גראַדואַנטן פֿון חסידישע מוסדות האָבן הצלחה אין לעבן

Hasidic School Graduates Lead Successful Lives

פֿון בן ציון אדלער

[אַן אָפּרוף אויפֿן עדיטאָריאַל, „דער חסיד וואָס דערוועגט זיך צו קריטיקירן די חינוך־סיסטעם‟

איך האב נישט געלייענט דעם בוך „ותינוק ללמוד ספר‟ פון קטלא קניא. אבער ווי לאנג צענדליגער טויזענטער חסידישע קינדער זענען אויסגעשורה׳ט יעדן איינציגן טאג פונעם שול-יאר, צו גיין אין שול; ווי לאנג טויזענטער מאמעס און טאטעס שיקן, מיטן פרייען ווילן, זייערע קינדער אין די חסידישע שולן; ווי לאנג די קהילה מעמבערס צאלן מיליאנען דאלערן פון זייער אפגעשפארטע האראוואניע פאר שכר לימוד, דארף איך נישט איבערצייגן קיינעם ווי גוט איז אונזער שולסיסטעם. די פאקטן רעדן פאר זיך אליין.

מיר האבן רשות אויפציען אונזערע קינדער פונקט ווי מיר ווילן און פארשטייען אויב שטימט עס מיט די געזעצען פון אונזער לאנד.

די חסידישע שולסיסטעם גיט ארויס שווערע צענדליגער טויזענטער קינדער א יאר. זייער א קליינע פראצענט דערפון געהערן צו די גרופע פון „אפגעפאָרענע‟ חסידים וואס טרעפן זיך אינעם וועכנטלעכן „טשאָלנט קלוב‟, א קינד קען ציילן אויף די פינגער וויפיל… נאך ווייניגער געהערן צו דער גרופע צו וואס „קטלא קניא‟ געהערט.

פון דער צווייטער זייט וואקסט יערליך א גאנצער דור חסידים, וואס אלע פון זיי רעדן א געשליפענעם ענגליש, פירן ביזנעס אויף אלע שפראכן אריינגערעכנט ענגליש, גרויסע חשבון־פירער, וואס קענען גיט מולטיפּליקאַציע, עקאָנאָמיק. זיי ווערן ב״ה מיליאנערן. אנדערע וואקסן אויס בני תורה, לערנען תורה אין די טיעפעסע סוגיות הש״ס. פון ווי נעמט זיך אזא ליגן אז חסידישע יידן קענען נישט איבערגעבן קיין קורצן גמרא־שיעור? האט איר דאס נאכגעקוקט? קענט איר דאס באשטעטיגן?

זייט ווען איז אן עוולה צו זיין „אויפגעקלערט‟ און אריינקוקן און אן „אַרטסקראָל‟ כּדי צו העלפֿן?? און זייט וויסן אז אין רוב סאטמארער שטיבער און אין „אלע‟ סאטמארער בתי מדרשים, איז עס בכלל נישט דא צו געפינען!

מוזיק??? אפשר גיט איר א בליק אין אייער אפטיילונג: „עונג שבת‟ פון דזשארדין קוציק, וועט איר אייך איבערצייגן וויפיל חסידים קענען עס יא.

וויסענשאפט? ערקלערט ביטע וואס עס מיינט. ווער עס האט נאר אויפגעמאכט א גמרא ווייסט אליין וויפיל וויסענשאפט, מאטעמאטיק, רעכענען, מעסטן, חשבון, קויפן און פארקויפן, ארכיטעקט, מסחר, היסטאריע, אלע חכמות פון דער וועלט טרעפט מען דארט.

צום ביישפיל, רוב חסידים וואס בויען הייזער, זענען די בעלי מלאכות חסידים אליין! פון אנהייב ביזן סוף. דיזיינערס, שאפן פערמיטס (דערלויבעניש), עלקטערישאנס, פלאמערס, פֿאַרבער, הארדווער, די קיך, כלים אין שטוב. אלעס מאכט מען און ווערט פארקויפט ביי חסידישע סוחרים!

מיר ווייסן נישט ווי אַזוי עס פֿונקציאָנירט די אַמעריקאַנער דעמאָקראַטיע? נאך א גלאטן ליגן! יעדעס קליין קינד וואס הערט אויס די אפשאצונגען אויף די „קול מבשר‟ ליניעס, אדער לייענט די גרויסע צייטונגען, ווייסן פינקטליך אלע חלקים פון אמעריקאנער דעמאקראטיע, און האט אויך זיין מיינונג. אז איר ווייסט נישט, מוז איך אייך פארציילן אז „קול מבשר‟ האט זייער א סך צוהערער! און חסידישע צייטונגען האבן זייער א סך ליינערס!

פארוואס פארגינט מען פאר אלע ענגלישע אויסגאבען זאלן האבן פינקטליך אפטיילונגען, אפהאנדלונגען, רעקלאמעס פון „קאַרס, אַפּאַראַטן, וואַקאַציעס און רעסטאָראַנען, ווער עס מאַכט מער געלט בײַ וועמען, שטאָטישע לשון־הרעס.‟ נאר חסידים טאר נישט רעדן דערפון!
דרך אגב: איך ווייס נישט ווי „קטלא קניא‟ דרייט זיך, מיט וועמען ער קומט צונויף, אבער איך דריי זיך אין סאטמארער בתי מדרשים, ווי עס געפינט זיך די גרעסטע צאל יונגע חסידים. איבעראל רעדט מען פון תורה, יראת שמים, גוטע מדות, פון גמילות חסדים, און טאקע פון ביזנעס אויך. קיינמאל הער איך נישט רעדן פון די אויבענדערמאנטע.

נאך א פראגע. אין דעם ארטיקל זאגט איר: אז עס געפעלט אייך דאס בוך, „ווייל איר האט פֿאָרט געוואָלט הערן אַ באַריכט פֿון אַן אינעווייניקסטן‟. איז דאס דער איינציגעסטער „אינעווייניקסטער באריכט‟ וואס איר קענט לייענען? יעדער מוסד גיט יעדע צייט ארויס „אינעוויינקיסטע באריכטן‟, פובליקאציעס וואס באריכטן זייערע שולסיסטעם. אויך קען מען עס זען וואך איין וואך אויס, אין די דריי גרויסע וואכן־צייטונגען: „די צייטונג‟, „דער איד‟, „דער בלאט״. אלע שרייבן קלאר וואס עס גייט פאר און אונזער שולסיסטעם. איר דארף עס נישט לייענען פון א באהאלטענעם מחבר וואס ניצט אַ פּסעוודאָנים און איז נישט פארלאזלעך.

מען וועט נישט טרעפן ביי די טירן פון אונזער שולסיסטעם קיין פאליציי מיט געווער, קיין שיסערייען, קיין גע׳אסר׳טע נארקאטיקס, קיין סעקסועלע פראבלעמען. עס קומט אויך נישט ארויס פון אונזער שולסיסטעם קיין פארברעכער און גנבים. טא ווי איז דעם שרעקלעכן מצבֿ פֿון די לימודי־חול ווי עקאָנאָמיק, קונסט, מוזיק, וויסנשאַפֿט וואס איר רעדט דערפון?

מיין וואונדער איז, וויאזוי גלייבט מען יעדן וואס קומט קריטיקירן אונזער סיסטעם, מען נעמט עס אן פאר „גוט געלט‟ ווען עס איז בלויזע ליגנעט, ״שקר ווי דער עבודה זרה״.

ביי יידן איז דא א כלל: חכמה בגוים תאמין (מדרש איכה) „עס איז דא קלוגשאפט צווישן די גוים‟. וועל איך זאגן וואס די קלוגע גוים האבן עדות געזאגט אויף דער יידישער שולסיסטעם. דער מדרש פארציילט: די גרעסטע קלוגע צווישן די גוים זענען געווען „בלעם הרשע‟ און „אבנימוס הגרדי‟. ווען מען האט זיי געפרעגט וואס קענען מיר טוען אונטערברענגען כלל ישראל? האבן זיי געענטפערט: גייט אריין אין זייערע בתי מדרשים [אין דער יידישער שולסיסטעם]. אויב טרעפט איר ווי די קליינע קינדער לערנען תורה, וועט איר זיי נישט קענען רירן.