמאטישע ווערק האלטן געשפאנט די צוהערער ביי א קאנצערט, זיינס א שפאנענדער ניגון באגלייט מיט אויסגעארבעטע מוזיק איז ווי א שיינער פערל. זיינס א וויגליד פאנגט דעם מוזיקאלישן אדער, אזש די אדערן און ביינער ווילן זיך מיטשלעפן אין דער נגינה, אזא געלאסענער מעלאדיע ביי א חתונה סעודה ציט די מוזיקאלישע חושים, עס שרייט ארויס, אט איז א יוסי גרין מוזיק שטיק, זיינע מעלאדישע פעלער פארפלאכטן מיט חכמישע טענער זינגען זיך מיט אפעטיט. א הארא טאנץ זיינער רייצט אויף די געמוטער פון די יוגנט.

אין צוגאב צו זיין פארפאסן כל מיני סטיל מעלאדיעס, חזנות, אפערע, סאלסא, דעבקע, סווינג, און אפילו היימישע תפילה, פלעכטן זיינע מעלאדיעס קונציג צוזאם אלטע תנועות און שאפן אינאיינעם א פרעכטיק בילד פול מיט הויכע פארבן. 

יוסי גרין איז שוין פערציג יאר אין דעם פאך. אלס יונגערמאנטשיק זענען זיינע ניגונים געווען פאר די זינגערלעך, די ווילדע זינגערלעך וועמען טייל בחורים פון כניאקישע שטיבער פלעגן באהאלטענערהייט הערן אין שלאפצימער דורך די אויערלעך (העדפאונס) פון זייער וואקמאן. 

היינט צו טאג זענען די אמאליגע זינגערלעך שוין אידן מיט ווייסע בערד, בעלי משפחות, מחותנים, זיידעס פון א סך אייניקלעך, מחשובי הקהילה, און אפילו משפיעים. יוסי גרין, דער וואס האט פארפאסט, דער חלק הארי, די שטארקסטע, פון זייערע מעלאדיעס טראגט גראדע נישט קיין פולער בארד, אבער אויך ער איז שוין א לאנגיעריגער מחותן צו א שיינער צאל מחותנים פון זיין געזינדל קע”ה, אויך ער איז א זיידע צו א טוץ אייניקלעך בלי עין הרע, און ער איז היינט באקאנט אלס מלחין ותיק, א לאנגיעריגער פארערטער קאמפאזיטאר, א יודע ספר וחובב ספרים, א בא’טעם’טער רעדנער, א בעל מספר און שמועסער, א באגאבטער שרייבער, א איד אנגעזאפט מיט רייכע זכרונות און גוטע ווערטער. בקיצור, א טייערער זיסער אידל, ר’ יוסי גרין, מחבר ניגונים פאר שמחות און תפילות, פאר פתגמים און דברי חכמת חכמי ישראל. 

עס דערגייט היינט אז יוסי ווערט איינגעלאדן צו א סך חסידישע אויפטריטן. ער פארפאסט ניגונים פאר חסידישע הויפן ובתוכם דעם מונקאטשער רבין. זיינע מוזיקאלישע מערכות האבן אויך דערגרייכט גאר פארפרומטע חסידישע הויפן, ובתוכם דער סקולענער חצר, וואו צוויי פון זיינע ניגונים ווערן געזונגען יעדן חול המועד סוכות. אויך די קאפעליע פון ר’ ישראל’טשעס וויזשניץ זינגט זיינע ניגונים, און מען הערט זיי ביי גאר היימישע שבת טישן און בתי כנסיות.

און דא וויל איך צוקומען צו מיין פונקט פארוואס איך האלט אז א ערליכער סאטמארער יונגערמאן זאל נישט זינגען זיינע ניגונים אין הייליגע מאמענטן.

יוסי גרין, טראץ וואס ער איז א זיסער חשובער אידל, איז ער אבער נישט געאייגנט פאר א היימישן חסיד — ספעציעל נישט סאטמאר.

ערשטנס איז יוסי גרין א שנה ופירושניק, אן אפנויגער פון דעם וועג ווי מען האט אים געלערנט, און אפשר אויך א בוגד אין זיין טאטנס רבי’ן און זיין יוגנט רבי – דער סאטמארער רבי זי”ע. ער אליין דערציילט אז זיין פאטער איז ספעציעל געקומען פון ארץ ישראל וואוינען אין וויליאמסבורג כדי צו זיין נאנט צו זיין רבי’ן זי”ע. היינט האט יוסי נישט קיין פראבלעם צו גיין צום כותל און רעדן דערפון בפרהסיה, דאס איז בפירוש קעגן דעם ווילן פון דער סאטמארער רבי.

לשם פירסום האט יוסי זיך אויך געלערנט רעדן און שרייבן עברית. זיין רבי האט געבלוטיגט קעגן דער טמא’נער שפראך וואס ער האט פארגליכן צו א צלם און ער האט דערקלערט אז דאס איז הלכהדיג אסור צו ניצן סיידן אין א נויט. קיין שום ערליכער סאטמארער חסיד פון אמעריקע וועט דאס נישט טון טאמער עס איז נישט באמת נויטיג. פינקי וועבער איז פונקט אזא מפורסמדיגער קאמפאזער ווי ער, מען וועט אבער קיין ווארט עברית נישט הערן פון אים.

אויב איז דאס נישט גענוג דערמאנט יוסי גרין הרב קוק מיט עהרע ברבים און האט אפילו פארפאסט א ניגון אויף זיינע ווערטער. רב קוק איז געווען גאר שארף אפגעפרעגט אין סאטמאר, ער איז פאררעכנט געווארן אלס א מהרס און מסית, א מגלה פנים שלא כהלכה, איינער וואס גיט פאלשע אריינלערונגען אנדערש ווי די הלכה, און אט גייט יוסי און שטעכט א מעסער און רוקן פון זיין רבי’ן און זיין דערציאונג.

2 אויסער זיין בגידה אין זיין טאטנס רבי’ן, אין סאטמאר וואו ער איז אויפגעוואקסן, האט ער בוגד געווען אין זיין חסידישע הנהגה און לבוש. ער איז אויפגעוואקסן אין א חסידישער שטוב, בערך ווי יעדער היימישער פארצייטישער שטוב, מיט מאמע לשון. יוסי גרין איז געגאנגען, אראפ גענומען זיין צלם אלוקים, זיך געקליידעט מאדערן, זיך באזעצט אין א מאדערנע געגנט, און געפירט א מאדערנע שטוב. 

3 „א סך פון זיינע ניגונים זענען ווילד גויאיש מיט א ריח פון ניאוף!‟ אזוי פלעגן שרייען די משפיעים פון אונזערע ישיבות. „ער איז דער וואס האט געפיטערט אין מויל די אלע טרייפענע ניגונים! די צעלאזענע ניגונים וועלעכע פארשטאפן דעם קאפ ושאין בהם ריח של יראת שמים…‟ — די ניגונים קעגן וואס די היימישע מגידי שיעור און מלמדים האבן געקלאגט אז זיי פארדארבן די קינדער. 

עס איז נישט צו פארגלייכן יוסי גרין צו בן ציון שענקער. ר’ בן ציון איז געגאנגען א מאדערענע לבוש ווייל ער איז אזוי אויפגעוואקסן. אדרבה ער איז פון אן אמעריקאנער תורה ודעת בחור געווארן אן אוהב חסידים, און ספעציעל איז ער נתקשר געווארן צו מאדזשיץ. און וואס פארא ניגונים זינגט ער? ניגוני קודש! און זיינע אייגענע פארפאסטע ניגונים פארמאגן א לויטערקייט. כאטש עס מאכט זיך דא און דארטן א טשיקאווע ניגון, האט עס אבער א פארצייטישקייט, און זיכער נישט א ריח פון שירי עגבים, אויסגעלאסענע קלאנגען, לא כן יוסי גרין, ער קען נישט איבערשפילן בן ציון שנקר און זיך טרעפן א רבי און דאס איבעריגע טון וואס ער וויל אין דעם מאדערנעם סיגייט. ביסט אויפגעוואקסן אין די היימישע סאטמארער מוסדות אין וויליאמסבורג וואו עס האט אין יעדער ווינקל געשפרודלט מיט היימישקייט און חסידישקייט, אין שאטן פונעם רבן של כל בני הגולה, אזויווי דיינע יונגערע חברים פינקי וועבער און אייזיג האניג. בלייב זיי מוחל דארטן און זוך נישט קיין נייע גליקן.

אויכעט צום אנדערן באקאנטן מאדערנעם קאמפאזיטאר – אבי רוטנבערג – איז ער נישט קיין צושטעל. אבי’ס ניגונים זענען טאקע נישט היימיש אבער ווייט פון שירי עגבים, און ער איז מיט זיין לבוש אזוי אויפגעוואקסן און נישט געווען אן אויבערחכם און בוגד געווען אין זיין מסורה און זיין רבי. 

א סאטמארער איד, און אפילו אן אנדערע חסיד וואס פארשטייט דער מורא רבך כמורא שמים, אז ער זינגט א ניגון פון יוסי גרין ביי אזעלעכע זמנים ווי תפילות און זמירות קודש, אדער לאדט מען אים איין צווישן חסידים צו זינגען און דערציילן אפילו עס איז בלויז איבער מוזיקאלישע טעמעס, קודם גיט ער חיזוק פאר אזא געפירעכץ, ער ווייזט אז עס איז בסדר אפצונויגן פון דרך אבותינו און ער קען דערנאך געניסן עהרע, כבוד ברבים פון די צו וועמען ער האט אויסגעדרייט דעם רוקן, אזש זיינע ניגונים זאלן נאך געזונגען ווערן ביי הייליגע זמנים. עס ווייזט אז מגידי שיעור קענען שרייען קעגן מחברים פון אזעלעכע ניגונים און צום סוף זינגט מען ווייטער זיינע ניגונים ביים שבתדיגן טיש. 

צווייטנס, אפילו זיינע ווארימע ניגונים, אז ער איז דער מחבר פון שירי עגבים, ווי הייליג קען שוין זיין זיינס א ניגון כאטש עס הערט זיך ערנסט און ווארעם. דער רבי זי”ע דערמאנט אומצאליגע מאל דער ענין פון כח הפועל בהנפעל, די השפעה וואס אן אומאויסגעהאלטענער מענטש קען האבן, אודאי איז עס דא אויך שייך, דער מהות פון דעם פאר’גוי’אישטן קאמפאזיטאר, זאפט זיך איין אויכעט אין זיינע “ווארימע” ניגונים, און עס האט אן השפעה. 

מען טאר אים נישט דן זיין, אל תדין את חברך עד שתגיע למקומו, משפט נישט דיין חבר ביז דו ביסט אויף זיין ארט, אבער פון לכף זכות זיין ביז געבן לעגיטימאציע פאר אפקערן מדרך אבותיו ורבותיו אדער פארן זיין דער ערשטער צו פיטערן די כל מיני זינגערס מיט די פא’גוי’אישטע ניגוני הוללות, איז פאלג מיר א גאנג, ווער רעדט נאך פון זיי זינגען אויף די שבת טישן. 

יוסיס ניגונים, ספעציעל די געלאסענע, ציען צו אן עולם, אבער היינט זענען ברוך השם דא ניגונים פון ענליכע קאמפאזערס, פינקי וועבער, מאטי אילאוויטש, וועלעכע האבן נישט גערירט קיין זיז כל שהוא פון מסורת אבותיהם, זענען געבליבן מיט בארד און פאות און היימישן לבוש און נישט געגאנגען פאשען אין פרעמדע פעלדער. 

און אפשר האט אונז טאקע דער באשעפער געשיקט פינקי דערפאר אז מיר זאלן קענען געניסן פון הערליכע דראמאטישע ניגונים אויף א כשר’ן אופן, און נישט ברויכן צוקומען צו יוסי גרין’ס ניגונים.

(הערה: מיין פערזענליכער מיינונג איז אז יוסי איז א העראישער מענטש, א מוסטער פון זיך אויסקלויבן א מהלך און עם כל זה בלייבן א ירא שמים. יוסי איז א משמח אלוקים ואנשים, א טיפער טראכטער און דבוק צו אידישע קינדער און צו אידישקייט מיט אן אהבה עצומה, און צו א סך אמתע ערליכע אידן. איך האב נאר געשריבן לויט ווי א סאטמארער אדער יעדער חסיד וואלט געדארפט קוקן די זאך.)